Γράφει ο Γιώργος Στάμκος
Απέναντι ακριβώς από τη θρακική παραλία του Έβρου, στο βορειοανατολικό άκρο του Αιγαίου, βρίσκεται το παράξενο νησί της Σαμοθράκης. Αυτό το πανέμορφο και μυστηριακό νησί είναι στην ουσία ένα βραχώδες όρος που ξεπροβάλλει μεγαλόπρεπα μέσα από το πέλαγος. Μοιάζει περισσότερο με πυραμίδα, που η κορυφή της (1.664 μέτρα) είναι συνήθως νεφοσκεπής. Σ’ αυτήν την κορυφή η φαντασία του Όμηρου τοποθέτησε το θεό Ποσειδώνα. Από εκεί ο θεός της θάλασσας παρακολουθούσε καθισμένος τις διάφορες φάσεις του Τρωικού Πολέμου, υποστηρίζοντας το «λαό της θάλασσας», τους Έλληνες. Πολλοί έχουν χαρακτηρίσει τη Σαμοθράκη ως «πλεούμενο» ή «πλωτό» νησί, καθώς το ωοειδές του σχήμα δίνει την εντύπωση μιας χερσαίας μάζας που «πλέει» στο πέλαγος. Πάνω απ’ όλα όμως, η Σαμοθράκη είναι το «νησί των μυστηρίων», συνδυάζοντας το μυστηριακό με τις ομορφιές της φύσης, τη γνώση με την απόλαυση.
Η αρχαιολογική σκαπάνη μας πληροφορεί ότι η Σαμοθράκη κατοικήθηκε από τους πανάρχαιους χρόνους. Ο Όμηρος τη χαρακτηρίζει ως «υλήεσσαν», που σημαίνει δασωμένη. Και πράγματι, το νησί, εξ αιτίας των συχνών βροχοπτώσεων και των άφθονων υδάτων του, ήταν πάντοτε καλυμμένο από πυκνά και δύσβατα δάση, που συχνά υλοτομούνταν για τη ναυπήγηση πλοίων. Οι πρώτοι κάτοικοι του νησιού ήταν οι Πελασγοί και οι Θράκες (ορισμένοι υποστηρίζουν ότι το νησί κατοικήθηκε από την 6η χιλιετία π.Χ.). Οι Έλληνες από την Αιολία (ΒΔ. Μικρά Ασία) που εγκαταστάθηκαν εκεί γύρω στο 700 π.Χ. θαύμασαν το μεγαλείο κι αισθάνθηκαν τη μοναδική ιερότητα του χώρου του, κληρονομώντας ταυτόχρονα τις λατρευτικές τελετές των πρώτων κατοίκων του νησιού, που ήσαν Θράκες.. Κατά την αρχαιότητα η Σαμοθράκη υπήρξε ένα πολύ σημαντικό θρησκευτικό κέντρο: εκεί τελούνταν προς τιμήν των Μεγάλων Θεών τα περίφημα μυστήρια που ανέδειξαν το νησί σε πανελλήνιο θρησκευτικό κέντρο, ισάξιο με το ιερό της Δήμητρας και της Περσεφόνης στην Ελευσίνα. Στο ιερό των Μεγάλων Θεών μυήθηκαν αρκετοί σημαντικοί Έλληνες της αρχαιότητας, όπως ο Ηρόδοτος, ο βασιλιάς της Σπάρτης Λύσανδρος, Ο Φίλιππος ο Μακεδών κ.α. Η φήμη των χθόνιων θεοτήτων και το γόητρο των μυστηριακών τελετών, τα περίφημα καβείρια μυστήρια, προσέδωσαν στο νησί έναν πολύ ειδικό χαρακτήρα: έγινε «άσυλο ιερό» (Διόδωρος), το οποίο κατά την ελληνιστική περίοδο προσείλκυε πιστούς απ’ όλο τον τότε γνωστό κόσμο. Η λατρεία των Μεγάλων Θεών της Σαμοθράκης ήταν επικεντρωμένη γύρω από μια κεντρική μορφή, τη «Μεγάλη Μητέρα», σύμβολο της γονιμότητας συγγενές με τη Φρυγική Κυβέλη. Η λατρεία της τελούνταν πάνω σε ιερούς βράχους, όπου της προσφέρονταν θυσίες. Στη γλώσσα των προελλήνων κατοίκων του νησιού ονομάζονταν Αξίερος, ενώ οι Έλληνες την ταύτισαν με τη Δήμητρα, τη θεότητα της γης. Με τη Μεγάλη Θεότητα συνδέονταν και ο Κάδμηλος, ένας ιθυφαλλικός θεός της γονιμότητας. Σ’ αυτή την ομάδα των θεοτήτων ανήκαν και οι Κάβειροι, που οι Έλληνες τους ταύτιζαν με τους Διόσκουρους. Αυτή η προελληνικής καταγωγής «θεϊκή ενότητα» περιλάμβανε τέλος τον Αξιόκερσο και την Αξιόκερσα, που οι Έλληνες τους ταύτιζαν με τον Άδη και την Περσεφόνη.
Οι δημόσιες τελετές που γίνονταν κατά τη διάρκεια των μυστηρίων ήταν παρόμοιες μ’ εκείνες των άλλων ιερών χώρων της Ελλάδας. Περιλάμβαναν δηλαδή θυσίες ζώων, σπονδές, ευχές και προσευχές. Για τις μυητικές τελετές όμως, που πραγματοποιούνταν στο ιερό των Μεγάλων Θεών, πολύ λίγα είναι γνωστά. Οι τελετές μύησης φαίνεται ότι τελούνταν νύχτα υπό το φως της λυχνίας που πιθανά κρατούσε ο μυημένος κατά τη διάρκεια των τελετών. Κατά τη μύηση ο μυούμενος ερχόταν σ’ ένα είδος επαφής με τους θεούς και πίστευε ότι έτσι αποκτούσε ορισμένα προνόμια, όπως την ελπίδα σε μια καλύτερη τύχη. Αργότερα οι συμμετέχοντες στα μυστήρια πίστευαν ότι γίνονταν και ηθικά καλύτεροι. Στα Καβείρια μυστήρια υπήρχαν δύο στάδια μύησης: η μύηση και η εποπτεία. Στο βαθμό της εποπτείας φαίνεται ότι έφθαναν πολύ λίγοι μυημένοι, ίσως επειδή πολύ λίγοι μπορούσαν να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις που εκπορεύονταν από αυτόν.
Με την επικράτηση του Χριστιανισμού η παλιά θρησκεία δεν εγκαταλείφθηκε αμέσως και τα μυστήρια εξακολούθησαν να τελούνται ως τα τέλη του 4ου μ.Χ. αιώνα. Η παρακμή όμως του ιερού των Μεγάλων Θεών είχε αρχίσει νωρίτερα, συμπαρασύροντας κι ολόκληρο το νησί. Στις αρχές του 5ου μ.Χ. αιώνα οι νεοφώτιστοι Χριστιανοί έριξαν κι έλιωσαν σε μια τεράστια ασβεστοκάμινο τα περισσότερα αρχαία αγάλματα καθώς και τμήματα των ναών του ιερού χώρου. Ευτυχώς όμως δεν μπόρεσαν να αποτελειώσουν το «θεάρεστο» έργο τους, γιατί ένας σεισμός σκέπασε την ασβεστοκάμινο. Ό,τι γλίτωσε από τη μανία των οπαδών της νέας θρησκείας το κατάφεραν οι πειρατές με τους βανδαλισμούς τους. Είναι θαύμα τελικά πως σώθηκαν κάποια θλιβερά απομεινάρια του μεγάλου ιερού και κυρίως ένα άγαλμα απαράμιλλης ομορφιάς: η Νίκη της Σαμοθράκης, που κοσμεί σήμερα το Μουσείου του Λούβρου.
Η Σαμοθράκη πέρασε διάφορες ιστορικές περιπέτειες. Καταλήφθηκε από Πέρσες, Ρωμαίους,
Γενουάτες, Βενετούς και Τούρκους, αλλά παρέμεινε πάντα ένα ελληνικό νησί. Το 1821 έγινε εκεί μια μεγάλη σφαγή, σχεδόν εφάμιλλη της Χίου. Οι Τούρκοι κατέσφαξαν το σύνολο σχεδόν του πληθυσμού της (15.000) και μόνον 33 οικογένειες κατάφεραν να γλιτώσουν από την τούρκικη σπάθα. Για κάποια χρόνια παρέμεινε σχεδόν ακατοίκητη, στοιχειωμένη από τα φαντάσματα του παρελθόντος. Κατόπιν, η Σαμοθράκη εποικίστηκε ξανά από Έλληνες, που προέρχονταν σχεδόν απ’ όλα τα σημεία του τότε ελληνικού κόσμου. Οι νέοι της κάτοικοι αναμείχθηκαν με τους λιγοστούς παλιούς, καθώς και με εκείνους που την περίοδο της τουρκοκρατίας είχαν καταφύγει σε διάφορα άλλα μέρη για να γλιτώσουν. Οι νέοι Σαμοθρακιώτες εγκλιματίστηκαν πλήρως στο περιβάλλον του νησιού, επηρεάστηκαν από την αύρα και την ισχυρή γεωακτινοβολία του κι έγιναν οι σύγχρονοι «φύλακες» της «μυστηριώδους νήσου».
Μέχρι πρόσφατα το νησί αποτελούσε ένα κλειστό νησιωτικό περιβάλλον με δύσκαμπτες κοινωνικές δομές. Η οικονομία του βασίζονταν στην κτηνοτροφία και στη δασική εκμετάλλευση και οι «παράξενοι» σκληροτράχηλοι κάτοικοι της σιγά-σιγά μετανάστευαν. Στα μέσα της δεκαετίας του ’70 η Σαμοθράκη ανακαλύφθηκε από αρχαιολάτρες και φυσιολάτρες τουρίστες. Σύντομα έγινε ο «παράδεισος» των αρχαιολατρών και των κρυφοπαγανιστών, που τα καλοκαίρια κατασκηνώνουν στις απότομες και δασωμένες πλαγιές του Σάως (Φεγγάρι) κάνοντας σπονδές προς τους αρχαίους θεούς, που ποτέ τους δεν πέθαναν – γιατί οι θεοί δεν πεθαίνουν. Κάθε καλοκαίρι το νησί πλημμυρίζει επίσης κι από αυτόκλητους «ερευνητές», που προσπαθούν να πάρουν μια γεύση «κλεμμένης ηδονής» από τη φυσική και μεταφυσική ατμόσφαιρά του.
Η Σαμοθράκη είναι ένας μικρόκοσμος σε πλήρη αυτοτέλεια. Θα μπορούσε να είναι ένα μικρό «ονειρικό βασίλειο του υπερβατικού», αν δεν ήταν μια υπαρκτή γεωγραφική οντότητα στην οποία κυριαρχεί το όρος Φεγγάρι (γιατί όχι Σελήνη;). Η Σαμοθράκη δεν είναι νησί. Είναι ένα όρος μέσα στη θάλασσα. Και αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι οι κάτοικοί της ποτέ δεν υπήρξαν σπουδαίοι ψαράδες: οι Σαμοθρακιώτες ήταν πάντα βοσκοί και ξυλοκόποι. Αυτό το «θαλασσωμένο όρος» διαθέτει σε πολύ περιορισμένη έκταση πάρα πολλά πανέμορφα, παράξενα και γοητευτικά μέρη. Ακόμη και οι οικισμοί της δεν αφήνουν τον επισκέπτη της ασυγκίνητο. Πέρα από το «εκσυγχρονισμένο» λιμάνι της, την Καμαριώτισσα, υπάρχει και η φανταστική Χώρα, κτισμένη αμφιθεατρικά, μακριά από τη θάλασσα, ανάμεσα στο «σεληνιασμένο» όρος Φεγγάρι. Η Χώρα βρίσκεται πάνω σε μια κρυφή πλαγιά, στο ύψωμα «Κούκος» και δεν διακρίνεται από τη θάλασσα για προστασία από τους πειρατές, που λυμαίνονταν παλιότερα τον κόσμο του Αιγαίου. Η Χώρα παρουσιάζει μια ιδιόμορφη οικιστική εικόνα: δε θυμίζει νησιώτικο χωριό, περισσότερο μοιάζει με χωριό της Μακεδονίας ή της Ηπείρου. Διώροφα πέτρινα σπίτια, κολλητά το ένα δίπλα στο άλλο, στενά πλακόστρωτα δρομάκια, καλντερίμια και κεραμιδένιες στέγες. Στη Χώρα υπάρχει κι ένας γραφικός παραδοσιακός φούρνος, που φτιάχνει πεντανόστιμα επτάζυμα Σαμοθρακιώτικα παξιμάδια. Σ’ ολόκληρη την Ελλάδα δεν υπάρχει καλύτερος! Η Χώρα είναι περισσότερο ηπειρωτικό, παρά μεσογειακό χωριό. Και αυτό είναι ένα από τα στοιχεία που ξεχωρίζουν αυτό το νησί από τα υπόλοιπα του Αιγαίου.
Η Σαμοθράκη είναι ένα νησί γεμάτο με μυστήρια. Εκεί συμβαίνει κάτι παράδοξο. Αν και οι κλασσικές αρχαιότητες της Παλαιάπολης (ιερό των Μεγάλων Θεών) προβάλλονται κατά κόρον, υπάρχουν παράλληλα και άγνωστα μεγαλιθικά μνημεία, που προσελκύουν το ενδιαφέρον κάποιων «ψαγμένων» ερευνητών. Ο θρακιώτης ερευνητής και υπεύθυνος έκδοσης του περιοδικού Θρηίκιος Άνεμος, Θανάσης Γιαλαμάς, έχει κάνει αρκετές επιτόπιες έρευνες στο νησί κι έχει ανακαλύψει κάποια πολύ ενδιαφέροντα πράγματα. Ο θρακιώτης ερευνητής εντόπισε μια σειρά από μεγαλιθικά μνημεία που μοιάζουν με κέλτικα ντόνμεντ και βρίσκονται σκορπισμένα σε διάφορα σημεία του νησιού. Πρόκειται άραγε για τους «ιερούς βράχους», όπου τελούνταν οι θυσίες της Μεγάλης Μητέρας; Ο ίδιος ερευνητής έχει μελετήσει και τα λεγόμενα «Κυκλώπεια τείχη» της Σαμοθράκης, που είναι κτισμένα με λιθόπλινθους πολύχρωμων ηφαιστειογενών πετρωμάτων. Επίσης ο ίδιος έχει αναφερθεί και στον παράξενο βράχο-χάρτη, που είναι εντοιχισμένος σε τοίχο του ιερού των Μεγάλων θεών. Ο πανάρχαιος αυτός βράχος μοιάζει καταπληκτικά με ανάγλυφο χάρτη της Σαμοθράκης και σίγουρα ήταν χρήσιμος στους ιερείς του νησιού. Πρέπει επίσης ν’ αναφέρουμε και την ύπαρξη της «σπηλιάς των Καβείρων» (Παλαιάπολη), όπου σύμφωνα με το μύθο βρήκαν καταφύγιο οι παραπάνω χθόνιες θεότητες όταν η Μαύρη Θάλασσα (λίμνη τότε) ξεχείλισε κι «έσκασε», ανοίγοντας τα στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων.
Από την άποψη της ιερής γεωγραφίας η Σαμοθράκη θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους ενεργειακούς κόμβους της Ελλάδας, μαζί με τη Δήλο, τους Δελφούς, τη Δωδώνη, την Ολυμπία, τα Μετέωρα και το Άγιον Όρος. Τα κομβικά σημεία του ενεργειακού χάρτη του νησιού σημειώνονται κι από μεγάλιθους, που αποτελούν και σημεία ενεργοποίησης της Γαίας (κάτι ανάλογο με τις βελόνες στο Φενγκ Σουί). Τα σημεία αυτά, που θεωρούνται και «τόποι δύναμης», φαίνεται να υποβοηθούν το διαλογισμό και χρησιμοποιούνται για θεραπευτικούς σκοπούς. Πέρα όμως από τους «τόπους δύναμης» υπάρχουν και σαφείς ενδείξεις γεωμαγνητικών διαταραχών, που οφείλονται σε δυνάμεις κρυμμένες στο υπέδαφος του νησιού. Στο ρέμα του Φονιά τα γηραλέα δένδρα, συνήθως πλατάνια, φαίνεται να έχουν «τρελαθεί», καθώς οι κορμοί τους στριφογυρίζουν αλλοπρόσαλλα. Θαρρείς πως κάποιες χθόνιες δυνάμεις τα αναγκάζουν ν’ αψηφούν τους νόμους της βαρύτητας.
Στις εκβολές του ρέματος του Φονιά βρίσκεται ο ομώνυμος πύργος (ο Πύργος του Φονιά), που ζώνεται από θρύλους. Σ’ αυτό το μεσαιωνικό κτίσμα των Γατελούζων ο μύθος λέει ότι ζούσε κάποτε ένας άρχοντας που όταν έμαθε ότι η γυναίκα του τον απατούσε, θόλωσε το μυαλό του και σκότωσε τους δύο εραστές της. Κατά μια άλλη εκδοχή ο πύργος πήρε αυτό το μακάβριο όνομα επειδή παλαιότερα οι διαβάτες πνίγονταν συχνά στα παγωμένα ορμητικά νερά του ρέματος. Ο μεγάλος λαογράφος Νικόλαος Γ. Πολίτης στις περίφημες Παραδόσεις του σώζει και μια άλλη εκδοχή του θρύλου: «Στον πύργο του Φονιά κατοικούσε μια βασιλοπούλα με τους δύο αδερφούς της. Εκείνον τον καιρό ζούσε ένας ανδρειωμένος ψηλά στο βουνό, σ’ ένα σπήλαιο που το λεν ως τα σήμερα Του ανδρειωμένου το σπηλί. Μια φορά που κατέβηκε στο περιγιάλι, βρήκε τη βασιλοπούλα και την εγκάστρωσε. Όταν το είδαν τ’ αδέρφια της, τη ρωτούσαν να τους ειπεί ποιος την εγκάστρωσε, εκείνη όμως πότε τους έλεγε πως έφαγε φασούλια, πότε άλλες προφάσεις. Αλλά στα ύστερα αναγκάστηκε να τους τα ειπεί όλα. Τότε ο ένας από τους αδερφούς πήρε το δοξάρι και τη σα@τα του, παραφύλαξε τον ανδρειωμένο και τον σκότωσε. Τη θέση που έπεσε τη λεν ως τα σήμερα Του ανδρειωμένου το πέσιμο». Κοντά στην περιοχή του Φονιά βρίσκονται και οι βάθρες, μικρές λιμνούλες και καταρράκτες, που σχηματίζονται από ένα ρέμα που λένε ότι πηγάζει από την κορυφή του Φεγγαριού. Στις βάθρες, που μοιάζουν με κρύες κολυμπήθρες, κάνουν κάθε καλοκαίρι το μπάνιο τους εκατοντάδες τουρίστες. Η πιο φημισμένη από αυτές είναι η Γριά Βάθρα. Αρκετές τοποθεσίες στη Σαμοθράκη περιλαμβάνουν τη λέξη Γριά. Για παράδειγμα, στις απόκρημνες ακτές της νότιας Σαμοθράκης υπάρχει μια τοποθεσία που ονομάζεται Της Γριάς τα Πανιά. Τ’ άγρια κατσίκια που περπατούν στο βουνό της Σαμοθράκης λέγεται ότι είναι από το κοπάδι της Γριάς. Και της γριάς αυτής τα πανιά τα βλέπουν ακόμα, σ’ ένα βράχο στο περιγιάλι, όσοι έρχονται με το καράβι από την Ίμβρο στη Σαμοθράκη…
Οι Σαμοθρακιώτες είναι το ίδιο παράξενοι και μυστηριώδεις με το νησί που κατοικούν. Φημίζονται για την υγεία και τη μακροζωία τους, καθώς επίσης και για το «μαύρο χιούμορ» που διαθέτουν: «να θαφτείς στο ακρογιάλι» καταριούνται εύθυμα οι γριές, θέλοντας να πουν ότι δεν υπάρχει χειρότερη τιμωρία από το να σαπίζεις αργά-αργά…Το έδαφος του νησιού είναι τόσο καλό και γόνιμο, που λένε ότι «αν θάψεις εδώ έναν πεθαμένο, τότε αυτός θα σηκωθεί ζωντανός». Πολλοί χαρακτηρίζουν τους κατοίκους της Σαμοθράκης ιδιότροπους, ενδογαμικούς, ακόμη και αιμομίχτες, αλλά όλα αυτά είναι απλά υπερβολές. Οι άνθρωποι αυτοί ζουν σ’ ένα πολύ ιδιαίτερο νησί και γι’ αυτό και οι ίδιοι έχουν έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα. Λένε ότι αγαπούν τα φίδια κι ότι κάθε σπίτι της Σαμοθράκης έχει το «οικόσιτο» φίδι του, που οι σπιτονοικοκύρηδες φροντίζουν να τα@ζουν με γάλα. Αυτό δεν είναι παράξενο, εφόσον όλοι γνωρίζουμε ότι τα φίδια τρέφονται με ποντίκια και όχι μ’ ανθρώπους. Πέρα από αυτό, το φίδι είναι αποτρεπτικό σύμβολο και σύμφωνα με τους μυστικιστές διώχνει μακριά το κακό…
Στα Θερμά ή Λουτρά, ανάμεσα στα πυκνά πλατάνια υπάρχουν ζεστές θειούχες πηγές, γνωστές από την αρχαιότητα για τις ιαματικές τους ιδιότητες. Η περιοχή μυρίζει έντονα θειάφι και γι’ αυτό δεν είναι περίεργο που οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι οι θερμές πηγές συνδέονται με τον Κάτω Κόσμο…
Όταν δεν είναι νεφοσκεπής, η κορυφή του Φεγγαριού προσφέρει μια εκπληκτική θέα στον τολμηρό αναβάτη. Από εκεί μπορεί κανείς άνετα να διακρίνει τον Άθω, ακόμη και τους τρούλους της Αγια-Σοφιάς. Μάλιστα, αν κάποιος ανέβει σ’ ένα συγκεκριμένο σημείο λίγο πριν δύσει ο ήλιος, λέγεται ότι μπορεί να δει στους βράχους, χάρη στο παράξενο παιχνίδι των σκιών, τα τρομακτικά πρόσωπα των Καβείρων. Κανείς δεν γνωρίζει αν πρόκειται για το φαινόμενο Simulacra ή αν κάποιοι βράχοι σκαλίστηκαν επίτηδες έτσι ώστε η σκιά τους να δίνει την εντύπωση φοβερών προσώπων. Όπως και να ‘χει πάντως οι Κάβειροι υπάρχουν, αλλά φανερώνονται σε ελάχιστους μυημένους (ή φαντασμένους) επισκέπτες…
Ανατολικά της Σαμοθράκης βρίσκεται κάτω στη θάλασσα ένας μεγάλος βράχος που λέγεται Σγόραφα ή Ζουράφα. Σ’ αυτό το μέρος βρίσκονται πολλά κι εκλεκτά σφουγγάρια, αλλά οι σφουγγαράδες δεν τολμούν να βουτήξουν βαθιά, γιατί εκεί λένε ότι κατοικεί ένα φοβερό θηρίο. Έναν που είχε πάει κάποτε βαθιά αναζητώντας σφουγγάρια λένε ότι τον έφαγε το θηρίο και οι σύντροφοί του τον τράβηξαν πάνω μισό. Λένε πως στο ίδιο σημείο βρίσκονται πολλά καταποντισμένα κτίρια και φαίνονται οι πόρτες, τα παράθυρα, οι στύλοι και τα μάρμαρα και αρκετά χαλάσματα που δείχνουν πως ήταν κάποτε πολιτεία.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου