Ο Έλλην φιλόσοφος, το έργο του οποίου εκτιμήθηκε από νεοπλατωνιστές και από την χριστιανική Εκκλησία!

Του Γιώργου Λεκάκη

Ο Έλλην στωικός φιλόσοφος Επίκτητος (50 - 138 μ.Χ.) ήταν παιδί δούλων. Εγεννήθη στην Ιεράπολη της Φρυγίας (εξ ου και Ιεραπολίτης). Στην Ρώμη, τον αγόρασε ο Επαφρόδιτος, ο οποίος ήταν απελεύθερος του Νέρωνα, αλλά τον κακοποίησε: Του έβαλε το κουτσό του πόδι σ' ένα μάγγανο και το έσφιγγε, για να τον κάνει να χάσει την στωικότητά του ώσπου του το έσπασε… Αλλά ο Επίκτητος, όταν συνέβη αυτό, απάντησε ατάραχος: «Δεν στο είπα πως θα μου σπάσεις το πόδι;» (στωική αταραξία / ψυχραιμία)[1]…  

Λίγα γνωρίζουμε για τον βίο του. Τα πιο πολλά από το «Noctes Atticae» του Aulus Gellius.

Παρακολούθησε τα μαθήματα φιλοσοφίας του Μουσώνιου Ρούφου.

Συνόψισε την φιλοσοφία του στο ρητό «ανέχου και απέχου».

Έγινε απελεύθερος, εγκατεστάθη στην Ρώμη, όπου ζούσε σε μια καλύβα, η οποία έμενε πάντα ανοικτή, χωρίς κλειδαριά.

Αλλά με διάταγμα του Δομιτιανού (93 μ.Χ.), εκδιώχνονται όλοι οι φιλόσοφοι από την Ιταλία!

Έτσι ο Επίκτητος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Ρώμη. Μετέβη στην Νικόπολη (Ηπείρου), όπου ίδρυσε φιλοσοφική σχολή.

Βάση της φιλοσοφίας του:

        - η «ελεύθερη βούληση» («προαίρεσις»),

        - η ηθική,

        -ο άνθρωπος,

και

        - η εκπαιδευτική αγωγή του.

Φύση του κόσμου είναι η λογική («λόγος»). Ο άνθρωπος έχει το προνόμιο να έχει ως προστάτη και σύμβουλο τον δικό του «αγαθοδαίμονα». Ο κακός και ο άδικος άνθρωπος τιμωρούνται, όχι μόνον από τους νόμους της πολιτείας, αλλά ακόμα κι αν ξεφύγει από αυτούς, επειδή έχει δράσει ενάντια στην φύση, θα υποφέρει από αυτήν την απόκλιση.

Μεταξύ των μαθητών του ήταν και ο ιστορικός και έπαρχος της Καππαδοκίας, Φλάβιος Αρριανός (από την Νικομήδεια), ο οποίος και συγκέντρωσε τις ομιλίες του, από τις οποίες διασώζονται μόνο τα 4 πρώτα βιβλία και τις εξέδωσε σε 8 βιβλία, με τίτλο «Διατριβαί», αλλά το απάνθισμα έμεινε γνωστό ως «Εγχειρίδιον Επικτήτου».

Στον Κώδικα / Codex Bodleianus, μπορούν να ανιχνευθούν όλα τα χειρόγραφα των διαλέξεών του - Bodleian Library, Οξφόρδη, β΄ μισό του 11ου αιώνα.

Λατινική μετάφρασή του έγινε από τον Ang. Poliziano, έκδοση στην Βασιλεία, 1554.

Μια από τις σημαντικότερες εκδόσεις του είναι του BERKELIUS ABRAHAMUS με τίτλο «EPICTETI ENCHIRIDIUM una cum Cebis Thebani tabula, Graec. & Lat. Cum notis Wolfii, Casauboni, Caselii & aliorum: Abrahamus Berkelius textum recensuit, & suas quoque addidit. Accedit Graeca enchiridii Paraphrasis, lacunis omnibus, codicis Medicei ope, a jacobi Gronovio repletis», εκδ. Delphis Batavorum «apud Viduam Gerardi de Jager», του 1683[2].

Και «Epicteti dissertationes ab Arriano digestae. Accedunt fragmenta; enchiridion ex recensione Schweighaeuseri, gnomologiorum Epicteteorum reliquiae», εκδ. Heinrich Schenkl», Λειψία / Leipzig, 1916.

Στα ελληνικά «ΑΙ ΚΑΤ’ ΑΡΡΙΑΝΟΝ ΕΠΙΚΤΗΤΕΙΟΙ ΔΙΑΤΡΙΒΑΙ», εξεδόθησαν κατά παράφραση Σ. Δέλτα, εκδ. Ιω. Ν. Σιδέρη, εν Αθήναις, το 1937. (Σχήμα 8ο, σελ. 338).

Το έργο του εκτιμήθηκε ιδιαιτέρως από νεοπλατωνιστές αλλά και από την χριστιανική Εκκλησία! Ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς, ο οποίος υιοθέτησε ιδέες και διατυπώσεις από τον Musonius Rufus, εγνώριζε τα γραπτά του Επίκτητου. Μερικές από τις διατυπώσεις του έργου του «Περί Παιδαγωγικής» προέρχονται από τον Επίκτητο. Ο εκκλησιαστικός συγγραφέας Ωριγένης ήταν ο πρώτος χριστιανός συγγραφέας που ανέφερε ονομαστικά τον Επίκτητο στην πολεμική του Κατά Κέλσου. Τον εξυψώνει δε, ακόμη και πάνω από τον Πλάτωνα! Παρόμοιες σκέψεις εκφράζουν και ο Μέγας Βασίλειος και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Αναφέρεται και από τον Αμβρόσιο Μεδιολάνων. Οι σκέψεις και οι έννοιες του Επικτήτου ενσωματώθηκαν στην πραγματεία «Περί της μεθόδου αποτροπής της μελαγχολίας» από τον άραβα φιλόσοφο Abū Yaʿqūb ibn Ishāq al-Kindī (9ος αιώνας). Οι διδασκαλίες του ξαναέγιναν γνωστές και επιδρούσαν πολύ στην Αναγέννηση.

Σώζεται ακόμη ένα υπόμνημά του (από τον Σιμπλίκιο, 6ος αι. και από τον Γ. Λεκαπηνό, 14ος αι.).

Όλο το σωζόμενο έργο του μετεγράφη σε μικρογράμματη γραφή (στουδιτική) περί το 900 μ.Χ. υπό την επιμέλεια του Αρέθα.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Ελληνικη Βιβλιογραφια». Γ. Λεκάκης «ΗΠΕΙΡΟΣ, η γωνιά που πέτρωσε στο 5». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 3.3.2016.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Το επεισόδιο αναφέρεται και από τον Γρηγόριο Ναζιανζηνό!

[2] Ήταν σε σχήμα 8o, 180 σελ. Με δίστηλο κείμενο στα ελληνικά και λατινικά και χαλκόγραφη σελίδα τίτλου. Σε αυτό συνυπήρχε το έργο "Πίνακας" του Κέβητος του Θηβαίου. Σημειώσεις των Wolfius, Casaubon, Caselius κ.ά. ‘Ολα τα κενά συμπληρώθηκαν με την βοήθεια του Κώδικα των Μεδίκων, από τον J. Gronovius. Ο Abraham Berkelius αναθεώρησε το κείμενο και πρόσθεσε και το δικό του.

arxeion-politismou.gr