Αν η τοιχογραφία του Ψαρά στο Ακρωτήρι της Θήρας αποτελεί διαχρονικό σύμβολο της αλιείας στο μεσογειακό χώρο, η σύγχρονη έρευνα αποκαλύπτει ότι οι κάτοικοι του νησιού ήταν... μανούλες και στη μεταποίηση!
Το ταξίδι στην αλιεία του αιγαιακού χώρου έχει αφετηρία τουλάχιστον την 11η χιλιετία, όταν ολοκληρώνονται οι περιβαλλοντικές αλλαγές, ανοίγει η Μαύρη Θάλασσα προς το Αιγαίο και αυξάνει ο ευτροφισμός των νερών του.
Η έρευνα έχει δείξει ότι οι παραλίες του Αιγαίου ήταν ένας χώρος αραιοκατοικημένος από κοινότητες κυνηγών/τροφοσυλλεκτών και ψαράδων. Όμως οι κάτοικοι φαίνεται ότι μπορούσαν να διαπλεύσουν σημαντικές αποστάσεις μεταξύ ηπειρωτικής χώρας και νησιών.
Σημαντικές πληροφορίες για την αλιεία κατά την προϊστορία, πέρα από άλλες πηγές, δίνουν δύο σπήλαια, στο Φράγχθι Αργολίδας και στο νησί Γιούρα στις Σποράδες, καθώς και ένας ανοιχτός οικισμός στον Μαρουλά Κύθνου.
Χιλιάδες ψαροκόκαλα
Στα σπήλαια συλλέχθηκαν δεκάδες χιλιάδες ψαροκόκαλα και λέπια, χιλιάδες όστρακα αλλά και οστά από θαλάσσια θηλαστικά και ψαροπούλια. Τα ψάρια που πιάνονταν στις δύο αυτές θέσεις ήταν κυρίως παράκτια, μεσαίου μεγέθους· ροφοί, σκορπίνες, χριστόψαρα, χειλούδες αλλά και συναγρίδες, λυθρίνια, σαργοί και άλλα μέλη της οικογένειας των Σπαριδών ήταν τα πιο κοινά.
Μια άλλη κατηγορία ψαριών ήταν τα ευρύαλα, με τους κέφαλους να κυριαρχούν, ενώ οι κάτοικοι παραθαλάσσιων περιοχών του Αιγαίου δεν έλεγαν όχι και στα μεταναστευτικά είδη, όπως τα ψάρια της οικογένειας των Σκομβριδών. Παρ' ότι μπορούσαν να πιάσουν τόνους, μεσαίου ή μικρού μεγέθους, προτιμούσαν μικρότερα είδη.
Στο Σπήλαιο του Κύκλωπα, στα Γιούρα, βρέθηκαν αγκίστρια δύο τύπων, φτιαγμένα από οστό και ελαφοκέρατο. Στο ίδιο σπήλαιο παρατηρήθηκε ότι από ορισμένα ψάρια, όπως τα τονάκια (Euthynnus alletteratus), έλειπαν συστηματικά τα οστά του κεφαλιού και οι πρώτοι σπόνδυλοι. Αυτό εκτιμάται ότι συνέβη προτού φθάσουν τα ψάρια στο σπήλαιο. Η απομάκρυνση κεφαλιού και εντοσθίων, τα οποία αλλοιώνονται γρήγορα, είναι παραδοσιακά από τις πρώτες κινήσεις στη διαδικασία μεταποίησης ψαριών.
Το ενδιαφέρον για μεταποίηση και αποθήκευση ψαριών εικονογραφείται στο μεσολιθικό οικισμό του Μαρουλά στην Κύθνο, όπου ολόκληρα ψάρια έχουν βρεθεί αποθηκευμένα σε ημιυπόγειες κυκλικές καλύβες. Πάλι, σε ορισμένες περιπτώσεις, λείπουν εντελώς τα οστά του κεφαλιού και οι πρώτοι σπόνδυλοι.
Κύπρος, Ιταλία
Μαρτυρίες από άλλες μεσολιθικές θέσεις στην Κύπρο και τη νότια Ιταλία υποδηλώνουν ότι την εποχή αυτή έχει αναπτυχθεί κοινή παράδοση μεταποίησης ψαριών σε ανατολική και κεντρική Μεσόγειο.
Η συστηματική αλιεία μεγάλων ψαριών κατά τους μεσολιθικούς χρόνους δεν φαίνεται να επαναλαμβάνεται στις μετέπειτα χιλιετίες. Από τη νεολιθική εποχή, στην 7η χιλιετία π.Χ., με την υιοθέτηση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας ως βασικών διεξόδων διατροφής, παντού στον ελλαδικό χώρο η εκμετάλλευση υδρόβιων πόρων, θαλάσσιων, λιμναίων ή ποτάμιων, περιορίζεται. Η κατανάλωση ψαριών, οστράκων και μαλακοστράκων στη διατροφή δεν ξεπερνά το κρέας (αίγειο, πρόβειο, χοιρινό, βόειο).
Σε περιοχές με πλούσια υδάτινα οικοσυστήματα παρατηρείται, ωστόσο, ότι η αλιεία και η συλλογή οστράκων εξακολουθούν να υφίστανται με παρελθοντικές πρακτικές.
Στην περιοχή της Αμφίπολης, κοντά στις εκβολές του Στρυμόνα, οι κάτοικοι ψαρεύουν εντατικά ευρύαλα είδη των εκβολών του ποταμού, μεγάλους γουλιανούς και χέλια, για τα οποία το ποτάμι φημίζεται κατά την αρχαιότητα.
Εντατική η αλιεία και στις ακτές του Αλιάκμονα, της λίμνης της Καστοριάς αλλά και σε διάφορες νησιωτικές τοποθεσίες, όπως στον Αγιο Πέτρο στις Σποράδες. Παράλληλα συλλέγεται πλήθος οστράκων, τόσο για διατροφικούς λόγους όσο και για χρήση στην Κοσμετολογία, ανταλλαγές κ.ά.
Στην εποχή του Χαλκού (3η και 2η χιλιετία π.Χ.), η εικόνα για την αλιεία γίνεται πιο σύνθετη και οι θαλάσσιοι οργανισμοί παίζουν ενεργό ρόλο στο θρησκευτικό και κοινωνικό τελετουργικό.
Στο νότιο Αιγαίο, μαρίδες και γόπες κυριαρχούν, με τα σπαράκια, τους χάννους, τις καλογρίτσες, τα μικρά λυθρίνια, τους σκάρους να ακολουθούν. Αλλα μεγαλύτερα ψάρια, όπως φαγκριά, μελανούρια αλλά και ροφοί, σκορπίνες, λίτσες, τουρνάδες, σελάχια και καρχαρίες, είναι αρκετά κοινά.
Όπως διαπιστώνεται, τουλάχιστον στο νότιο Αιγαίο, η αλιεία πραγματοποιείται στα ρηχά νερά πολύ κοντά στις ακτές. Η τεχνολογία περιλαμβάνει χάλκινα αγκίστρια όλων των σχημάτων και μεγεθών, μικρά δίχτυα, μανωμένα ή μη, πεζόβολα, από τα οποία επιβιώνουν μόνο τα μολύβδινα βαρίδια και διάτρητες πέτρες που χρησίμευαν ως βάρη. Υπάρχουν, επίσης, ενδείξεις για τη χρήση κιούρτων αλλά και μεγαλύτερων παγίδων παρόμοιων με τα θυννεία.
Αλιεία στα ρηχά νερά
Η συλλογή κοχυλιών και οστρακόδερμων για κατανάλωση ακολουθεί το ίδιο μοτίβο. Στρόμβοι, πεταλίδες και καβούρια καταναλώνονται συστηματικά και κατά τόπους σε μεγάλες ποσότητες, αλλά οι ψαράδες στρέφονται σε βαθύτερα νερά όταν στοχεύουν σε είδη οστράκων ειδικής χρήσης.
Οι πίνες χρησιμοποιούνται για την παραγωγή διακοσμητικών πλακιδίων, οι τρίτωνες για την κατασκευή αγγείων μετάγγισης υγρών ή την κατασκευή τελετουργικών ρυτών και οι πορφύρες, από το 1800 π.Χ. περίπου, χρησιμοποιούνται σε μεγάλες ποσότητες για την βιοτεχνικού τύπου παραγωγή πορφυρής βαφής...
Η μεταποίηση των αλιευμάτων μαρτυρείται και από τον εύρωστο οικισμό του Ακρωτηρίου στη Σαντορίνη, που καλύπτεται λόγω της έκρηξης του ηφαιστείου από τέφρα γύρω στα 1650 π.Χ. Κατά την ανασκαφή αποκαλύπτεται ένα εξαιρετικό εύρημα, ένα μικρό αγγείο που περιείχε πάστα ψαριού.
Πρόκειται για μείγμα μικρών ψαριών, εκ των οποίων έχουν αναγνωριστεί υπολείμματα ενός μικρού σελαχιού και οστά μαρίδων ή γοπών. Η πάστα περιέχει επίσης σπόρους δημητριακών κ.ά. Το προϊόν είναι παρόμοιο με το γνωστό από την κλασική και ρωμαϊκή αρχαιότητα γάρο.
Στο ίδιο σημείο της ανασκαφής βρίσκονται τα υπολείμματα μεγάλων αποξηραμένων συναγρίδων. Τα ψάρια έχουν ανοιχτεί, η σπονδυλική τους στήλη έχει αφαιρεθεί, έχουν πιθανόν παστωθεί, αποξηρανθεί και κρεμαστεί σε μια αρμαθιά.
Τέλος, στο Ακρωτήρι βρίσκεται και μια τρίτη περίπτωση μεταποιημένων ψαριών. Σε ένα πιθάρι μάλιστα βρίσκονται οστά ολόκληρων φαγκριών, μαζί με υπολείμματα της σάρκας τους και σπόρους σιτηρών!
enet.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου