Οι 10 ποταμοί με το όνομα… Αχελώος! Απ’ την Ιταλία έως την Μικρά Ασία!

Του Γιώργου Λεκάκη

Το πρώτο όνομα του Αχελώου ήταν Θόας και Θέστιος!

Ο Αχελώος ήταν ο ισχυρότερος των ποταμών, και «ο γλυκύτατος των απάντων ποταμών»! Εκτός, ίσως, τους πατρός του, Ωκεανού (μάνα του η Τηθύς)! Γι’ αυτό ήταν «ο αρχαιότερος και πιο τιμημένος ποταμός»[1], ο απόγονος θεός του θεού Ωκεανού! «Παν ύδωρ Αχελώος καλείται». «Δοκεί δε των εν τη Ελλάδι ποταμών μέγιστος είναι ο Αχελώος». «Διό και παν ύδωρ τη τούτου προσηγορία καλείται». Ο Αχελώος - και όχι ο Ωκεανός – ήταν η πηγή όλων των υδάτων / νερών.[2] «Τα νερά του αργυρώδους Αχελώου» είναι η πηγή «ολόκληρης της θάλασσας»![3] Τα λοιπά ποτάμια είναι «νεύρα του Αχελώου».[4] Άλλοι αρχαίοι στίχοι εξισώνουν τον Αχελώο με τον Ωκεανό![5] «Πολλοί άνθρωποι θυσιάζουν στον Αχελώο / Αχελώη, πριν θυσιάσουν στην θεά Δήμητρα, αφού ο Αχελώος / Αχελώιος είναι το όνομα όλων των ποταμών και η καλλιέργεια προέρχεται από τα νερά του»[6]… Ακόμη και η Κασταλία, πηγή δια της οποίας εμάντευε η Πυθία στους Δελφούς, ήταν θυγατέρα του…

[Αχελώος < α (επιτατικόν) + λούω (> λουτρό) = ο έχω πολύ υγρό, πολύ φως]

[Αχελώος < αχ (ρίζα ύδατος Αχαΐα, Αχέρων, Αχερουσία > ρ. αιγ - Αιγαίο) + λούω (> λουτρό) = ο έχω πολύ υγρό, πολύ φως < λυκ- = φως]

Εικονίζεται ως Ταύρος με κεφάλι ανθρώπου, το αντίθετο του Μινωταυρου.

Ο εικονιζόμενος πολύ καλά χαραγμένος τύπος ποτάμιου θεού στο πίσω μέρος ενός νομίσματος (400 π.Χ.), είναι ένας από τους πολλούς άλλους τύπους ποτάμιων θεών, που εμφανίζονται στα αρχαία ελληνικά νομίσματα. Ειδικότερα είναι ο ποτάμιος θεός Αχελώος, ο πιο γνωστός από όλους τους Έλληνες ποτάμιους θεούς, όπως είπαμε!

O Αχελώος της Αιτωλοακαρνανίας μας,
πραγματικά... όνομα και πράγμα!!!

Κάθε πόλη που έκοβε νομίσματα με αυτήν την μορφή ποτάμιου θεού το έκανε για να αναφερθεί και να τιμήσει το ιδικό της ποτάμι, τον δικό της ευεργέτη. Έτσι και:

-ο Αχελώος της Αιτωλίας-Ακαρνανίας, ο μητρικός μυθικός ποταμός.

-ο Αχελώος της Αχαΐας Πελοποννήσου, ρέων πλησίον της Δύμης, ή/και Πείρος.

-ο Αχελώος Θεσσαλίας.

-ο Αχελώος Φθιώτιδος. Παρά τις εκβολές του, η Λαμία (Αχελώος > Αχιλλεύς).

-ο Αχελώος Ευβοίας, παρά την Κύμη, νυν Μέλας.

-ο Αχελώος της Νώλας,

-ο Αχελώος του Κλάνεως (*) / Acheloos Clanis, ή Αχελώος Νεάπολης,

-ο Αχελώος Σεβέθος / Acheloos Sebethos - νυν Fiume della Maddalena ή Sebeto - που ρέει μεταξύ Νεάπολης και Ηρακλείου / Ερκουλάνεουμ / Herculaneum, γνωστός από τον ναό των Διοσκούρων που είχε στις όχθες του.

-ο Αχελώος της Γέλας Σικελίας. (Άλλωστε θυγατέρες του Αχελώου οι Σειρήνες, που κατοικούσαν στο Τυρρηνικό πέλαγος).

-ο Αχελώος Φρυγίας, πηγάζων εκ του όρους Σιπύλου και ρέων δια της χώρας των Σμυρναίων.

Η Υρία / Hyria δεν ήταν μόνο… πόλη, αλλά και ολόκληρη περιοχή όπου κατοικούσε ένας λαός, οι Υριανοί (λατ. Υριαίτες)!

Υπήρχαν δυο πόλεις με το όνομα Υρία στην αρχαία Μεγάλη Ελλάδα / Κάτω Ιταλία:

1.Η Υρία Μεσσαπίων[7] / Messapian (στο Σαλέντο / Salento, Κάτω Ιταλίας / Μεγάλης Ελλάδος, από Βρενδησίου μέχρι της Ιαπυγίας άκρας, η Καλαυρία) - νυν παραφρασμένα Ορία / Oria. Γνωστή και η Υρία της Ιαπυγίας, μεταξύ Τάραντος και Βρενδεσίου (νυν Μπρίντεζι), αποικία Κρητών. Ή Ύριον / Ούριον[8] Απουλίας.

2.Η Υρία Καμπανίας / Campania Ιταλίας (Α. της Nuceria Altaferna).

Ιδρύθησαν είτε από:

-Αιτωλούς, οι οποίοι κατοικούσαν πέριξ της Υρίας λίμνης, κοντά στην πόλη Κωνώπη,

-Βοιωτούς (Υρία ή Υρίη υπήρχε πόλις στην Βοιωτία / Boeotia - βλ. Γ. Λεκάκης "Οι 88 αρχαίες πόλεις της Βοιωτίας"),

-Ζακυνθίους, Υρία ήταν ένα από τα αρχαία ονόματα του νησιού της Ζακύνθου,

-Πάριους[9], Υρία ήταν ένα από τα αρχαία ονόματα του νησιού των Κυκλάδων.[10]

Εξ όλων αυτών, μάλλον οι Αιτωλοί κερδίζουν την αποικία, διότι το όνομα πρέπει να συνδεθεί και με τον λατρευόμενο ποτάμιο θεό Αχελώο, στην περιοχή της Αιτωλίας (και της Ακαρνανίας), της Δυτικής Ελλάδος, χώρας-κοιτίδας των Αιτωλών (και των Ακαρνάνων). Οι Αιτωλοί ελάτρευαν την Αθηνά, τον Απόλλωνα, την Αρτέμιδα, τον Βάκχο, τον Ηρακλή, την Αφροδίτη και φυσικά τον Αχελώο, την λατρεία του οποίου διέδωσαν όπου κι αν επήγαν... Η διασπορά των Αιτωλών φαίνεται από τις περιοχές που έχουν ποταμό με το όνομα Αχελώος…

Οι ΥΡΙΝΑΙ / Υριανοί / Hyrianoi, Έλληνες, όπως και οι Οσκανοί / Oscan Fenserni, δεν έκοψαν νομίσματα σε δικό τους νομισματοκοπείο, αλλά το ανέθεσαν σε νομισματοκοπεία μεγάλων πόλεων της περιοχής: στην περίπτωση των Υριανών στην Νώλα / Nola, αρχαία ελληνική πόλη, με κατοίκηση τουλάχιστον από τον 17ο π.Χ. αιώνα. Η πόλις έκοψε νομίσματα με ελληνικές επιγραφές και παραστάσεις των θεών Αθηνάς και Απόλλωνα (340 - 268 π.Χ.)! Η Νώλα / Nuvlana / Nuvla (< εκ του ελληνικού νέα λας, γη, πόλις) ήταν μια από τις αρχαιότερες πόλεις της Καμπανίας - αν και κατοικείται από την Παλαιολιθική εποχή, η ίδρυσίς της ανάγεται στο 800 π.Χ.! Αργότερα (επανιδρύθηκε) από τους Αύσονες / Ausones, (560 π.Χ.). Το 400 π.Χ. ήταν η πρωτεύουσα της Συνομοσπονδίας της Καμπανίας! Τα εύφορα χωράφια της Καμπανίας την έφτασαν σε τέτοιο υψηλό επίπεδο πλούτου και πολυτέλειας, που έγινε στόχος των Σαμνιτών. Συναγωνίστηκε σε πολυτέλεια την Καπούη / Κάπουα! Κατά την διάρκεια της ρωμαϊκής εισβολής στην Νάπολι (328 π.Χ.), η Νώλα (πιθανότατα) κατελήφθη από Οσκανούς και Σαμνίτες. Η νώλα ήταν η γενέτειρα του σπουδαίου φιλοσόφου Τζορντάνο Μπρούνο!

(*) Ο Κλάνις ή Γλάνις ή Κυανούς / Chiana, είναι ένα ποτάμι της Ετρουρίας, που ρέει μέσω του Clusium και πέφτει στον Τίβερι, περίπου 14 μίλια κάτω από το Tuder. Άρα ένας από τους κύριους παραπόταμους του Τίβερι. Ήδη από το 15 μ.Χ., ένα αρδευτικό έργο έγινε σε αυτόν τον παραπόταμο, και τεχνητό κανάλι μετέφερε τα νερά του στον Άρνο.[11]

ΠΗΓΗ: N. J. Molinari και N. Sisci «ΠΟΤΑΜΙΚΟΝ Sinews of Acheloios», Οξφόρδη, 2016. Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις». Γ. Λεκάκης «Περί ποταμών και ορέων». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 15.2.2021.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Βλ. Acusilaus, Andolfi, fr.1.

[2] Στην κοσμογονία (Ιλιάς, ιδ), η υπεροχή του Ωκεανού είναι αναμφισβήτητη - Βλ. Fowler 2013, σελ. 12, Andolfi, fr. 1.

[3] Ιλιάς 21.195, Οξυρρύγχου Πάπυρος 221.

[4] Βλ. σχ. 5ου π.Χ. αιώνα, σχετικό με την Ορφική Θεογονία, στον Πάπυρο του Δερβενίου P.Oxy. 221 ix 1; 5.93 Erbse. West 2003, fr. 12, σελ. 292, 293. D'Alessio, σελ. 18.

[5] Βλ. Fowler 2013, σελ. 12. Schironi, σελ. 319. D'Alessio, σελ. 30–31. Πανυάσσης / Panyassis fr. 13 West. P.Oxy. 221 ix 8-11, 5.93–94 Erbse. Fontenrose, σελ. 232.

[6] D'Alessio, σελ. 18, 31. P.Oxy. 221 ix 18–20.

[7] Πιθανότερη καταγωγή των Μεσσαπίων Κάτω Ιταλίας εκ Βοιωτίας, Λακωνίας και Παιονίας.

[8] Απ’ όπου με ούριο άνεμο, φθάνει κανείς στην (κυρίως) Ελλάδα.

[9] Άλλωστε Δήμος Υρίας ελέγετο ο δήμος της Πάρου (18ο αιώνα – 1912).

[10] Υπάρχει και η αρχαία πόλις Υρία Κιλικίας, που ο Σέλευκος Α΄, τον 3ο π.Χ. αιώνα μετονόμασε σε Σελεύκεια 

[11] Βλ. Στρ. Vp235, Πλιν. Φυσ. 3.5. S. 9, Τακ. Ann. 1.79; Sil. Ital. 8.455. Και «Dictionary of Greek and Roman Geography, illustrated by numerous engravings on wood», William Smith, LLD. London. Walton και Maberly, Upper Gower Street και Ivy Lane, Paternoster Row, John Murray, Albemarle Street, 1854.

arxeion-politismou.gr