Amfipoli News: «Ο Ήρωας Τροφώνιος»

Δευτέρα 16 Ιανουαρίου 2023

«Ο Ήρωας Τροφώνιος»



«Εκ Τροφωνίου Μεμάντευται» - Μέρος πρώτο

«Στη Λειβαδιά, μας λέει ο Παυσανίας, που είναι καθ’ όλα στολισμένη σαν τις πλουσιότερες Ελληνικές πόλεις,  μέσα στο άλσος, είναι ο ναός και το περίφημο μαντείο του Τροφωνίου.  Υπάρχει το άγαλμά του που μοιάζει με τον Ασκληπιό.  Είναι έργο του Πραξιτέλους».~έλεγαν γι’ αυτό, ότι η μεγαλοπρέπειά του, παραβαλλόταν με αυτή του Ολυμπίου Διός του Φειδία στην Ολυμπία~. «Υπάρχει και ιερό της Ευρώπης Δήμητρος και άγαλμα του Υετίου Διός στο ύπαιθρο. Όταν προχωρήσουμε προς το βουνό  πάνω από το Μαντείο είναι ο ναός του Βασιλέως Διός. Σε έναν άλλο ναό είναι τα αγάλματα του Κρόνου, της Ήρας και του Απόλλωνος. «Όταν κανείς αποφασίσει να κατέβει στο Τροφώνιο», μας λέει ο Παυσανίας «πρώτα μένει ορισμένες μέρες σε ένα ιερό οίκημα του αγαθού Δαίμονος και της αγαθής Τύχης. Όσο μένει εκεί μένει απ’ όλα καθαρός και αμόλυντος, δεν κάνει θερμά λουτρά».~ Καθαρός και αμόλυντος ο μυούμενος, ανδρείος, γενναίος, άφοβος και ενάρετος.Τον δοκίμαζαν πριν αν είχε όλα αυτά τα χαρίσματα μας  λένε άλλοι συγγραφείς~. «Λουτρό για τον μυούμενο είναι το ποτάμι, η Έρκυνα. Κρέατα υπάρχουν πολλά από τις θυσίες, γιατί όποιος κατεβαίνει στο μαντείο προσφέρει θυσίες και στον ίδιο τον Τροφώνιο και στα παιδιά του, καθώς και στον Απόλλωνα, στον Κρόνο, στον Βασιλέα Δία, στην Ήρα, στην Ηνιόχη και στην Ευρώπη Δήμητρα που ήταν παραμάνα του Τροφωνίου.Σε κάθε θυσία, είναι παρών ένας μάντης που παρατηρεί τα σπλάχνα του σφαγίου και μετά προλέγει σ’ αυτόν που κατεβαίνει αν ο Τροφώνιος θα τον δεχτεί ευμενής και προσηνής. Την ίδια νύχτα που θα μυηθεί, θυσιάζουν ένα κριάρι σ’ ένα λάκκο και επικαλούνται τη βοήθεια του Αγαμήδους, του αδελφού του Τροφωνίου. Ακόμα και αν τα προηγούμενα σφάγια ήταν ευνοϊκά, δεν τα υπολογίζουν καθόλου, αν δεν είναι το ίδιο ευνοϊκά και τα σπλάχνα αυτού του κριαριού. Αν όμως συμφωνούν κι αυτά, τότε κατεβαίνει κανείς με πολλές ελπίδες. Πρώτα - πρώτα τον φέρνουν νύχτα στο ποτάμι, την Έρκυνα και  τον λούζουν, τον αλείβουν με λάδι δύο παιδιά, από την πόλη δεκατριών περίπου ετών, που τα ονομάζουν Ερμάς. Ύστερα οι ιερείς δεν τον πηγαίνουν απευθείας στο μαντείο, αλλά τον φέρνουν πρώτα στις πηγές του νερού, που είναι πολύ κοντά η μία στην άλλη. Εδώ πρέπει να πιεί από το λεγόμενο νερό της Λήθης για να ξεχάσει κάθε προηγούμενη σκέψη και φροντίδα. Αμέσως μετά πίνει άλλο νερό, το νερό της Μνημοσύνης, για να θυμάται όσα θα δει άμα κατέβει. Έπειτα αντικρύζει ένα άγαλμα που λένε ότι το έκανε ο Δαίδαλος. Αφού προσευχηθεί και του προσφέρει την λατρεία του, προχωρεί προς το μαντείοφορώντας λινό χιτώνα ζωσμένο με ταινίες και ντόπια υποδήματα. Το μαντείο περιβάλλεται κυκλικά από άσπρο μαρμάρινο κρηπίδωμα. Μέσα του είναι ένα χάσμα στο έδαφος, όχι φυσικό αλλά φτιαγμένο με τέχνη και αρμονία. Μοιάζει με φούρνο. Του φέρνουν μια σκάλα στενή κι ελαφριά για να κατέβει. Όταν κατέβει βλέπει μια  τρύπα μεταξύ του εδάφους και του οικοδομήματος.Το πλάτος της είναι έως δύο σπιθαμές και το ύψος της μία. Εκεί ξαπλώνεις κατάχαμα, κρατώντας τις πίττες ζυμωμένες με μέλι και βάζεις στην τρύπα πρώτα τα πόδια σου προσπαθώντας να περάσει   τα γόνατά του. Τότε  το υπόλοιπο σώμα του αυτόματα έλκεται κι ακολουθεί τα γόνατα, όπως ακριβώς ένα μεγάλο και γρήγορο ποτάμι ρουφάει όποιον πέσει στη δίνη του».~ Όσο γι’ αυτά που γίνονται στο άδυτο άκουγε από ένα υπερφυσικό λόγο τα μελλούμενα  και έβλεπε οράματα. Μετά η δίνη τον έφερνε πάλι στην οπή... αλλά αναίσθητο~.Τον παραλαμβάνουν πάλι οι ιερείς και τον καθίζουν στον θρόνο της Μνημοσύνης, που δεν είναι μακριά από το άδυτο, και εκεί καθισμένο γεμάτο τρόμο, τον ρωτούν τι είδε και τι άκουσε.  Και όταν μάθουν αυτά που θέλουν, τον παραδίνουν πια στους δικούς του. Αυτοί τον πάνε στο οίκημα που είχε μείνει πριν, της Αγαθής Τύχης και του Αγαθού Δαίμονος, σηκώνοντάς τον στα χέρια γιατί ακόμα είναι κατατρομαγμένος και δεν αναγνωρίζει ούτε τον εαυτό του, ούτε τους άλλους». ~Αργότερα συνερχόταν αλλά ορισμένοι λένε ότι έχανε την ευθυμία του, και για όλη τη ζωή έμενε σκυθρωπός, αγέλαστος με άγρια όψη , μάλιστα από αυτό το συμβάν βγήκε και η παροιμία «Εκ Τροφωνίου μεμάντευται», που έλεγαν για τους αγέλαστους και μελαγχολικούς ανθρώπους. 

~~ Ο πίνακας απεικονίζει τον ναό του Διός στην Λειβαδιά είναι του Joseph Gandy με την ευγενή χορηγία της wikemedia commons~~

Μέρος δεύτερο

.........Ο Πλούταρχος μας μιλά για τον βαθύτατο τρόμο των μυημένων: «ένας συμπολίτης του ο Τίμαρχος, που επιθυμούσε να μάθει την δύναμη του Σωκρατικού Δαιμονίου, κατέβηκε στο άδυτο του Τροφωνίου. Βρέθηκα σε ένα βαθύ σκοτάδι. Έκανα προσευχή και έμεινα πολλή ώρα ξαπλωμένος κατάχαμα.  Δεν ήξερα αν καλά - καλά ήμουν ξύπνιος ή αν έβλεπα όνειρο. Το μόνο που ξέρω, είναι ότι ακούστηκε ένας δυνατός θόρυβος και δέχτηκα ένα χτύπημα στο κεφάλι. Οι ραφές του κρανίου μου ξηλώθηκαν, αφήνοντας διέξοδο στην ψυχή μου». Ακολούθησε ένα ταξίδι «εν πνεύματι», που κράτησε δύο ημέρες και δύο νύχτες. Ο μυημένος βγήκε φαιδρός και διηγήθηκε την οπτασία. Είχε δει  τον ουρανό, τον Άδη και πολλά άλλα». Κανείς ποτέ  δεν πέθανε την ώρα της μύησις, εκτός από ένα σωματοφύλακα του Δημητρίου του Πολιορκητού, που κατέβηκε παράνομα στο άδυτο για να αρπάξει το χρυσό που πίστευε ότι υπήρχε.Το σώμα του βγήκε  σε άλλο μέρος, όχι από την ιερή είσοδο της στοάς». Μια θεομηνία έγινε η αιτία να ανακαλύψουν το Μαντείο. Δύο χρόνια είχε να βρέξει στην Βοιωτία. Οι κάτοικοι πήγαν στους Δελφούς να ικετεύσουν τον Απόλλωνα να τους απαλλάξει από την θεομηνία. Η Πυθία χρησμοδότησε ότι θα βρουν την θεραπεία αν βρουν το μαντείο του Τροφωνίου στην Λειβαδιά. Όμως στην Λειβαδιά δεν υπήρχε μαντείο. Τότε  ένας ο ιερός απεσταλμένος τους ο  Σάων, «λες και τον φώτισε μια υπερφυσική έμπνευση, σκέφτηκε να ακολουθήσει ένα σμήνος από μέλισσες, που τον οδήγησε ,στην σπηλιά. Έτσι μπήκε στο άντρον όπου διδάχτηκε την ιερουργία, την μαντική την τελετουργία και όσα άλλα, κάνουν στο μαντείο από τον ίδιο τον Τροφώνιο». Με τις συμβουλές του οι Βοιωτοί λύτρωσαν την χώρα τους από την ανομβρία. Η Βίβλος των Ελλήνων μας λέει ότι :ο Τροφώνιος ήταν ένα παράδειγμα θεού που έχασε το παλιό του μεγαλείο και κατέβηκε στο επίπεδο του ήρωα, γιατί αν κρίνουμε από τα σύμβολά του, είχε πολλές ομοιότητες με τον Χθόνιο Ερμή. Η γενεαλογία ποικίλλει, από συγγραφέα σε συγγραφέα. Θεωρήθηκε γιός του Απόλλωνος και της Επικάστης , ή του Διός και της Υοκάστης ή  του βασιλιά ,του βοιωτικού Ορχομενού Εργίνου. Παιδιά του ήταν ο Άλκανδρος και η Έρκυνα. Έρκυνα λέγεται το ποτάμι που χωρίζει την Λειβαδιά. Μαζί με τον αδελφό του τον Αγαμήδη,  έγιναν σπουδαίοι αρχιτέκτονες. Έκτιζαν ναούς για του θεούς και παλάτια για τους ανθρώπους. Έργα τους  ο ναός του Απόλλωνος στους Δελφούς, η οικία του Αμφιτρίωνος, ο ναός  του Ποσειδώνα από ξύλο δρυός στην Μαντινεία, ο Θησαυρός του Αυγείου στην Ήλιδα, ή ο Θησαυρός του Υριέως κατ’ άλλους. Στο οικοδόμημα αυτό έβαλαν ένα λιθάρι με τέτοιο τρόπο, που να μπορούν απ’ έξω να το βγάζουν. Έτσι κάθε φορά έπαιρναν και κάτι, από κείνα που ήταν φυλαγμένα στο θησαυροφυλάκιο. Ο Υριεύς δεν ήξερε  τι να πει, βλέποντας τον θησαυρό του όλο να λιγοστεύει με τα κλειδιά και τ’ άλλα σφραγίσματα απείραχτα.  Σκέφτηκε να βάλει παγίδες  και πιάστηκεο Αγαμήδης. Ο Τροφώνιος που φύλαγε έξω, για να μην  βασανίσουν τον αδελφό του  και πει,  ότι και ο ίδιος ήταν ένοχος στην κλεψιά, του έκοψε το κεφάλι για να μην τον αναγνωρίσουν. Αμέσως μετάτον φόνο  άνοιξε η γη και τον κατάπιε σε κείνο ακριβώς το μέρος που βρίσκεται ο λάκκος του Αγαμήδους. Εκεί στο υπόγειο οίκημα έγινε αθάνατος και τιμήθηκε σαν θεός. Ο Πλούταρχος μας λέει ότι τα δύο αδέλφια «ζητήσανε από τον Απόλλωνα αμοιβή για τον ναό που χτίσανε. Ο θεός τους απάντησε, ότι θα τους δώσει την  αντιμισθία τους σε επτά μέρες. Τους συμβούλευσε να διασκεδάζουν. Την έβδομη νύχτα τα δύο αδέλφια έπεσαν να κοιμηθούν τον ύπνο του  θανάτου». Άλλοι λένε ότι ο Τροφώνιος κατασκεύασε οίκημα υπόγειο όπου καθόταν και μάντευε. Μάντις ήταν  και και ο Αγαμήδης. Στο Μαντείο του Τροφωνίου πήγε ο Πυθαγόριος Παρμενίσκος από το Μεταπόντιο, ο οποίος από τον νευρικό κλονισμό αναγκάστηκε να πάει μετά  στο μαντείο των Δελφών,  να ρωτήσει πως θα ξανάβρισκε την χαμένη του ευθυμία. Το μαντείο το συμβουλεύονταν  ακόμη Ρωμαίοι, Ασιάτες όπως ο Κροίσος, ο Μαρδόνιος. Ο Τροφώνιος τιμήθηκε ως θεός.Η γιορτή του Τροφωνίου  γινόταν στην Λειβαδιά, αργότερα όταν ταυτίστηκε με τον Τροφώνιο Δία, έγινε η εορτή των Βασιλείων και περιλάμβανε αγώνες γυμνικούς, ιππικούς και μουσικούς.

Μαρία Μπονίκου


Διαβάστε επίσης:



Δεν υπάρχουν σχόλια :

Δημοσίευση σχολίου