Μολύβδινη κυλινδρική πυξίδα με εγχάρακτη διακόσμηση αστεριού-ήλιου στο πώμα. Βρέθηκε σε ορεινή εγκατάσταση στη Βίτσα Ζαγορίου στο διάδρομο μεταξύ δύο οικιών «τακτικά τοποθετημένη» μαζί με δύο άλλα αγγεία και ένα υφαντικό βάρος (αγνύθα). Ο οικισμός κατοικήθηκε από τον 9ο έως τον 4ο αι. π.Χ.. Αποτελούταν, κυρίως, από σπίτια με ένα δωμάτιο, καμπύλα ή ορθογώνια, που είχαν πέτρινα θεμέλια και τοίχους κατασκευασμένους από άψητες πλίνθους και ξερολιθιά.
Οι πυξίδες, ένας πολύ διαδεδομένος τύπος αγγείου, ήταν αρχικά ένα μικρό ξύλινο κουτί, το οποίο χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες για τη φύλαξη κοσμημάτων (δαχτυλίδια, ενώτια/σκουλαρίκια, πολύτιμους λίθους) και για την αποθήκευση των καλλυντικών τους (ψιμύθια και κιννάβαρι) ή των ειδών ραπτικής. Παράλληλα, οι αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν ότι στην Αθήνα τις χρησιμοποιούσαν και ως ιατρικά δοχεία, για την τοποθέτηση θυμιάματος ή φαρμάκων (κυλιχνίες). Η πυξίδα πήρε το όνομά της από το πυξάρι, είδος αειθαλούς θάμνου με πολύ σκληρό, ανθεκτικό ξύλο, με το οποίο έφτιαχναν, επίσης, αυλούς στην αρχαιότητα. Αργότερα, οι πυξίδες, κατασκευάζονταν από πηλό και μέταλλο – σπανιότερα και από μάρμαρο-, είχαν συνήθως κυλινδρικό σχήμα και έφεραν διακόσμηση (γραπτή, ανάγλυφη ή και εγχάρακτη) στο πώμα και στο σώμα, εμπνευσμένη από τον κόσμο των γυναικών (π.χ. απεικόνιση γαμήλιας τελετής). Πληροφορίες για τη μορφή των πυξίδων αντλούμε εκτός από την εύρεση τους σε τάφους και σπανιότερα σε οικισμούς από την απεικόνιση τους σε αγγεία.
Όσον αφορά στο διακοσμητικό μοτίβο του αστεριού-ήλιου, η απεικόνιση του ξεκινά το 2.500 π.Χ. στην Ανατολή. Στην Ελλάδα η χρήση του εντατικοποιήθηκε στην αρχαϊκή εποχή (6ος αι. π.Χ.) ως συμβόλου του ουράνιου θόλου. Απεικονίζεται σε διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα, όπως αγγεία, κοσμήματα, επιτύμβιες στήλες και νομίσματα. Συνήθως έφερε 16, 12 ή 8 ακτίνες. Αρχικά, η χρήση των αστρικών συμβόλων ως μοτίβων συνδέθηκε με τις παλαιότερες λατρείες που προηγήθηκαν του Δωδεκάθεου. Από τον 3ο αι. π.Χ. το αστέρι μετατρέπεται σε σύμβολο εξουσίας, καθώς απεικονίζεται στις ασπίδες του Μακεδονικού στρατού. Στη Μακεδονία γνώρισε μεγάλη εξάπλωση και συνδέθηκε στενά με την ιστορία του βασιλικού οίκου των Τημενιδών. Η χρήση του σε αντικείμενα, που συνόδευαν τα νεκρά μέλη της δυναστείας στο ταξίδι τους στα Ηλύσια Πεδία, συνδέθηκε με την αποθέωση. Στην Ήπειρο, η απεικόνιση του κοσμήματος του «αστεριού-ήλιου» σε επιτύμβια στήλη από τα Πλαίσια Ιωαννίνων (τέλος 3ου-αρχές 2ου αι. π.Χ.) και την βάση ραμφόστομης πρόχου (είδος κανάτας) από την Εξοχή Κόνιτσας (6ος αι. π.Χ.), καθώς και η παρουσία του στο πώμα της πυξίδας από τη Βίτσα μαρτυρά πιθανότατα τους στενούς δεσμούς της Ηπείρου με την Μακεδονία. Δεσμοί που ανάγονται στην καταγωγή της βασίλισσας Ολυμπιάδας, μητέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, από τον βασιλικό οίκο της Ηπείρου, τους Αιακίδες. Ειδικότερα, στη Βίτσα η ανεύρεση ενός χάλκινου κράνους «φρυγικού» τύπου και η πλουσιότερη ταφή νεαρής γυναίκας κτερισμένης με ευρήματα μακεδονικού τύπου είναι, επίσης, ενδεικτικά των επαφών των δύο περιοχών.
Ελένη Δ. Βασιλείου, αρχαιολόγος
Μολύβδινη πυξίδα, τέλος 4ου αι. π.Χ.
Βίτσα Ζαγορίου / Π.Ε. Ιωαννίνων
Διαστάσεις: ύψος: 0,04μ., διαμ. 0,058μ.
Αρ. Ευρετηρίου: ΑΜΙ 6175, αδημοσίευτο
Βοκοτοπούλου, Ι. 1977. «Νομός Ιωαννίνων. Βίτσα Ζαγορίου». ΑΔ 32, Χρονικά Β1:147.
Μιτροπούλου, Ε. 1993. «The origin and Significance of the Vergina Symbol”. Αρχαία Μακεδονία 5.2: 843-958.
Δράση «ΕΧΩ ΜΙΑ ΑΠΟΡΙΑ». Στο leptomeries100@gmail.com μπορείτε να στείλετε κάποιο ερώτημα για το πιο πάνω εύρημα-έκθεμα και ο/η αρχαιολόγος συντάκτης/τρια του λήμματος θα σας απαντήσει με περισσότερες πληροφορίες σε εύθετο χρόνο. Ευχαριστούμε για τη συμμετοχή σας!
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου