Μόλυνση από μέταλλα σε αιγυπτιακό λιμάνι, πριν 5.265 χρόνια! Η αρχαιότερη μόλυνση από μέταλλα!

  

ΔΕΞΙΑ: Κεφαλή / μακροκέφαλη του φαραώ Σούφι Χέοπα στο Κρατικό Μουσείο Αιγυπτιακής Τέχνης Μονάχου.

ΑΡΙΣΤΕΡΑ: Οι επιστήμονες ελέγχουν την μόλυνση του εδάφους του αρχαίου λιμανιού.

Του Γιώργου Λεκάκη

Ο γεωχημικός Al. Véron και ο γεωαρχαιολόγος Chr. Morhange (του Πανεπιστημίου Aix-Marseille) και οι συνάδελφοί τους ενετόπισαν στοιχεία μολύνσεως από μέταλλα, στα εδάφη του αρχαίου λιμανιού του φαραώ Σούφι / Σοφού Χέοπος(*) της αρχαίας Αιγύπτου.

Μέσω του λιμανιού αυτού μεταφέρονταν κυρίως οικοδομικά υλικά.

Στην περιοχή υπήρχε επίσης μια βιομηχανία χάλκινων εργαλείων. Οι ερευνητές ανέλυσαν τα δείγματα του εδάφους με επαγωγικά συζευγμένη φασματομετρία πλάσματος-μάζας (ICP-MS) για να μετρήσουν τα επίπεδα χαλκού, αρσενικού, αλουμινίου, σιδήρου και τιτανίου. Προσδιόρισαν μέσω χρονολόγησης με ραδιενεργό άνθρακα ότι η μόλυνση ξεκίνησε γύρω στο 3265 π.Χ., κατά την Προδυναστική περίοδο.

Η ποσότητα χαλκού στο έδαφος, ειδικότερα, βρέθηκε να είναι 5 - 6 φορές μεγαλύτερη, από την φυσική ποσότητα.

«Βρήκαμε την αρχαιότερη μόλυνση από μέταλλα, που έχει καταγραφεί ποτέ στον κόσμο», είπε ο κ. Véron. Η μόλυνση κορυφώθηκε γύρω στο 2500 π.Χ., κατά την περίοδο της κατασκευής της πυραμίδας στην Γκίζα, και συνεχίσθηκε μέχρι περίπου το 1000 π.Χ., μέσα από μια περίοδο εμφύλιων αναταραχών, καθώς ο ποταμός Νείλος μειώθηκε και το Λιμάνι Khufu συρρικνώθηκε. Ο κ. Véron εξήγησε ότι η ανάγκη για μεταλλικά εργαλεία πιθανότατα αυξήθηκε καθώς αυξήθηκε η εκτταση και οι καλλιέργειες με τις νέες γόνιμες πεδιάδες από την συρρίκνωση του Νείλου, όπως είχε δείξει προηγουμένως η ανάλυση των αρχαίων κόκκων γύρης.

ΠΗΓΗ: «Hidden 5.000 year old copper pollution found near the great pyramid of Giza», ZME Science, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 27.8.2024.

(*) Το λιμάνι του Χέοπος / Κουφού / Khufu στην ακτή της Ερυθράς Θάλασσας της Αιγύπτου, αναπτύχθηκε επί βασιλείας του φαραώ Khufu (2589 - 2566 π.Χ.), του οποίου το όνομα είναι χαραγμένο σε μερικούς από τους βαρείς ασβεστολιθικούς λίθους του λιμανιού. Υπάρχουν και κάποια ίχνη απόδειξης χρήσης κατά την πρώιμη περίοδο της 5ης Δυναστείας, μετά την οποία το λιμάνι πιθανότατα εγκαταλείφθηκε.

Σήμερα καλείται Wadi al-Jarf, και απέχει 119 χλμ. νότια του Σουέζ στον 28ο παράλληλο [28°53′30″N 32°39′30″E], 24 χλμ. νότια από τις εκβολές του ποταμού Wadi Araba. Μια άνυδρη κοιλάδα μήκους 160 χλμ. συνδέει την κοιλάδα του Νείλου, βόρεια του Beni Souef, και την όαση Φαγιούμ των Ελλήνων με την ακτή της Ερυθράς Θάλασσας κοντά στην πόλη Ζαφάρανα. Ο αρχαιολογικός χώρος βρίσκεται στους πρόποδες του όρους Γαλαλά / Galâlâ κοντά στο Wadi Deir, που οδηγεί στο μοναστήρι του Αγίου Παύλου.

Θεωρείται το αρχαιότερο γνωστό τεχνητό λιμάνι στον κόσμο (4.500 χρόνων).

Το λιμενικό συγκρότημα αποτελείται από προβλήτα από πέτρες μήκους 150 μ., που είναι ακόμα ορατή στην άμπωτη (28,8888°N, 32,6815°E), ένα ορόσημο πλοήγησης, κατασκευασμένο από στοίβες από πέτρες (60 × 30 μ.), ένα κτήριο άγνωστης λειτουργίας, με 13 μεγάλα δωμάτια και μια σειρά από 25 - 30 στοές αποθήκευσης (μήκους 16 - 34 μ. και πλάτους 3 μ. και ύψους 2,5 μ.), λαξευμένες σε ασβεστολιθικές προεξοχές, πιο μέσα στην ενδοχώρα! Το κτήριο άγνωστης λειτουργίας είναι το μεγαλύτερο φαραωνικό κτήριο, που ανακαλύφθηκε μέχρι σήμερα, κατά μήκος της ακτής της Ερυθράς Θάλασσας!

Μέσα στις στοές υπήρχαν πολλά θραύσματα σκαφών και πανιών, κουπιά, πολλά κομμάτια αρχαίων σχοινιών, 25 πέτρινες άγκυρες βρέθηκαν κάτω από το νερό και 99 άγκυρες βρέθηκαν σε ένα εμφανές κτήριο αποθήκευσης! Η ανακάλυψη αγκυρών στο αρχικό τους πλαίσιο ευρέθησαν για πρώτη φορά στην αρχαιολογία του Παλαιού Βασιλείου. Πολλές από τις άγκυρες φέρουν ιερογλυφικά, που πιθανότατα αντιπροσωπεύουν τα ονόματα των σκαφών από τα οποία προήλθαν.

Το λιμάνι ήταν το σημείο εκκίνησης για τα ταξείδια από την ηπειρωτική Αίγυπτο προς τις εξορυκτικές επιχειρήσεις στο Νότιο Σινά. Ίσως και προς «την μυστηριώδη γη του Punt», γνωστό εμπορικό εταίρο της Αιγύπτου.

Η πρώτη γνωστή τεκμηρίωση αρχαίων λιμενικών κατασκευών στο Wadi al-Jarf έγινε από τους Βρετανούς sir J. G. Wilkinson και J. Burton, που τo επισκέφθηκαν το 1823. Ένα απόσπασμα από τις ταξειδιωτικές σημειώσεις του Wilkinson, δημοσιεύθηκε το 1832. Ανακάλυψε μια σειρά από στοές, κομμένες στην πέτρα, που πίστευε ότι ήταν ελληνικές κατακόμβες – βλ. R. Lorenzi «Το αρχαιότερο λιμάνι, βρέθηκαν πάπυροι με ιερογλυφικά», Discovery News, 12.4.2013. Αλλά μόλις από το… 2011 ξεκίνησε μια πραγματική αρχαιολογική μελέτη από το Πανεπιστήμιο Paris-Sorbonne και το Γαλλικό Ινστιτούτο Ανατολικής Αρχαιολογίας.

Ευρέθησαν επίσης πολυάριθμα πέτρινα αγγεία αποθήκευσης τροφίμων και νερού, θραύσματα υφασμάτων και ξύλου, καθώς και μια συλλογή από εκατοντάδες θραύσματα παπύρου. Πολλά από τα αγγεία έχουν ονόματα ανθρώπων ή σκαφών, με κόκκινο μελάνι, υποδεικνύοντας τους ιδιοκτήτες τους. Τα αγγεία χαρακτηρίζονται από μια πολύ ιδιαίτερη σύνθεση μάργας – γνωστή από την 4η Δυναστεία, στον κόλπο του Σουέζ στο Tell Ras Budran. Δέκα από τους παπύρους διατηρούνται ιδιαίτερα καλά. Η πλειονότητα αυτών των εγγράφων χρονολογείται στο έτος μετά την 13η καταμέτρηση βοοειδών της βασιλείας του Khufu και περιγράφουν πώς η κεντρική διοίκηση έστελνε τρόφιμα και προμήθειες στους ταξιδιώτες στην Αίγυπτο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο πάπυρος με το «Ημερολόγιο του Merer», ενός αξιωματούχου από την Μέμφιδα, που συμμετείχε στην κατασκευή της Μεγάλης Πυραμίδας του Khufu. Οι πάπυροι είναι οι αρχαιότεροι που έχουν βρεθεί ποτέ στην Αίγυπτο. - ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης "Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις".

arxeion-politismou.gr