O Μέγας Αλέξανδρος ως πρότυπο των βυζαντινών αυτοκρατόρων

Από το βιβλίο του Δημητρίου Κουγιουμτζόγλου, “Ο Μέγας Αλέξανδρος του Ελληνισμού”, σελ. 227-252

ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ολόκληρο το βιβλίο εδώ

Αλλά και στο επίπεδο της αυτοκρατορικής ιδεολογίας, για πολλούς βυζαντινούς αυτοκράτορες μαρτυρείται πως ο Αλέξανδρος αποτελούσε πρότυπο ανδρείου ηγεμόνα, σε συνέχεια της παράδοσης της Imitatio Alexandri των Ρωμαίων αυτοκρατόρων305. Ήδη για τον αυτοκράτορα και ιδρυτή της πόλης Μέγα Κωνσταντίνο αναφέρεται πως στη θέση του Στρατηγείου306 αρχικά είχε ιδρύσει το φόρουμ της πόλης και πως σ’ αυτόν το χώρο ο ίδιος αυτοκράτορας, σε μια κίνηση ισχυρού συμβολισμού, είχε μεταφέρει έναν αρχαίο τρίποδα του Αλέξανδρου, όπως μας πληροφορούν οι Παραστάσεις Σύντομοι Χρονικαί. Το κείμενο αυτό περιγράφει διάφορα μνημεία και κτήρια της Κωνσταντινούπολης και χρονολογείται τον 8ο αιώνα («Ὁ τρίπους ὁ ἐν τῶ Στρατηγίω τῶ μεγάλω, καθά Προμούντιος Ἀλέξανδρον λέγει εἶναι τον Μακεδόνα», Cameron – Herrin 1984: 150). Ωστόσο η λέξη τρίπους στο κείμενο των Παραστάσεων θα μπορούσε να σημαίνει «άγαλμα» (Cameron – Herrin 1984: 264), άλλωστε τα Πάτρια Κωνσταντινουπόλεως (μέρος του οποίου αποτελούν και οι Παραστάσεις Σύντομοι) μας πληροφορούν πως ο Κωνσταντίνος μετέφερε στο Στρατηγείο της Κωνσταντινούπολης ένα άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου από τη Χρυσόπολη, όπου στεκόταν για 648 χρόνια (Cameron – Herrin 1984: 265). Πιθανόν μάλιστα στον ανδριάντα αυτόν ο Αλέξανρος να ήταν έφιππος και να μετατράπηκε σε απεικόνιση του Μεγάλου Κωνσταντίνου ή να φιλοτεχνήθηκε εξαρχής ανδριάντας του έφιππου Κωνσταντίνου κατά τα αλεξάνδρεια πρότυπα (Σκαρλάτος 1851 (1993):409). Ίσως να πρόκειται για συνειδητή προσπάθεια μίμησης του Αλέξανδρου από τον Κωνσταντίνο: όπως εκείνος ίδρυσε την Αλεξάνδρεια, έτσι και ο Κωνσταντίνος ίδρυσε την Κωνσταντινούπολη307, επομένως το πρότυπό του, ο Αλέξανδρος, σαφώς και έπρέπε συμβολικά να ενυπάρχει σ’ αυτήν μέσω της «εικόνας» του, δηλαδή του αγάλματός του. Άλλωστε και ο Ευσέβιος Καισάρειας (Εἰς τόν βίον Κωνσταντίνου Βασιλέως) συγκρίνει τον Κωνσταντίνο με τον Αλέξανδρο (Βασιλακοπούλου 1999: 1305, βλέπε αναλυτικά και κεφάλαιο 2.1.). Επιπλέον, σε ένα μετάλλιο εκεινης της εποχής του Μεγάλου Κωνσταντίνου (σήμερα στην Εθνική Βιβλιοθήκη στο Παρίσι) απεικονίζεται σε προφίλ ο ίδιος ασπιδοφόρος και δορυφόρος μαζί μεμια δεύτερη ανδρική προτομή πίσω του, επίσης σε προφίλ, η οποία από ορισμένους ερευνητές ερμηνεύεται ως απεικόνιση του ίδιου του Αλέξανδρου. Μάλλον όμως πρόκειται για το θεό Ήλιο, αφού η μορφή αυτή φέρει στεφάνι με ακτίνες στην κεφαλή. Άλλωστε, πρόσθετο τεκμήριο αποτελεί η απεικόνιση του άρματος του θεού Ήλιου στην επιφάνεια της ασπίδας του Κωνσταντίνου. Θα μπορούσε, βεβαια, να είναι και ο Αλέξανδρος –Ήλιος, όπως είχε ήδη καθιερωθεί μέσα από το συγκρητισμό της μορφής του, στοιχείο που αναλύθηκε στο κεφάλαιο 2.2. (βλέπε και υποσημείωση 114). Όπως και να έχει, το αλεξάνδρειο πρότυπο στο μετάλλιο αυτό τεκμηριώνεται από την επιγραφή που φέρει περιμετρικά: INVICTUS CONSTANTINUS MAGNUS, «Ανίκητος Κωνσταντίνος Μέγας».

Συνεχίστε ΕΔΩ