Ακανθόχοιροι - ζώα του Διονύσου - από την Κόρινθο, την Άνδρο, την Σύρο, την Άκανθο Χαλκιδικής, κ.α

 

Του Γιώργου Λεκάκη

Στην αρχαϊκή εποχή, ο σκαντζόχοιρος ήταν δημοφιλές θέμα για πλαστικά αγγεία που περιείχαν αρώματα (αρωματοδοχεία).

Συνδέεται με την λατρεία του θεού Διονύσου.

Οι αρχαίοι Έλληνες το θεωρούσαν πολύ έξυπνο και συνετό ζώο.

Έκαναν με αυτόν πρόγνωση καιρού!

Τα αγκάθια του τα χρησιμοποιούσαν οι κυνηγοί και οι τεχνίτες, σε εργαλεία επεξεργασίας υλικών.

Το παραπάνω ιδιαίτερο έργο τέχνης του 5ου - 4ου  αι. π.Χ. από την  αρχαία Άκανθο (νυν Ιερισσό) Χαλκιδικής, ευρέθη στις ανασκαφές του 1976 (ταφή 797). Και δεν είναι ο μόνος ακανθόχοιρος που βρέθηκε στην Άκανθο. Παρόμοιο ευρέθη στο ίδιο νεκροταφείο, στην ταφή 1214, αρ. Ι.116.98, αλλά όχι τόσο καλά διατηρημένο.

Ίσως η προτίμηση των Ακανθίων, λοιπόν, σε αυτό το ζώο να είχε τεκμηριωθεί από τους πρώτους εποίκους της, οι οποίοι ήρθαν από την Άνδρο των Κυκλάδων, όπου υπήρχε ισχυρή λατρεία του Διονύσου.

Επίσης, ο παραλληλισμός του ονόματος της πόλεως, με τα αγκάθια του ζώου, δεν θα πρέπει να μείνει έξω από την σκέψη μας…

Είναι από κιτρινωπό πηλό.

Οι διαστάσεις του: 6 Χ 6,2 Χ 8,4 εκατ.

Ευρέθη αθικτο. Η μύτη και τα αγκάθια είναι καφέ χρώματος, ενώ τα μάτια είναι λευκά. Καθώς προχωρούσε ο σκαντζόχοιρος διάφορα φρούτα συνελήφθησαν από τα αγκάθια του: Κίτρινα (μάλλον σταφύλια) με κόκκινες τομές! Έχει και τέσσερα πόδια ροζ.

Το ζώο όντως κατ’ αυτόν τον τρόπο συλλέγει καρπούς, για να ταΐσει τα μικρά του, αργότερα. Η μικρή ουρά του αποδίδεται πλαστικά. Η λεία κάτω πλευρά φέρει μια μικρή οπή, η οποία μπορεί, επίσης, να υποδηλώνει το σημείο ούρησής του.

Είναι φιλοτεχνημένο σε κορινθιακό εργαστήριο.

Σήμερα ευρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης (Ι.71.93).

ΠΗΓΕΣ: Αίσωπος, Πλίνιος, Πλούταρχος, Ανθολ. Παλ. VI, 45 και 169.

Moralia, 971F ff.

Burr Thompson 1954, 79-82, 87, no. 11, pl. 19.

McKay 2016.

Κατ. Ρωμιοπούλου «Akanthos. Figurines from the coastal cemetery», στον κατάλογο της έκθεσης «Figurines a microcosmos of clay - Exhibition catalogue 3.4.2017 - 30.4.2018», ed. Pol. Adam-Veleni, Ang. Koukouvou, O. Palli, Ev. Stefani, El. Zografou, εκδ. Αρχ Μ. Θεσσαλονίκης, αρ. 36, ΥΠΠΟΑ, 2017, εκδ. ΖΗΤΗ - ISBN: 978-960-9621-29-8.

Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 5.3.2018.

Εικαστικές παραστάσεις ακανθόχοιρου έχουμε ήδη από την 3η χιλιετία π.Χ. (λ.χ. από την Χαλανδιανή Σύρου - παρακάτω φωτογραφία).

Ζωόμορφο αγγείο που απεικονίζει σκαντζόχοιρο και κρατάει φιάλη. Από την Χαλανδριανή Σύρου Κυκλάδων. Έργο της Πρωτοκυκλαδικής II περιόδου - φάση Kέρου - Σύρου (2800 - 2300 π.X.). Η ζωγραφιστή διακόσμηση στην ράχη και την κοιλιά του ζώου, αποδίδει το δέρμα του. Το εσωτερικό του ζώου είναι κοίλο και συγκοινωνεί με την φιάλη, αποτελώντας έτσι ενιαίο αγγείο. (Κατ' άλλους πρόκειται για αρκουδάκι). ΠΗΓΗ: Συλλογή Κυκλαδικών Αρχαιοτήτων ΕΑΜ. 

Επίσης έχουν βρεθεί και κεραμικά ρυτά, σε μορφή σκαντζόχοιρου. μυκηναϊκά (14ος - 13ος αιώνας π.Χ.).

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

Οι σκαντζόχοιροι αποτελούν πηγή τροφής σε πολλούς πολιτισμούς. Τρώγονταν στην αρχαία Αίγυπτο(*). Ωρισμένες συνταγές του Ύστερου Μεσαίωνα απαιτούν κρέας σκαντζόχοιρου. Στην Ευρασία και την Αφρική χρησιμοποιούνται στην παραδοσιακή ιατρική και μαγεία. Στην Μέση Ανατολή - και δη στους Βεδουίνους - το κρέας του σκαντζόχοιρου θεωρείται φάρμακο κατά των ρευματισμών και της αρθρίτιδας. Λέγεται επίσης ότι θεραπεύει την φυματίωση, την ανικανότητα, κ.ά. Στο Μαρόκο, η εισπνοή του καπνού του καμένου δέρματος ή των τριχών λένε ότι θεραπεύει τον πυρετό, την ανικανότητα και τις ασθένειες του ουροποιητικού. Το αίμα του πωλείται ως θεραπεία για την δακτυλίτιδα, το σκασμένο δέρμα και τα κονδυλώματα και η σάρκα τρώγεται ως φάρμακο για την μαγεία. Οι Ρομά τρώνε σκαντζόχοιρους, βρασμένους ή ψημένους, και χρησιμοποιούν επίσης το αίμα και το λίπος ως φάρμακο.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης "Λεξικό των παραδόσεων των λαών του κόσμου". ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 6.3.2018.

(*) Στην αρχαία Αίγυπτο  υπάρχουν φυλακτά σε σχήμα σκαντζόχοιρου, από την εποχή του Νέου Βασιλείου, 18η Δυναστεία (1391 - 1353 π.Χ). Από στεατίτη - βλ. Μουσείο Τέχνης του Κλίβελαντ. Και γλυπτά σκαντζόχοιρου, από faience, από την Θήβα (1991 - 1778 π.Χ.), κ.ά.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

        - Pidd H. "Roast hedgehog and nettle pud – a slap-up feast for ancient Britons", The Guardian (14.9.2007).

        - Qumsiyeh Mazin B. "Mammals of the Holy Land", Texas Tech UP., 1996.

        - Nijman, V., Bergin, D. "Trade in hedgehogs (Mammalia: Erinaceidae) in Morocco, with an overview of their trade for medicinal purposes throughout Africa and Eurasia", Journal of Threatened Taxa, 7 (5): 7131–7137, doi:10.11609/JoTT.o4271.7131-7, 2015.

        - Wood M. Fr. "In the Life of a Romany Gypsy", J. A. Brune.1979.

arxeion-politismou.gr