Αλέξανδρος ο Φιλίππου και οι Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων από των βαρβάρων των την Ασία κατοικούντων

 

Ως μάχη του Γρανικού εννοείται η πρώτη σύγκρουση του εκστρατευτικού σώματος του Αλέξανδρου Γ΄ (του Μεγάλου Αλεξάνδρου) που δόθηκε παρά τον Γρανικό ποταμό το 334 π.Χ. με συγκεντρωμένη στρατιωτική δύναμη της αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών (των Περσών) γύρω από τη Ζέλεια της Φρυγίας στον Ελλήσποντο, με στρατηγό τον Αρσίτη, τον σατράπη της Φρυγίας και πολλούς επιφανείς Πέρσες, όπως ο Σπιθριδάτης, ο σατράπης της Λυδίας και της Ιωνίας, ο Φαρνάκης, ο αδελφός της γυναίκας του Δαρείου, ο Ατιζύης, ο Μιθριδάτης, και άλλοι.

Η τελική έκβαση της μάχης αυτής και η νίκη του Αλέξανδρου παρείχε στρατηγικής σημασίας πλεονέκτημα για την προέλαση του Ελληνικού σώματος στη Μικρά Ασία.

Προετοιμασίες για τη μάχη

Αν οι Πέρσες έστελναν έγκαιρα τον στόλο τους στον Ελλήσποντο, θα μπορούσαν πιθανώς εξαρχής να αποτρέψουν τον επερχόμενο κίνδυνο. Ωστόσο, φαίνεται πως στα πρώτα βήματα της μακεδονικής εκστρατείας οι Πέρσες έκαναν κάποια σφάλματα στρατηγικής. Όταν ο Αλέξανδρος αποβιβάστηκε στην Ασία, υπήρχε ήδη εκεί συγκεντρωμένη αξιόλογη περσική δύναμη. Επιπλέον ο Ρόδιος Μέμνων προσπάθησε να αποτρέψει τους Πέρσες ηγεμόνες από οποιαδήποτε μάχη, συμβουλεύοντάς τους να περιοριστούν στην Ασία σε απλή άμυνα και να ακολουθήσουν την τακτική της καμένης γης καταστρέφοντας όσο είναι δυνατόν την περιοχή, παρεμβάλλοντας εμπόδια στην προέλαση του εχθρού.

Τους συμβούλευσε, επίσης, να μεταφέρουν τον πόλεμο στην Ελλάδα, στέλνοντας με τον στόλο ισχυρή πεζική δύναμη αφενός για να προσβάλλουν τον Αλέξανδρο στην ίδια του τη χώρα, αφετέρου στηρίζοντας πόλεμο αντιπερισπασμού των νότιων Ελλήνων στην κάτω από τις Θερμοπύλες νότια Ελλάδα. Ο Μέμνων, ωστόσο, δεν εισακούστηκε για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας και οι Πέρσες αποφάσισαν να περιμένουν τον Αλέξανδρο κοντά στις όχθες του Γρανικού ποταμού.

Όταν πληροφορήθηκε ο Αλέξανδρος ότι οι Πέρσες είχαν παραταχθεί, διέταξε τον στρατό του να προετοιμαστεί για μάχη εκ παρατάξεως με τον εχθρό. Φθάνοντας στον ποταμό, διαπίστωσε ότι ο περσικός στρατός κατείχε την απόκρημνη ανατολική του όχθη. Ο Γρανικός, μικρός ποταμός που πήγαζε στα όρη της Μικρής Φρυγίας, είχε πλάτος στο σημείο της μάχης από 20 έως 40 μέτρα. Τα λιωμένα χιόνια του Μαΐου έκαναν μεν το ρεύμα του ορμητικό αλλά το βάθος του ήταν μικρό και δε χρειαζόταν γεφύρωση. Το μεγαλύτερο πρόβλημα ήταν η απόκρημνη ανατολική όχθη του ποταμού, αυτή που κατείχαν οι Πέρσες, που δεν επέτρεπε την εύκολη πρόσβαση στους επιτιθέμενους.

Ας διαβάσουμε τι γράφει ο Ηρόδοτος για την προέλευση της επίμαχης φράσης «Αλέξανδρος ο Φιλίππου και οι Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων από των βαρβάρων των την Ασία κατοικούντων».

ΗΡΟΔΟΤΟΣ - Ἱστορίαι (8.144.1.1-8.144.5)

144. Πρὸς μὲν Ἀλέξανδρον ταῦτα ὑπεκρίναντο, πρὸς δὲ τοὺς ἀπὸ Σπάρτης ἀγγέλους τάδε« Τὸ μὲν δεῖσαι Λακεδαιμονίους μὴ ὁμολογήσωμεν τῷ βαρβάρῳ, κάρτα ἀνθρωπήιον ἦν· ἀτὰρ αἰσχρῶς γε οἴκατε ἐξεπιστάμενοι τὸ Ἀθηναίων φρόνημα ἀρρωδῆσαι, ὅτι οὔτε χρυσός ἐστι γῆς οὐδαμόθι τοσοῦτος οὔτε χώρη κάλλεϊ καὶ ἀρετῇ μέγα ὑπερφέρουσα, τὰ ἡμεῖς δεξάμενοι ἐθέλοιμεν ἂν μηδίσαντες καταδουλῶσαι τὴν Ἑλλάδα. [2] Πολλά τε γὰρ καὶ μεγάλα ἐστι τὰ διακωλύοντα ταῦτα μὴ ποιέειν μηδ᾽ ἢν ἐθέλωμεν, πρῶτα μὲν καὶ μέγιστα τῶν θεῶν τὰ ἀγάλματα καὶ τὰ οἰκήματα ἐμπεπρησμένα τε καὶ συγκεχωσμένα, τοῖσι ἡμέας ἀναγκαίως ἔχει τιμωρέειν ἐς τὰ μέγιστα μᾶλλον ἤ περ ὁμολογέειν τῷ ταῦτα ἐργασαμένῳ, αὖτις δὲ τὸ Ἑλληνικὸν ἐὸν ὅμαιμόν τε καὶ ὁμόγλωσσον καὶ θεῶν ἱδρύματά τε κοινὰ καὶ θυσίαι ἤθεά τε ὁμότροπα, τῶν προδότας γενέσθαι Ἀθηναίους οὐκ ἂν εὖ ἔχοι. [3] Ἐπίστασθέ τε οὕτω, εἰ μὴ πρότερον ἐτυγχάνετε ἐπιστάμενοι, ἔστ᾽ ἂν καὶ εἷς περιῇ Ἀθηναίων, μηδαμὰ ὁμολογήσοντας ἡμέας Ξέρξῃ. Ὑμέων μέντοι ἀγάμεθα τὴν προνοίην τὴν πρὸς ἡμέας ἐοῦσαν, ὅτι προείδετε ἡμέων οἰκοφθορημένων οὕτω ὥστε ἐπιθρέψαι ἐθέλειν ἡμέων τοὺς οἰκέτας. [4] Καὶ ὑμῖν μὲν ἡ χάρις ἐκπεπλήρωται, ἡμεῖς μέντοι λιπαρήσομεν οὕτω ὅκως ἂν ἔχωμεν, οὐδὲν λυπέοντες ὑμέας. Νῦν δέ, ὡς οὕτω ἐχόντων, στρατιὴν ὡς τάχιστα ἐκπέμπετε. [5] Ὡς γὰρ ἡμεῖς εἰκάζομεν, οὐκ ἑκὰς χρόνου παρέσται ὁ βάρβαρος ἐσβαλὼν ἐς τὴν ἡμετέρην, ἀλλ᾽ ἐπειδὰν τάχιστα πύθηται τὴν ἀγγελίην ὅτι οὐδὲν ποιήσομεν τῶν ἐκεῖνος ἡμέων προσεδέετο. Πρὶν ὦν παρεῖναι ἐκεῖνον ἐς τὴν Ἀττικήν, ἡμέας καιρός ἐστι προβοηθῆσαι ἐς τὴν Βοιωτίην ». Οἳ μὲν ταῦτα ὑποκριναμένων Ἀθηναίων ἀπαλλάσσοντο ἐς Σπάρτην.

Η παράταξη των αντίπαλων στρατευμάτων

Ο Παρμενίων συμβούλευσε τον Αλέξανδρο να αναβληθεί η μάχη. Ο Αλέξανδρος, θεώρησε, παρατηρώντας την περσική παράταξη ότι με μάχη εκ παρατάξεως είχε υπέρ του όλες τις πιθανότητες και αποφάσισε να μη δώσει οποιαδήποτε ευκαιρία οπισθοχώρησης στους Πέρσες για κατά τη διάρκεια της νύχτας. 

Σύμφωνα με τις εντολές του στο κέντρο της δύναμης βρίσκονταν οι έξι τάξεις της φάλαγγας με στρατηγούς τον Περδίκκα, τον Κοίνο, τον Αμύντα, τον Φίλιππο, τον Μελέαγρο και τον Κρατερό. Δεξιά της φάλαγγας ήταν παρατεταγμένοι οι υπασπιστές υπό τον Νικάνορα του Παρμενίωνα. Κατόπιν έρχονταν οι σαρισοφόροι, οι Παίονες και η ίλη των συμμάχων από την Απολλωνία υπό τον Σωκράτη, και όλων αυτών στρατηγός ο Αμύντας του Αρραβαiου. Μαζί τους ήταν συνταγμένοι οι υπόλοιποι σύμμαχοι, οι τοξότες και οι Αγριάνες ακοντιστές, όλοι υπό τον Φιλώτα, διαμορφώνοντας το δεξιό κέρας της παράταξης. 

Οι αριστερές πλευρές της φάλαγγας προστατεύονταν από τρεις διαφορετικές μοίρες του ιππικού. Πρώτοι συντάχθηκαν οι Θράκες υπό τον Αγάθωνα, κατόπιν οι σύμμαχοι ιππείς υπό τον Φίλιππο του Μενέλαου και τέλος οι Θεσσαλοί ιππείς υπό τον Κάλλα του Αρπάλου, διαμορφώνοντας το αριστερό κέρας. Ο ίδιος ο Αλέξανδρος ανέλαβε τη στρατηγία της δεξιάς πτέρυγας, και έδωσε την αριστερή στον Παρμενίωνα.

Στην αντίπερα όχθη παρατάχθηκε κατά μήκος του ποταμού το περσικό ιππικό δεξιά οι Μήδοι και οι Βακτριανοί υπό τον Ρεομίθρη, αριστερά ο Μέμνων και οι γιοι του, μαζί με τον Αρσαμένη και τους ιππείς τους και στο μέσο οι Παφλαγόνες και οι Υρκανοί, υπό την αρχηγία του Αρσίτη και του Σπιθριδάτη. Το περσικό, το ασιατικό και το ελληνικό πεζικό παρατάχθηκαν λίγο πιο πίσω, ως επιφυλακή, γιατί οι εχθροί ήθελαν κυρίως με το ιππικό να αντιταχθούν στη διάβαση του Αλέξανδρου.

Η τακτική δύναμη των Περσών 20.000, περίπου, συγκροτείτο από ιππείς Μήδους, Βακτριανούς, Υρκανούς, Καππαδόκες και Παφλαγόνες ιππείς και άλλους τόσους έλληνες μισθοφόρους. Ως προς το πλήθος βέβαια το ιππικό ήταν υπέρτερο του ελληνικού, ενώ αντίθετα το πεζικό, συγκροτημένο κυρίως από έλληνες μισθοφόρους, ήταν κατώτερο του ελληνικού, τουλάχιστον κατά τον Αρριανό, σύμφωνα με τον οποίο το μεν ιππικό έφθανε συνολικά στους 20.000, το δε πεζικό άλλες 20.000• γιατί άλλοι, αναφέροντας απίθανα πράγματα, ανεβάζουν τους εχθρούς γύρω στους 110.000, ο δε Ιουστίνος και στους 600.000.

Η μάχη

Για κάμποση ώρα, σύμφωνα με την αφήγηση του Αρριανού τα αντίπαλα στρατεύματα στέκονταν σιωπηλά και αντιμέτωπα στις όχθες του ποταμού, γεμάτα αγωνία για το μέλλον. Οι Πέρσες περίμεναν να μπουν οι Μακεδόνες στο νερό, για να τους επιτεθούν καθώς θα προσπαθούσαν. Ο Αλέξανδρος πήδησε πάνω στ’ άλογο, κάλεσε τους άνδρες του να τον ακολουθήσουν και να δείξουν την παλικαριά τους και διέταξε να μπουν πρώτοι στο ποτάμι οι πρόδρομοι ιππείς, οι Παίονες υπό την ηγεσία του Αμύντα, του γιου του Αρραβαίου, ένα τάγμα πεζικού και πριν απ’ όλους η ίλη του Σωκράτη, που κατά τύχη οδηγούσε εκείνη την ημέρα ολόκληρο το ιππικό, υπό την ηγεσία του Πτολεμαίου, του γιου του Φίλιππου. 

Ο ίδιος μπήκε στο ποτάμι οδηγώντας τη δεξιά παράταξη κάτω από τους ήχους των σαλπίγγων και τις ιαχές προς τον Ενυάλιο Άρη. Προχωρούσαν λοξά, όπως τους τραβούσε το ρεύμα, για να μην πέσουν πάνω τους οι Πέρσες παραταγμένοι σε σειρά, καθώς θα έβγαιναν, αλλά να τους χτυπήσει ο ίδιος όσο γινόταν κατά μέτωπο.

Οι Πέρσες άρχισαν να ρίχνουν ακόντια στο σημείο όπου βγήκαν οι πρώτοι στρατιώτες του Αμύντα και του Σωκράτη. Εκείνοι που βρίσκονταν στο ψηλό σημείο της όχθης έριχναν μέσα στο ποτάμι κι όσοι βρίσκονταν χαμηλότερα κατέβαιναν μέσα στο νερό. Οι ιππείς συγκρούονταν, καθώς οι Μακεδόνες έβγαιναν από το ποτάμι και οι Πέρσες τους εμπόδιζαν. 

Οι πρώτοι πολεμούσαν με τα δόρατα και οι δεύτεροι έριχναν ακόντια. Οι Μακεδόνες σε τούτη την πρώτη επίθεση έχαναν χρόνο και είχαν αρκετές απώλειες, καθώς αμύνονταν από αβέβαιο σημείο στο ποτάμι και οι Πέρσες βρίσκονταν ψηλότερα. Σε αυτό το σημείο είχε παραταχθεί άλλωστε και το πλέον αξιόμαχο τμήμα του περσικού ιππικού. Μαζί του πολεμούσαν ο Μέμνων και τα παιδιά του. 

Οι πρώτοι Μακεδόνες που συγκρούστηκαν με τους Πέρσες πολέμησαν θαρραλέα, σώζοντας και τους υπόλοιπους που στράφηκαν προς τον επερχόμενο Αλέξανδρο. Εκείνος, οδηγώντας τη δεξιά παράταξη, επιτέθηκε πρώτος στους Πέρσες, στο σημείο που το ιππικό τους ήταν πυκνότερο και βρίσκονταν οι ηγεμόνες τους. Στο μεταξύ, οι μακεδονικές φάλαγγες περνούσαν σχετικά εύκολα πια, η μια μετά την άλλη. Παρά το γεγονός ότι η μάχη διεξαγόταν πάνω στα άλογα, έμοιαζε περισσότερο με μάχη πεζικού. Τα άλογα συμπλέκονταν, οι στρατιώτες πολεμούσαν σώμα με σώμα, οι Μακεδόνες προσπαθούσαν να σπρώξουν τους Πέρσες από την όχθη στην πεδιάδα, οι Πέρσες προσπαθούσαν να εμποδίσουν τους Μακεδόνες να βγουν και να τους ρίξουν πάλι στο ποτάμι.

Έσπασε πάνω στη μάχη το δόρυ του Αλέξανδρου. Ζήτησε άλλο από τον Αρέτη, ένα νεαρό της βασιλικής ακολουθίας. Σε δύσκολη θέση εκείνος, γιατί είχε σπάσει και το δικό του δόρυ και πολεμούσε σκληρά με το σπασμένο, το έδειξε στον Αλέξανδρο και του φώναξε να ζητήσει άλλο. Τελικά κάποιος από τους συμμάχους, ο Κορίνθιος Δημάρατος του έδωσε το δικό του. Εκείνος το πήρε και μόλις είδε τον γαμπρό του Δαρείου, τον Μιθριδάτη, να προσπαθεί να τους εμβολίσει με ένα τμήμα ιππικού, έτρεξε ο ίδιος μπροστά από τους άλλους και τον διαπέρασε με το δόρυ του. 

Τότε ο Ροισάκης επιτέθηκε στον Αλέξανδρο και τον χτύπησε με την πάλα στο κεφάλι, σχίζοντας το κράνος του. Ο Αλέξανδρος τον σκότωσε, χτυπώντας τον στο στέρνο και διαπερνώντας με το δόρυ τον θώρακα του. Ο Σπιθριδάτης στο μεταξύ πλησίαζε τον Αλέξανδρο από πίσω κρατώντας υψωμένη την πάλα. Τον πρόλαβε, όμως, ο Κλείτος, ο επονομαζόμενος Μέλας και τον χτύπησε στον ώμο, κόβοντάς του το χέρι.

Οι Πέρσες και τα άλογά τους βάλλονταν από παντού. Τους χτυπούσαν τα δόρατα, τους έσπρωχναν οι ιππείς ανακατεμένοι με τους ψιλούς. Έτσι τράπηκαν σε φυγή, πρώτα στο σημείο όπου πολεμούσε ο Αλέξανδρος. Μόλις έσπασε το κέντρο, παρέλυσαν και οι δύο πτέρυγες και τράπηκαν σε άτακτη φυγή. Σκοτώθηκαν περίπου χίλιοι Πέρσες ιππείς. Η καταδίωξη δεν κράτησε πολύ, γιατί ο Αλέξανδρος στράφηκε εναντίον των μισθοφόρων. Το πυκνότερο τμήμα τους είχε κρατήσει την αρχική του θέση, γιατί η απρόσμενη εξέλιξη της μάχης τους έκανε να τα χάσουν. 

Ο Αλέξανδρος οδήγησε εναντίον τους τη φάλαγγα και διέταξε τους ιππείς να τους περικυκλώσουν. Τους κατέσφαξε μέσα σε λίγη ώρα. Δε σώθηκε κανένας, εκτός αν κάποιος τρύπωσε ανάμεσα στους νεκρούς. Περίπου δύο χιλιάδες πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Σκοτώθηκαν πολλοί ηγεμόνες των Περσών, ο Νιφάτης, ο Πετήνης, ο σατράπης της Λυδίας Σπιθριδάτης, ο ύπαρχος της Καππαδοκίας Μιθροβουζάνης, ο γαμπρός του Δαρείου Μιθριδάτης, ο γιος του άλλου Δαρείου (του γιου του Αρταξέρξη) Αρβουπάλης, ο κουνιάδος του Δαρείου Φαρνάκης, ο αρχηγός των μισθοφόρων Ωμάρης. Ο Αρσίτης κατέφυγε μετά τη μάχη στη Φρυγία, όπου αυτοκτόνησε θεωρώντας τον εαυτό του υπαίτιο της συμφοράς των Περσών

Σὐμφωνα με τον Peter Green, δύο ήταν οι μάχες στον Γρανικό: Με πηγές τον Διόδωρο και τον Πτολεμαίο τον σωματοφύλακα, υποστηρίζει πως έφθασαν στον Γρανικό απόγευμα,ο Παρμενίωνας συμβούλευσε αναμονή μα ο Αλέξανδρος διέταξε επίθεση και όρμησε επικεφαλής της βασιλικής ίλης. Η επίθεση, βιαστικά οργανωμένη αποκρούσθηκε. Οι σχετικά λίγοι νεκροί που αναφέρονται αξιώθηκαν αγαλμάτων ακριβώς γιατί επιτέθηκαν, ενώ πολλοί δίστασαν. Το επόμενο πρωί επναλήφθηκε η επίθεση με την γνωστή περιγραφή και επιτυχία.

Μετά τη μάχη

Από τους Μακεδόνες κατά την πρώτη επίθεση σκοτώθηκαν είκοσι πέντε σύμμαχοι. Ο Αλέξανδρος ανέθεσε στον Λύσιππο, τον μόνο γλύπτη που είχε το δικαίωμα να κάνει και τη δική του προτομή, να τους φτιάξει χάλκινες προτομές, οι οποίες στήθηκαν στο Δίο. Σκοτώθηκαν ακόμη περίπου εξήντα ιππείς και τριάντα πεζοί. 

Ο Αλέξανδρος τους έθαψε την επόμενη μέρα με τα όπλα τους και άλλα κτερίσματα. Απάλλαξε ακόμη τους γονείς και τα παιδιά τους, που βρίσκονταν στην πατρίδα, από τους φόρους για τη γη και την περιουσία τους, καθώς και από άλλες προσωπικές υπηρεσίες. Φρόντισε ιδιαίτερα τους πληγωμένους• τους επισκέφτηκε όλους, εξέτασε τα τραύματά τους, τούς ρώτησε πού πληγώθηκαν και τους άφησε να διηγηθούν τα κατορθώματά τους και να περηφανευτούν για αυτά. Έθαψε ακόμα τους αρχηγούς των Περσών και τους έλληνες μισθοφόρους, που πολέμησαν στο πλευρό των βαρβάρων. 

Όσους απ’ αυτούς έπιασε αιχμαλώτους τους έστειλε αλυσοδεμένους στη Μακεδονία σε καταναγκαστικά έργα, γιατί όντας Έλληνες και παραβιάζοντας τις κοινές αποφάσεις των Ελλήνων πολέμησαν στο πλευρό των βαρβάρων. Ακόμη, έστειλε στην Αθήνα τριακόσιες περσικές πανοπλίες ως αφιέρωμα στην Ακρόπολη. Διέταξε μάλιστα να γραφεί το παρακάτω επίγραμμα:

«Αλέξανδρος ο Φιλίππου και οι Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων από των βαρβάρων των την Ασία κατοικούντων».

Συνέπειες

Η πρώτη και στρατηγικής σημασίας νίκη του Αλέξανδρου έγινε ο προπομπός για την κατάκτηση της Μ. Ασίας και την προέλαση του Αλέξανδρου νότια, πριν αφυπνιστούν οι Πέρσες και ενεργοποιήσουν τον φοινικικό στόλο κατά της ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδας.

Βιβλιογραφία:

• ΗΡΟΔΟΤΟΣ - Ἱστορίαι (8.144.1.1-8.144.5)
• Droysen J.G. 1996, Ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Τράπεζα Πίστεως, Αθήνα.
• Hammond E. 1980, «The battle of Granicus river», στο JHS, C

Πηγή εικόνας : Από Σαρλ Λε Μπρεν, Κοινό Κτήμα

Πηγή: el.wikipedia.org