Τα ποιητικά «ξίφη» των γυναικών του Αφγανιστάν

 

>Η ιστορία της 15χρονης Ζαρμίνα ή αυτή της Μ. είναι κάποια από τα δεκάδες δράματα που έβρισκαν διέξοδο στην παράνομη ομάδα γυναικείας ποίησης «Mirman Baheer», η οποία ενέπνευσε και την παράσταση «Ουρλιάζω» του φετινού προγράμματος της Αβινιόν.

«Η Μ. είχε καταφέρει να βγάλει βίζα και έπρεπε να φύγει από την Καμπούλ για το Παρίσι στις 16 Αυγούστου, για να ξεφύγει από τους Ταλιμπάν. Το αεροπλάνο δεν απογειώθηκε. Κατέφυγε στη γαλλική πρεσβεία με την οικογένειά της. Οχι ολόκληρη. Ενας από τους γιους της δεν πρόλαβε να μπει στο κτίριο. Εμεινε έξω από την πόρτα με τα τρία παιδιά του το ένα, μωρό δύο μηνών. Η Μ. πέρασε άλλη μια νύχτα στην πρεσβεία, σε τρομακτική αβεβαιότητα. Το νερό τελειώνει, η αγωνία αυξάνεται καθώς κυκλοφορούν φήμες ότι μόνο το προσωπικό της πρεσβείας θα απομακρυνθεί... Εδώ και αρκετούς μήνες, η Μ. γνώριζε ότι κινδύνευε η ζωή της και της οικογένειάς της. Πρώτα ήταν αυτοί οι άντρες που ήρθαν να την απειλήσουν στο σπίτι της. Και ύστερα, στα μέσα Μαΐου, δολοφονήθηκαν συγγενείς της που ζούσαν σε άλλη επαρχία, επειδή αρνήθηκαν να δώσουν στους Ταλιμπάν τη διεύθυνση της Μ. και της οικογένειάς της στην Καμπούλ. Ταυτόχρονα, οι Ταλιμπάν επέλαυναν, ανακτώντας την εξουσία από χωριό σε χωριό, από επαρχία σε επαρχία, μέχρι την κατάληψη της αφγανικής πρωτεύουσας την Κυριακή 15 Αυγούστου…»

Η ιστορία της Μ. τελειώνει εκεί για το γαλλικό ειδησεογραφικό περιοδικό «Νουβέλ Ομπζερβατέρ» που δεν γνωρίζει την τύχη της από την Κυριακή. Γνωρίζει όμως ποια είναι. Δασκάλα και ποιήτρια και βέβαια γυναίκα, «τριπλός στόχος για τους Ταλιμπάν».

Είναι επίσης μία από τις Αφγανές ποιήτριες που δημιούργησαν το 2000 μαζί με την ακτιβίστρια και πολιτικό Σαχίρα Σαρίφ την ομάδα (ή μήπως τον Κύκλο των Χαμένων Ποιητριών;) «Mirman Baheer»: «Αρκετές εκατοντάδες γυναίκες σε όλη τη χώρα, διαφορετικών ηλικιών και γενεών, γυναίκες από τη χειραφετημένη ελίτ ή αναλφάβητες κάτοικοι της υπαίθρου, συμμετείχαν σε αυτή την κρυφή ομάδα. Οποτε μπορούσαν, μαζεύονταν για να διαβάσουν τα ποιήματά τους. Οσες ζούσαν σε πιο μακρινές επαρχίες τηλεφωνούσαν, κρυφά από τις οικογένειές τους, σε άλλα μέλη της ομάδας στην Καμπούλ για να απαγγείλουν βιαστικά στο τηλέφωνο τα “landai” τους».

«Landai», διαβάζουμε, σημαίνει «μικρό δηλητηριώδες φίδι», παραπέμπει όμως και σε μία ποιητική φόρμα στα Παστούν, κάτι σαν αφγανικά χαϊκού, «δηλητηριώδη» στον βαθμό που μεταφέρουν την απογοήτευση, την οργή, τα όνειρα, τις ευχές, τη σιωπηλή αντίσταση των γυναικών που κυρίως εξασκούν αυτή την ποίηση. Τα σύντομα αυτά ποιητικά θραύσματα μπορεί να είναι βίαια, δραματικά, πολιτικά ή και αστεία και ερωτικά, συνήθως αυθόρμητα και αυτοσχέδια και πάντα ανώνυμα. Κυκλοφορούν ως προφορική παράδοση «γιατί οι γυναίκες στο Αφγανιστάν, είτε είναι οι Ταλιμπάν στην εξουσία είτε όχι, ζουν πάντα κάτω από το βάρος των απαγορεύσεων».

«Ποιήματα-ξίφη», τα λέει η Σαρίφ. Ως «σύντομα ποιητικά ξεσπάσματα» τα περιγράφει το «Νουβέλ Ομπζερβατέρ», επισημαίνοντας πως «άνθησαν κατ’ αρχάς στην πρώτη περίοδο διακυβέρνησης των Ταλιμπάν από το 1996 έως το 2001, τότε που Αφγανές είχαν δημιουργήσει πρώτα την ομάδα “Χρυσή Βελόνα”, όταν, με πρόσχημα μαθήματα κεντήματος, μαζεύονταν, κουβέντιαζαν και απήγγελλαν ποιήματα». Μετεξέλιξη της «Χρυσής Βελόνας» ήταν η ομάδα «Mirman Baheer» που έχει ήδη καταγράψει, εκτός από εκατοντάδες «landai», και πολλές τραγικές ιστορίες, όπως την αυτοπυρπόληση και τον θάνατο τελικά της 15χρονης Ζαρμίνα.

Αυτό το νεαρό κορίτσι από το Γκερέσκ, της επαρχίας Χελμάντ, τηλεφωνούσε τακτικά στην ομάδα «Mirman Baheer» για να πει τα «landai» της, «εκφράζοντας αισθήματα απομόνωσης σε στίχους για “το σκοτεινό κλουβί του χωριού της” και την απορία της μπροστά στους νόμους της απόλυτης πατριαρχίας: “Στο Ισλάμ, ο Θεός αγάπησε τον Προφήτη Μωάμεθ. Ζω σε μια κοινωνία όπου η αγάπη είναι έγκλημα. Αν είμαστε μουσουλμάνοι, γιατί είμαστε εχθροί της αγάπης;”»

Μια μέρα, το 2010, η κουνιάδα της την συνέλαβε να ψιθυρίζει στο τηλέφωνο ερωτικούς στίχους. Βέβαιη ότι η Ζαρμίνα μιλούσε με τον εραστή της, την κατέδωσε στα αδέρφια της που την χτύπησαν ανελέητα και της έσκισαν τα τετράδια με τους στίχους. Δύο εβδομάδες αργότερα, η Ζαρμίνα αυτοπυρπολήθηκε. Τα εγκαύματα κάλυπταν κατά 75% το σώμα της, τα αδέρφια της όμως αρνήθηκαν να τη μεταφέρουν στο νοσοκομείο. Η 15χρονη κοπέλα πέθανε μετά από λίγες μέρες.

Η ιστορία της Ζαρμίνα συγκλόνισε τη Δύση όταν το 2012 την αφηγήθηκε λεπτομερώς στους «New York Times» η Αμερικανίδα ποιήτρια και δημοσιογράφος Eliza Griswold. Η ιστορία συγκλόνισε τον Γάλλο σκηνοθέτη Eric Domenicone και την ηθοποιό και κουκλοπαίκτρια Yseult Welschinger που, συγκλονισμένοι επίσης με τον ρόλο που παίζει η ποίηση για αυτές τις γυναίκες, αποφάσισαν να ανεβάσουν μία σχετική παράσταση με τη θεατρική ομάδα «La Soupe». Αρχισαν να συλλέγουν πληροφορίες και έτσι στο πλαίσιο της έρευνάς τους συνάντησαν την Αφγανή πολιτικό και δημοσιογράφο Najiba Sharif, η οποία έχει καταφύγει στη Γαλλία από το 2012. Χάρη σε εκείνη, ήρθαν σε επαφή με ποιήτριες της ομάδας «Mirman Baheer» ‒ και με τη Μ. «Μιλούσαμε», εξηγεί ο σκηνοθέτης, «μέσω τηλεφώνου: είχαν ένα κινητό τηλέφωνο και μπορούσαν να το χρησιμοποιήσουν κρυφά για να μας υπαγορεύσουν τα ποιήματά τους. Καταγράψαμε αυτές τις συναντήσεις, τα ποιήματά τους και όλα τα ενσωματώσαμε στην παράστασή μας».

Το έργο ανέβηκε το 2019, συνδυάζοντας κείμενα, μουσική και μαριονέτες, με τίτλο «Je hurle» («Ουρλιάζω»), εμπνευσμένο από ένα ποίημα της Ζαρμίνα: «Ούρλιαζα αλλά δεν απαντάς / Μια μέρα θα με ψάξεις και δεν θα είμαι πια σ’ αυτόν τον κόσμο»... Για την πρεμιέρα η θεατρική ομάδα προσκάλεσε τότε στη Γαλλία δύο από τις ποιήτριες της ομάδας «Mirman Baheer» που μπόρεσαν να παραστούν. Η μία ήταν η Μ. που είχε περπατήσει στο Παρίσι χωρίς μαντίλα, για «να νιώσει τον άνεμο στα μαλλιά» της, όπως είχε πει.

Φέτος, το «Je hurle» παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ της Αβινιόν, ελαφρώς παραλλαγμένο για να συμπεριλάβει τη συμφωνία στην Ντόχα μεταξύ Τραμπ και Ταλιμπάν. «Ημασταν στην Αβινιόν ακόμα όταν μάθαμε ότι οι Ταλιμπάν επελαύνουν», λέει στο «Ομπζερβατέρ» ο σκηνοθέτης. Και προσθέτει:

«Δεν θα ξεχάσω ποτέ τη μέρα που ρώτησα μία από αυτές τις ποιήτριες πώς μπορεί να ονειρεύεται την αγάπη όταν είναι τόσο απαγορευμένη. Η απάντησή της ήρθε άμεση και καυστική: “Μα είμαστε άνθρωποι, τι νομίζετε;”».

efsyn.gr