Οι επικλήσεις προς τους Θεούς στην αρχαία Ελλάδα

Ο χάλκινος έφηβος που προσέυχεται. Ένα εξαιρετικό έργο του 300 π.Χ. από τη Ρόδο. Ανήκει στη σχολή του Λυσίππου από τη Σικυώνα. Έχει υψώσει τα χέρια του σε στάση ικεσίας. Μουσείο, Βερολίνου, Γερμανία.

Οι αρχαίοι Έλληνες έτρεφαν ιδιαίτερο σεβασμό στην ενέργεια των προσευχών. Οι προσευχές στην αρχαία Ελλάδα ονομάζονταν ευχαί, δεήσεις, Λιταί, εύγματα, αιτήματα, ευχαριστίαι, επικλησεις, παράκλησεις. Εκτός των ιδιαιτέρων επικλήσεων, οι πόλεις είχαν και κοινές δεήσεις, πρός όφελος ολόκληρης της πόλεως.

Συνήθως οι επικλήσεις γίνονταν δύο φορές την ημέρα, κατά το πρωί, και κατά το απόγευμα. Το πρωί προσεύχονταν πρός τους θεούς, το δε απόγευμα στους ήρωες και ημιθέους. Κατ’ άλλους οι επικλησεις γίνονταν τρεις φορές την ημέρα. Το πρωί προς την ανατολή – ήλιο, το μεσημέρι προς νότο, και το απόγευμα πρός την δύση. Όταν έκαναν επικλήσεις πρός τους Ουράνιους θεούς, ύψωναν τα χείρια πρός τα πάνω (παλάμες) Εικ.1,2., πρός τους χθόνους, πρός τα κάτω, ενώ πρός τις θαλάσεις θεότητες κοίταγαν προς την θάλασσα.

0

Στον Όμηρο ο ιερέας του Απόλλωνος* Χρύσης, ακολουθεί το σχήμα μιας τυπικής προσευχής της εποχής, στην οποία ο ιερέας υπενθυμίζει τις προσφορές του προς τον θεό Απόλλωνα, και παρουσιάζει το αίτημά του ως ανταπόδοση αυτών των προσφορών. Μολονότι ο Χριστιανισμός δεν δέχεται αυτή τη σχέση δοσοληψίας ανάμεσα στον άνθρωπο και τον Θεό, βρίσκουμε ακόμα και σήμερα κατάλοιπα αυτής της αντίληψης για τη σχέση του ανθρώπου με το θείο (π.χ. τα τάματα).

Όταν ο ιερέας Χρύσης προσεύχεται στον Απόλλωνα είναι εντελώς μόνος του. Πέρα από το γεγονός πως δηλώνεται έτσι η συναισθηματική κατάστασή του, η απόλυτη μοναξιά του είναι επιπλέον δικαιολογημένη, καθώς η ώρα της προσευχής είναι συνήθως ώρα μοναξιάς και αυτοσυγκέντρωσης, αλλά και καθώς αυτό που πρόκειται να ζητήσει από τον θεό είναι κακό- σύμφωνα λοιπόν με τη λαϊκή πίστη πρέπει να ζητάμε το κακό των άλλων κρυφά, για να μην ακουστούμε και η δέησή μας εξουδετερωθεί με αντιδέηση.

Στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου εκτίθεται ένα μεγάλο πήλινο ειδώλιο γυναικείας θεότητας από το ιερό στο Γάζι, που ονομάζεται από τους ερευνητές «θεά με τα υψωμένα χέρια», αλλά είναι γνωστή και ως «θεά των μηκώνων» (παπαρούνων). Εικ. 3

Η θεά φορά «μακρύ ένδυμα που αποδίδεται σαν κύλινδρος, και έχει ανασηκωμένα τα δύο της χέρια σε χειρονομία που ίσως δηλώνει δέηση, χαιρετισμό ή ευλογία. Το σώμα της είναι άψυχο, χωρίς πλαστικότητα, με εξαίρεση την απόδοση του μικρού κωνικού στήθους και ενός απλού κοσμήματος στο λαιμό. Έμφαση δίνεται στο πλάσιμο του προσώπου με την έντονη απόδοση των χαρακτηριστικών, που θυμίζει προσωπείο. Στο κεφάλι της φορεί διάδημα που κοσμείται με τρία άνθη παπαρούνας, σύμβολα υγείας και ευφορίας, στα οποία οφείλεται και η συμβατική ονομασία της».

Το έργο ανήκει στη μετανακτορική εποχή (Ύστερη Εποχή του Χαλκού, 1350-1100). Εύλογα τίθεται το ερώτημα για τη σχέση του ειδωλίου με τον μύθο του Μήκωνα. Αν ο μύθος ήταν ήδη γνωστός στους Κρήτες ή αν ο μύθος είναι μια μεταγενέστερη κατασκευή για να αιτιολογηθεί η τελετουργική παρουσία του φυτού στις γιορτές προς τιμή της Δήμητρας (Ελευσίνια μυστήρια). Σε κάθε περίπτωση, γνωστές ήταν οι ιδιότητες του φυτού και η σύνδεσή του με μια Μεγάλη Μητέρα Θεά, η οποία λατρευόταν με μυστηριακές τελετές, όπως μυστηριακή ήταν και η επίδραση του φυτού, που γειτνίαζε με τον θάνατο.

* Ιερέας των Τρώων, στις πόλεις Χρύση, Κίλλα και στη νήσο Τένεδο, γνωστός από την Ιλιάδα (Α 11 κ.ε., Α 430 κ.ε.). Η κόρη του η Αστυνόμη, που από το όνομά του ήταν γνωστή ως Χρυσηίδα, αρπάχθηκε από τον Αγαμέμνονα ως γέρας για σκλάβα.

Πηγές: Ομήρου Ιλιάδα, Αθανασίου Σταγειρίτη “Ωγυγία ή Αρχαιολογία”, Τόμος Α’, Σελ. 158-159, xletsos-basilhs

Φωτογραφία 1,2 : Ο χάλκινος έφηβος που προσέυχεται. Ένα εξαιρετικό έργο του 300 π.Χ. από τη Ρόδο. Ανήκει στη σχολή του Λυσίππου από τη Σικυώνα. Έχει υψώσει τα χέρια του σε στάση ικεσίας . Μουσείο, Βερολίνου, Γερμανία.