Τα αρχαία μέτρα μήκους των Ελλήνων - Με βάση το μοναδικό αρχαίο μετρολογικό ανάγλυφο, που βρέθηκε στην Σαλαμίνα οι αρχαίοι Έλληνες είχαν ύψος 1,90 μ.
Του Γιώργου Λεκάκη
Ένα μοναδικό[1] «μετρολογικό ανάγλυφο» ήταν εντοιχισμένο (έως το 1985) στο ξωκκλήσι του Αγίου Δημητρίου στα Βασιλικά της Σαλαμίνος.
Πρόκειται για μια πλάκα από σκληρό πωρόλιθο, στην οποία απεικονίζονται, σε κοίλο ανάγλυφο, μετρικές μονάδες, τα περισσότερα από τα γνωστά μέτρα μήκους της αρχαιότητος, που όμως στο σωζόμενο τμήμα του ανάγλυφου της Σαλαμίνος απεικονίζονται για πρώτη φορά:
- το μισό της όργυϊας. Η όργυϊα (> οργυιά, εξαπλουστευμένα οργιά) ήταν αρχαία μονάδα μήκους. Ισούται με 6 πόδια, ή 4 πήχεις, ή 1,8288 μ. Η οργυιά είναι μια «ανθρωπομετρική μονάδα μήκους». Έχει μέτρο και βάση τον άνθρωπο. Ορίζεται ως το μήκος ανοίγματος των χεριών ενός ενήλικος, δηλαδή 1,8-1,95 μέτρα. Και επειδή το μήκος ανοίγματος των χεριών ενός ενήλικος ισούται με το ύψος του (όργυϊος-όρθιος), αυτό καταρρίπτει αυτόματα την θεωρία ότι οι αρχαίοι ήταν κοντοί! Το μέτρο (μέσος όρος) τους ήταν 1,8-1,95 μέτρα. Η οργιά έμεινε ως μονάδα μέτρησης βάθους.
- ο πήχυς (48,7 εκατ.): Επίσης «ανθρωπομετρική μονάδα μήκους». Ισούται με την απόσταση από τον αγκώνα μέχρι το άκρο του χεριού. (Υποδιαίρεση του πήχεως, ήταν η παλαστή (74,8 χλστ.). Ένας κοινός πήχυς είχε 6 παλαστές και κάθε παλαστή υποδιαιρείτο σε 4 δακτύλους).
- η σπιθαμή[2] / πιθαμή (24,2 εκατ.), δηλ. «ανθρωπομετρική μονάδα μήκους», όση το μήκος ανοίγματος της παλάμης ενός ενήλικος. Σήμερα είναι περίπου 18 εκατοστά! Στον αρχαίο πίνακα βλέπουμε ότι είναι 24,2 εκατ. Άρα οι αρχαίοι είχαν μεγαλύτερη σπιθαμή. Άρα ήταν πιο γιγαντόσωμοι από εμάς.
καθώς και
- ο πους / το πόδι, επίσης ανθρωπομετρική μονάδα μήκους, ίση με το μήκος του ποδιού (του πέλματος) ενός ενήλικου άνδρα. Στον εν λόγω πίνακα, μάλιστα, αποτυπώνονται δύο μέτρα ποδιού: 30,1-30,2[3] εκατ. και ο λεγόμενος και «βασιλικός πους» 32,2[4] εκατ. Άρα με την εισαγωγή των νέων μετρικών συστημάτων, κατά την ελληνιστική εποχή, τα παλαιά μετρικά συστήματα δεν καταργήθηκαν, τουλάχιστον όχι αμέσως. Στην αρχαία ελληνική ιστορία υπήρξαν διάφορες εκδοχές του ποδός, όπως λ.χ. ο «πους της Ηράκλειας» (στην Μεγάλη Ελλάδα), ο «πους της Αιγίνης», ο «ολυμπιακός πους» κ.ά. Το δεύτερο πόδι με την μορφή του κανόνος χρησίμευε για τον υπολογισμό του πήχυ, της σπιθαμής και της οργυιάς.
Διαπιστώνουμε δύο διαφορετικά μετρικά συστήματα.
Κι όλα αυτά για την εφαρμογή των κανόνων της μετρολογικής κλίμακος στην αρχαία πολεοδομία και αρχιτεκτονική.
Από τα παραπάνω καταλαβαίνουμε γιατί οι αρχαίοι έλεγαν «πάντων μέτρον ο άνθρωπος»…
Πρακτικά, οι διαστάσεις απεικονίζονταν σε έγκοιλο, ώστε να μπορεί κανείς να πάρει τα ακριβή μέτρα που ήθελε με ένα οποιοδήποτε σχοινί.
Σήμερα στον τόπο ευρέσεώς του, στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σαλαμίνος εκτίθεται αντίγραφό του, ενώ το πρωτότυπο εκτίθεται στο Μουσείο του Πειραιώς… αντί να συμβαίνει το ανάποδο…
Τέλος, στην αρχαιότητα ως μονάδες μέτρησης του μήκους απαντώνται ακόμη:
-ο πόντος, το 1/100 (εκατοστό) του μέτρου.
-το πλέθρον, μέτρο μήκους[5], το 1/6 του σταδίου (30,82 μ.).
-το στάδιον / (δωρ.) σπάδιον, μονάδα μέτρησης μήκους, ίση με το μήκος ενός αθλητικού σταδίου (600 πόδια > 195,15 μ.).
-ο παρασάγγης, που ήταν μονάδα μέτρησης μεγάλων αποστάσεων. Ισοδυναμούσε με 30 στάδια, δηλαδή περίπου 5.250 μ.! Εξ ου και η παροιμιώδης έκφρασις «απέχει παρασάγγας», δηλ. πάρα πολύ… η φράσις λέγεται ακόμη από τους Έλληνες κι ας έχει καταργηθεί πλέον ο… παρασάγγης… «Η αρχαία ψυχή ζει μέσα μας αθέλητα κρυμμένη» (Παλαμάς)…
Φυσικά αυτά τα τελευταία μέτρα δεν αναφέρονται στο εν λόγω εύρημα, διότι δεν είχαν τόσο μεγάλη πρακτική χρήση στην αρχιτεκτονική.
Σε αντίθεση με τα «μετρολογικά ανάγλυφα» μονάδων μήκους, έχουν διασωθεί πολλά περισσότερα «μετρολογικά ανάγλυφα» μονάδων όγκου / βάρους, τα λεγόμενα σηκώματα…
Ένα μετρολογικό ανάγλυφο μονάδων όγκου / βάρους
από την αρχαία ελληνική Αντιγόνεια της Χαονίας
(νυν Βορείου Ηπείρου)…
ΠΗΓΗ: Απόσπασμα από το έργο του Γ. Λεκάκη "Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις" / ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Αρχαία μετρολογικά ανάγλυφα μονάδων μήκους, υπάρχουν ακόμη:
-ένα ακόμη μετρολογικό ανάγλυφο στο Μουσείο Ashmolean της Οξφόρδης (πιθανότατα αναθηματικό), του 4ου αι. π.Χ.,
-μια πλάκα που ήταν τοποθετημένη στην αγορά της Μεγάλης Λέπτιδος (Leptis Magna νυν στην Λιβύη), και
-ένας ακόμη μετρολογικός πίνακας στην Announa Thibilis (νυν στην Αλγερία).
[2] Ας μην συγχέεται με την παλάμη, η οποία ήταν ίση με το 1/10 του μέτρου.
[3] Εποχής Αλεξάνδρου.
[4] Παλαιό μετρικό σύστημα. Εφαρμόσθηκε στην Ελλάδα από την αρχαϊκή εποχή έως τον 4ο αιώνα π.Χ.
[5] Επίσης και μέτρο επιφανείας ίσο με 950 τ.μ.
Ένα μοναδικό[1] «μετρολογικό ανάγλυφο» ήταν εντοιχισμένο (έως το 1985) στο ξωκκλήσι του Αγίου Δημητρίου στα Βασιλικά της Σαλαμίνος.
- το μισό της όργυϊας. Η όργυϊα (> οργυιά, εξαπλουστευμένα οργιά) ήταν αρχαία μονάδα μήκους. Ισούται με 6 πόδια, ή 4 πήχεις, ή 1,8288 μ. Η οργυιά είναι μια «ανθρωπομετρική μονάδα μήκους». Έχει μέτρο και βάση τον άνθρωπο. Ορίζεται ως το μήκος ανοίγματος των χεριών ενός ενήλικος, δηλαδή 1,8-1,95 μέτρα. Και επειδή το μήκος ανοίγματος των χεριών ενός ενήλικος ισούται με το ύψος του (όργυϊος-όρθιος), αυτό καταρρίπτει αυτόματα την θεωρία ότι οι αρχαίοι ήταν κοντοί! Το μέτρο (μέσος όρος) τους ήταν 1,8-1,95 μέτρα. Η οργιά έμεινε ως μονάδα μέτρησης βάθους.
- ο πήχυς (48,7 εκατ.): Επίσης «ανθρωπομετρική μονάδα μήκους». Ισούται με την απόσταση από τον αγκώνα μέχρι το άκρο του χεριού. (Υποδιαίρεση του πήχεως, ήταν η παλαστή (74,8 χλστ.). Ένας κοινός πήχυς είχε 6 παλαστές και κάθε παλαστή υποδιαιρείτο σε 4 δακτύλους).
- η σπιθαμή[2] / πιθαμή (24,2 εκατ.), δηλ. «ανθρωπομετρική μονάδα μήκους», όση το μήκος ανοίγματος της παλάμης ενός ενήλικος. Σήμερα είναι περίπου 18 εκατοστά! Στον αρχαίο πίνακα βλέπουμε ότι είναι 24,2 εκατ. Άρα οι αρχαίοι είχαν μεγαλύτερη σπιθαμή. Άρα ήταν πιο γιγαντόσωμοι από εμάς.
καθώς και
- ο πους / το πόδι, επίσης ανθρωπομετρική μονάδα μήκους, ίση με το μήκος του ποδιού (του πέλματος) ενός ενήλικου άνδρα. Στον εν λόγω πίνακα, μάλιστα, αποτυπώνονται δύο μέτρα ποδιού: 30,1-30,2[3] εκατ. και ο λεγόμενος και «βασιλικός πους» 32,2[4] εκατ. Άρα με την εισαγωγή των νέων μετρικών συστημάτων, κατά την ελληνιστική εποχή, τα παλαιά μετρικά συστήματα δεν καταργήθηκαν, τουλάχιστον όχι αμέσως. Στην αρχαία ελληνική ιστορία υπήρξαν διάφορες εκδοχές του ποδός, όπως λ.χ. ο «πους της Ηράκλειας» (στην Μεγάλη Ελλάδα), ο «πους της Αιγίνης», ο «ολυμπιακός πους» κ.ά. Το δεύτερο πόδι με την μορφή του κανόνος χρησίμευε για τον υπολογισμό του πήχυ, της σπιθαμής και της οργυιάς.
Κι όλα αυτά για την εφαρμογή των κανόνων της μετρολογικής κλίμακος στην αρχαία πολεοδομία και αρχιτεκτονική.
Από τα παραπάνω καταλαβαίνουμε γιατί οι αρχαίοι έλεγαν «πάντων μέτρον ο άνθρωπος»…
Πρακτικά, οι διαστάσεις απεικονίζονταν σε έγκοιλο, ώστε να μπορεί κανείς να πάρει τα ακριβή μέτρα που ήθελε με ένα οποιοδήποτε σχοινί.
Σήμερα στον τόπο ευρέσεώς του, στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σαλαμίνος εκτίθεται αντίγραφό του, ενώ το πρωτότυπο εκτίθεται στο Μουσείο του Πειραιώς… αντί να συμβαίνει το ανάποδο…
Τέλος, στην αρχαιότητα ως μονάδες μέτρησης του μήκους απαντώνται ακόμη:
-ο πόντος, το 1/100 (εκατοστό) του μέτρου.
-το πλέθρον, μέτρο μήκους[5], το 1/6 του σταδίου (30,82 μ.).
-το στάδιον / (δωρ.) σπάδιον, μονάδα μέτρησης μήκους, ίση με το μήκος ενός αθλητικού σταδίου (600 πόδια > 195,15 μ.).
-ο παρασάγγης, που ήταν μονάδα μέτρησης μεγάλων αποστάσεων. Ισοδυναμούσε με 30 στάδια, δηλαδή περίπου 5.250 μ.! Εξ ου και η παροιμιώδης έκφρασις «απέχει παρασάγγας», δηλ. πάρα πολύ… η φράσις λέγεται ακόμη από τους Έλληνες κι ας έχει καταργηθεί πλέον ο… παρασάγγης… «Η αρχαία ψυχή ζει μέσα μας αθέλητα κρυμμένη» (Παλαμάς)…
Φυσικά αυτά τα τελευταία μέτρα δεν αναφέρονται στο εν λόγω εύρημα, διότι δεν είχαν τόσο μεγάλη πρακτική χρήση στην αρχιτεκτονική.
Σε αντίθεση με τα «μετρολογικά ανάγλυφα» μονάδων μήκους, έχουν διασωθεί πολλά περισσότερα «μετρολογικά ανάγλυφα» μονάδων όγκου / βάρους, τα λεγόμενα σηκώματα…
Ένα μετρολογικό ανάγλυφο μονάδων όγκου / βάρους
από την αρχαία ελληνική Αντιγόνεια της Χαονίας
(νυν Βορείου Ηπείρου)…
ΠΗΓΗ: Απόσπασμα από το έργο του Γ. Λεκάκη "Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις" / ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Αρχαία μετρολογικά ανάγλυφα μονάδων μήκους, υπάρχουν ακόμη:
-ένα ακόμη μετρολογικό ανάγλυφο στο Μουσείο Ashmolean της Οξφόρδης (πιθανότατα αναθηματικό), του 4ου αι. π.Χ.,
-μια πλάκα που ήταν τοποθετημένη στην αγορά της Μεγάλης Λέπτιδος (Leptis Magna νυν στην Λιβύη), και
-ένας ακόμη μετρολογικός πίνακας στην Announa Thibilis (νυν στην Αλγερία).
[2] Ας μην συγχέεται με την παλάμη, η οποία ήταν ίση με το 1/10 του μέτρου.
[3] Εποχής Αλεξάνδρου.
[4] Παλαιό μετρικό σύστημα. Εφαρμόσθηκε στην Ελλάδα από την αρχαϊκή εποχή έως τον 4ο αιώνα π.Χ.
[5] Επίσης και μέτρο επιφανείας ίσο με 950 τ.μ.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου