Σαν σήμερα στις 22 Μαΐου το 1963 δολοφονήθηκε στη Θεσσαλονίκη ο Γρηγόρης Λαμπράκης!

 

Γρηγόρης Λαμπράκης, γιατρός, αθλητής, βουλευτής μα πάνω απ’ όλα αγωνιστής της Δημοκρατίας και της Ειρήνης.

Γεννήθηκε στην Κερασίτσα Αρκαδίας στις 3 Απριλίου 1912. Μετά το τέλος των εγκύκλιων σπουδών του μετέβη στην Αθήνα και εισήλθε στην Ιατρική. Από τα εφηβικά του χρόνια ασχολήθηκε με τον αθλητισμό και αναδείχθηκε δέκα φορές βαλκανιονίκης στο άλμα εις μήκος, ενώ επί 23 χρόνια (1936-1959) κατείχε το πανελλήνιο ρεκόρ του αγωνίσματος.

Έλαβε ενεργό μέρος στην Εθνική Αντίσταση, κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής. Το 1943 ίδρυσε την «Ένωση των Ελλήνων Αθλητών» και διοργάνωσε αγώνες, από τα έσοδα των οποίων τροφοδοτούσε τα λαϊκά συσσίτια. Μετά την απελευθέρωση ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Ιατρική και το 1950 αναγορεύθηκε υφηγητής στην έδρα της Μαιευτικής και Γυναικολογίας.

Στις εκλογές «της βίας και της νοθείας», όπως έμεινε στην ιστορία η εκλογική διαδικασία της 29ης Οκτωβρίου 1961, πολιτεύθηκε με το ΠΑΜΕ (Πανδημοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο Ελλάδος), έναν συνασπισμό αριστερών δυνάμεων με επικεφαλής την ΕΔΑ και εξελέγη βουλευτής Πειραιά. Τον ίδιο χρόνο δραστηριοποιήθηκε στο ειρηνιστικό κίνημα και με δική του πρωτοβουλία ιδρύθηκε η «Ελληνική Επιτροπή για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη» (ΕΕΔΥΕ).

Στις 21 Απριλίου 1963 η ΕΕΔΥΕ διοργάνωσε Πορεία Ειρήνης από τον Μαραθώνα στην Αθήνα. Η αστυνομία απαγόρευσε την πορεία και συνέλαβε πολλούς από τους διαδηλωτές, μεταξύ των οποίων και τον Μίκη Θεοδωράκη. Ο Λαμπράκης προστατευόμενος από τη βουλευτική του ασυλία, πραγματοποίησε μόνος την πορεία, κρατώντας ένα μικρό πανό με το σύμβολο της ειρήνης. Αμέσως μετά συνελήφθη από την αστυνομία.

Στις 22 Μαΐου 1963 ο Γρηγόρης Λαμπράκης παρέστη και μίλησε για την ειρήνη στη Θεσσαλονίκη. Μετά το τέλος της εκδήλωσης δέχθηκε δολοφονική επίθεση σε κεντρικό δρόμο της πόλης από τρίκυκλο, στο οποίο επέβαιναν οι ακροδεξιοί Σπύρος Γκοτζαμάνης και Εμμανουήλ Εμμανουηλίδης. Τραυματίστηκε σοβαρά και πέθανε στις 27 Μαΐου 1963, σε ηλικία 51 ετών.

Ήταν μάλιστα τόσο φανερό ότι κάτι φοβερό θα γινόταν εκείνο το βράδυ σε βάρος του Γρηγόρη Λαμπράκη, ήταν τόσο ξεκάθαρο ότι θα ακολουθούσε εφαρμογή σχεδίου δολοφονίας του, που και ο ίδιος ακόμα υποχρεώθηκε να μιλήσει γι’ αυτό, από τα μικρόφωνα της συγκέντρωσης, λίγη ώρα πριν δεχτεί το δολοφονικό χτύπημα, λέγοντας χαρακτηριστικά:

«Προσοχή, προσοχή. Εδώ βουλευτής Λαμπράκης. Σαν εκπρόσωπος του Έθνους και του Λαού, καταγγέλλω ότι υπάρχει σχέδιο δολοφονίας μου και καλώ τον υπουργό Βορείου Ελλάδος, τον νομάρχη, τον εισαγγελέα, τον στρατηγό Χωροφυλακής Μήτσου, τον διευθυντή της Αστυνομίας και τον διοικητή Ασφαλείας να προστατεύσουν τη συγκέντρωση και τη ζωή μου».

Φυσικά, η δολοφονία δεν απετράπη, αλλά έγινε με τον πιο επίσημο τρόπο, παρουσία:

– 180 ανδρών της Χωροφυλακής και αξιωματικών που βρίσκονταν εκεί εν στολή. Πόσοι ήταν παρόντες με πολιτικά κανείς δεν ξέρει.

– Του υποστράτηγου Κωνσταντίνου Μήτσου, επιθεωρητή Χωροφυλακής Βορείου Ελλάδας.

– Του συνταγματάρχη Ευθύμιου Καμουτσή, διευθυντή της Αστυνομίας Θεσσαλονίκης.

– Του αντισυνταγματάρχη Μιχαήλ Διαμαντόπουλου, υποδιευθυντή της Αστυνομίας.

– Του ταγματάρχη Κωνσταντίνου Δόλκα, διοικητή Εθνικής Ασφαλείας Θεσσαλονίκης.

– Των υπομοιράρχων Εμ. Καπελώνη και Δ. Κατσούλη.

– Εκατοντάδων παρακρατικών που πραγματοποιούσαν αντισυγκέντρωση.

Ο θάνατός του προκάλεσε αγανάκτηση στην κοινή γνώμη, οξύτατη πολιτική κρίση, αλλά και διεθνή κατακραυγή. Στην κηδεία του  ένα πλήθος 500.000 ανθρώπων συγκεντρώθηκε στο Α’ Νεκροταφείο για το «Ύστατο Χαίρε». Με αυτό το ποίημα αποχαιρέτησε ο Γιάννης Ρίτσος, την 27η Μαΐου του 1963, τον Γρηγόρη Λαμπράκη, στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών:

«Έπεσε ο μέγας δρυς στη γης, σε μέγα αγώνα –
πουλιά και φύλλα στάθηκαν στον ουρανό
η Ελλάδα τον εκράτησε στα δυο της γόνα,
στο βαθυπόρφυρο του Μάη εσπερινό
κι ενώ από τους πόρους της η οργή της αίμα ιδρώνει,
τινάζεται όλη ανάμεσα στον άγιο λαό,
κι ολόρθη τον υψώνει, μεσιανό καδρόνι,

ψηλά, στο θόλο, στης Ειρήνης το ναό».

Φυσικοί αυτουργοί της δολοφονίας Λαμπράκη ήταν ο Σπύρος Γκοτζαμάνης και ο Εμμανουήλ Εμμανουηλίδης,άνθρωποι του υποκόσμου, μέλη παρακρατικών οργανώσεων και συνεργάτες της Ασφάλειας. Πίσω τους βρισκόταν ολόκληρος ο κρατικός μηχανισμός, που δεν έπραξε το παραμικρό για να τους εμποδίσει ή να τους συλλάβει. Αν και το τρίκυκλο έπεσε πάνω στο Λαμπράκη και στη συνοδεία του, αν και ο βουλευτής της ΕΔΑ σωριάστηκε στην άσφαλτο χτυπημένος, κανένα αστυνομικό όργανο δεν κινήθηκε να καταδιώξει τους δράστες.Η συγκεκριμένη δολοφονική πράξη των παρακρατικών κινδύνευε να χαρακτηριστεί «τροχαίο ατύχημα» -έτσι φαίνεται το είχαν σχεδιάσει κράτος και παρακράτος- αν δεν συνέβαιναν δύο τυχαία περιστατικά. Το πρώτο συνδέεται με το όνομα του Εμμανουήλ Χατζηαποστόλου, του επονομαζόμενου «Τίγρη», συνοδοιπόρου του Λαμπράκη στην πρώτη μαραθώνια πορεία, που με το άλμα του στο τρίκυκλο δεν άφησε περιθώρια στους δολοφόνους να ξεφύγουν και στο επίσημο κράτος να εξαφανίσει τα ίχνη του εγκλήματος.

Το δεύτερο συνδέεται με τον Γιώργο Σωτηρχόπουλο, που, αν και μη αριστερός τότε, ούτε καν «πολιτικοποιημένος», αποκάλυψε τον διάλογο που είχε με τον Γκοτζαμάνη το πρωί της ίδιας μέρας, όταν εκείνος (ο Γκοτζαμάνης) αρνήθηκε να του κάνει μια μεταφορά με το τρίκυκλο, λέγοντάς του: «Απόψε θα κάνω τη μεγαλύτερη τρέλα της ζωής μου, μέχρι που θα σκοτώσω άνθρωπο».

Έτσι η  δικαστική έρευνα που διεξήγαγαν ο εισαγγελέας Παύλος Δελαπόρτας και ο νεαρός ανακριτής Χρήστος Σαρτζετάκης έφεραν στο φως σχέσεις των αρχών με ένα ακροδεξιό παρακράτος. Ο ανακριτής Σαρτζετάκης απήγγειλε, μάλιστα, κατηγορίες και εναντίον ανώτατων αξιωματικών της Χωροφυλακής. Όμως οι περισσότεροι από τους εμπλεκόμενους στη δολοφονία του Λαμπράκη στο τέλος «βγήκαν λάδι». Η δίκη που έγινε στο διάστημα Οκτώβρη – Δεκέμβρη 1966 κατέληξε στο… συμπέρασμα ότι, ουσιαστικά, δεν υπήρχε δολοφονία!!! Και ο Γκοτζαμάνης με τον Εμμανουηλίδη, που καταδικάστηκαν κατά συγχώνευση σε 11 και 8,5 χρόνια αντίστοιχα για πρόκληση «βαριών σωματικών κακώσεων» (Γκοτζαμάνης) και για «συνέργεια» (Εμμανουηλίδης), αποφυλακίστηκαν επί χούντας!!!

Η δολοφονία Λαμπράκη επιτάχυνε τις πολιτικές εξελίξεις. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, αφού διερωτήθηκε «Ποιος κυβερνάει αυτό τον τόπο;» εγκατέλειψε την πρωθυπουργία και την πολιτική τον Ιούνιο του 1963 και αποσύρθηκε στο Παρίσι. Χιλιάδες νέοι ίδρυσαν τον πολιτικό οργανισμό «Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη», που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο προοδευτικό κίνημα της δεκαετίας του ’60. Πρώτος γραμματέας της οργάνωσης ανέλαβε ο Μίκης Θεοδωράκης.

Η ζωή και ο θάνατος του Γρηγόρη Λαμπράκη ενέπνευσε τον συγγραφέα Βασίλη Βασιλικό στο περίφημο πολιτικό του μυθιστόρημα με τον τίτλο Ζ (Εκδόσεις Λιβάνη). Το 1969 μεταφέρεται με μεγάλη επιτυχία στη μεγάλη οθόνη από τον σκηνοθέτη Κώστα Γαβρά, με πρωταγωνιστές τον Υβ Μοντάν, τον Ζαν Λουί Τρεντινιάν και την Ειρήνη Παπά.

Ο Γρηγόρης Λαμπράκης με την προσωπικότητα και τη δράση του παραμένει και σήμερα ένα σύμβολο της Δημοκρατίας και του αγωνιζόμενου ανθρώπου κατά της πολιτικής καταπίεσης.