Πότε έπεσε η Τροία και πόσο ταξίδευε ο Οδυσσέας;

Η νύχτα που η Τροία κατακτήθηκε από τους Έλληνες, ήταν η νύχτα της 6ης Ιουνίου 1218 π.Χ.

Το λένε Ελληνες επιστήμονες, έπειτα από μελέτη των αστρονομικών χαρτών της NASA. Η αρχαιολογική σκαπάνη δεν έχει διαπιστώσει ακόμα κατά πόσον η αρχαία πόλη στον λόφο που σήμερα ονομάζεται Χισαρλίκ καταστράφηκε μετά από πόλεμο, ωστόσο οι αρχαιολόγοι μοιάζει να συμφωνούν πως η καταστροφή έγινε το 1180 π.Χ.

Αλλά, η μελέτη των χαρτών της NASA δίνει άλλα συμπεράσματα. Επιπροσθέτως, μελέτη των ίδιων χαρτών, μαρτυρά, κατά τους επιστήμονες, πως ο Οδυσσέας έφτασε στην Ιθάκη στις 30 Οκτωβρίου του 1207.

Τις εργασίες τους για αυτές τις σημαντικές χρονολογήσεις με βάση τα Ομηρικά Επη, θα παρουσιάσουν σε διεθνές συνέδριο με τίτλο «Η αρχαία Ελλάδα και ο σύγχρονος κόσμος», στη αρχαία Ολυμπία, στα τέλη Αυγούστου. Την ομάδα αποτελούν οι: Σ. Παπαμαρινόπουλος (καθηγητής Γεωφυσικής Πανεπιστημίου Πατρών), Π. Πρέκα-Παπαδήμα (επίκουρη καθηγήτρια Αστροφυσικής Πανεπιστημίου Αθηνών), Ε. Μητροπέτρου, Α. Τσιρώνη, Π. Αντωνόπουλος, Π. Μητρόπετρος και Γ. Σαραντίτης.

Η Τροία είχε ιδρυθεί κατά την εποχή του Χαλκού. Τα πιο διάσημα ευρήματά της, ο λεγόμενος «Θησαυρός του Πριάμου», που ανασκάφηκε από τον Ερρίκο Σλήμαν, χρονολογούνται στο 2500 π.Χ. πολύ πριν από τον Τρωικό πόλεμο δηλαδή.

Η Τροία του Ομήρου, της εποχής που περιγράφεται στα Ομηρικά Επη δηλαδή, ήταν η πιο φτωχική και χρονολογείται περί το 1900-1800 π.Χ. Αυτό το στρώμα φέρει ίχνη μεγάλης καταστροφής και πυρπόληση, όμως δεν υπάρχουν αιχμές βελών, δοράτων και άλλα όπλα της εποχής. Τουλάχιστον δεν είχε βρει ο αείμνηστος Μάνφρεντ Κόρφμαν με τους συνεργάτες του από το Πανεπιστήμιο του Τίμπιγκεν, που έσκαβαν εκεί μέχρι πριν από μερικά χρόνια.

Ο κ. Παπαμαρινόπουλος και οι συνεργάτες του σε άρθρο τους στο περιοδικό «Μεσογειακή αρχαιολογία και αρχαιομετρία» αναφέρουν πως μια ηλιακή έκλειψη προηγήθηκε της νύχτας κατά την οποία οι Αχαιοί κυρίευσαν την Τροία.

Η ασέληνος νύχτα

Τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της τους οδηγούν στο ότι επρόκειτο για έκλειψη που έγινε στις 6 Ιουνίου 1218 π.Χ. Είναι η μόνη που μπορεί να συνδυαστεί με την επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη, με φθινοπωρινό καιρό, δέκα χρόνια μετά (στην πραγματικότητα 11), η οποία επίσης σημαδεύεται από μια έκλειψη ηλίου.

Και οι δύο εκλείψεις είχαν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και ήταν ορατές στην Τροία, όπως και στα Ιόνια Νησιά. Η πρώτη ταιριάζει με την ασέληνο νύχτα που ακολούθησε. Τέλος, τρεις μέρες μετά τον θάνατο του Πατρόκλου, ο Ομηρος βάζει το άστρο Αφροδίτη να είναι ορατό στον νυχτερινό ουρανό, κάτι που προκύπτει επίσης με τη μελέτη των χαρτών της NASA ότι συνέβαινε στις 9 Ιουνίου 1218.

Αν συμφωνήσουμε πως ο Τρωικός Πόλεμος ήταν γεγονός, τότε θα πρέπει να ξεκίνησε το 1227- 1226 π.Χ., αφού ο Ομηρος λέει πως διήρκεσε δέκα χρόνια.

Οσο για τη μέρα επιστροφής του Οδυσσέα στην Ιθάκη και τον θάνατο των μνηστήρων, ο Ηράκλειτος εκ Πόντου (1ο αι. μ.Χ.) πρώτος πρόσεξε στην ομηρική περιγραφή του τελευταίου δείπνου των Μνηστήρων, (Οδύσσεια) σημεία περίεργης συμπεριφοράς τους. Αυτό κατά την άποψή του σήμαινε ότι είχε συμβεί εκείνη την ημέρα έκλειψη ηλίου.

Μέχρι τώρα, η καταστροφή σημαντικών ανακτορικών συγκροτημάτων στα τέλη του 13ου αιώνα π.Χ. δημιουργούσε προβληματισμό, καθώς όλοι πίστευαν πως αν όντως έγινε ο Τρωικός Πόλεμος, έγινε περί το 1150 π.Χ. Περί τα τέλη του 13ου αι. π.Χ. καίγεται και εγκαταλείπεται η Ακρόπολη του Γλα, αλλά και το λεγόμενο ανάκτορο του Νέστορα, όπως και το δεύτερο ανάκτορο της Ιωλκού.

Αν λοιπόν είχαν καταστραφεί περί το 1200 - 1180 π.Χ., πώς αυτό συμβιβάζεται με την καταστροφή της Τροίας στα 1150;

Με την επισήμανση του κ. Παπαμαρινόπουλου και των συνεργατών του, όλα μοιάζουν πιθανότερα.

Ο Μυκηναϊκός πολιτισμός εμφανίστηκε κατά τον 16ο αι. π.Χ. κορυφώθηκε στα μέσα του 13ου π.Χ. αιώνα και τελείωσε κατά τη διάρκεια μιας περιόδου 50 ετών, με πυρκαγιές και σεισμική δραστηριότητα, περί το 1130 π.Χ. Κάτι που μπορεί να εξηγηθεί, αν ο πόλεμος τέλειωσε το 1207 π.Χ. 

Καταστροφές

Τρεις εξηγήσεις έχουν προταθεί για την κατάρρευση των μυκηναϊκών βασιλείων και τη συνακόλουθη παρακμή του Μυκηναϊκού πολιτισμού: η φυσική καταστροφή, η εξωτερική εισβολή και οι εσωτερικές διαμάχες. Φυσικές καταστροφές (σεισμοί, πυρκαγιές και ίσως κλιματικές αλλαγές) έχουν πιστοποιηθεί αρχαιολογικά, στο πρώτο κύμα τους όμως άντεξε το σύστημα και τα ανάκτορα ξαναχτίστηκαν.

Η απειλή από εξωτερικούς εισβολείς μπορεί να είναι η αιτία για την ενίσχυση των οχυρώσεων, όμως στον υλικό πολιτισμό υπάρχει αδιάκοπη συνέχεια. Ακόμα και αν επιτέθηκαν τελικά εξωτερικοί εισβολείς, δεν εγκαταστάθηκαν στις περιοχές που έλεγχαν οι Μυκηναίοι.

Ξίφη του ιδιαίτερου τύπου και χονδροειδής κεραμική κατασκευασμένη χωρίς τροχό, πολύ διαφορετική από τη μυκηναϊκή, έχουν συνδεθεί με πιθανούς εισβολείς.

Και τα δύο όμως εμφανίζονται ήδη πριν από τις καταστροφές και όχι με την έλευση πληθυσμών που μπορεί να ευθύνονται για τις καταστροφές. Νέα ταφικά έθιμα (καύση νεκρών, κιβωτιόσχημοι τάφοι) εμφανίζονται πολύ αργά.

Ο Όμηρος «επισκέπτεται» τη Μύκονο το 2017

Το καλοκαίρι του 1961 στο άνοιγμα ενός πηγαδιού σε ένα μυκονιάτικο σπίτι εντόπισαν έναν ταφικό πίθο με εντυπωσιακή ανάγλυφη διακόσμηση και ανθρώπινα οστά στο εσωτερικό του. Το αγγείο, που χρονολογείται το 670 π.Χ., έγινε γνωστό ως ο «Πίθος της Μυκόνου». Είναι το σημαντικότερο έργο της εποχής του, που απεικονίζει την Ιλίου Πέρσιν, δηλαδή την Αλωση της Τροίας και εκτίθεται στο αρχαιολογικό μουσείο του νησιού.

Η διακόσμηση στον πίθο της Μυκόνου, που εκτείνεται μόνο στο πρόσθιο μέρος, στον λαιμό και στο σώμα, διακρίνεται από μια μοναδικής ομορφιάς σύνθεση, η οποία χαρακτηρίζεται από τη λεπτότητα στην απόδοση των μορφών και την προσοχή στις λεπτομέρειες. Εκτός από τον Δούρειο Ιππο και τους 14 Αχαιούς πολεμιστές που παριστάνονται σε όλη την επιφάνεια του λαιμού, παριστάνονται και 19 σκηνές σε τρεις επάλληλες ζώνες στο σώμα που αφηγούνται το ξεκλήρισμα των παιδιών των Τρώων και την αρπαγή των γυναικών ως λάφυρων πολέμου. Σε όλες τις σκηνές πρωταγωνιστούν γυναίκες-μάνες, αυτές που βάζουν και οι μεγάλοι τραγικοί ποιητές να αφηγούνται τις συμφορές της Τροίας σε διάσημες τραγωδίες, όπως οι «Τρωάδες» του Ευριπίδη (415 π.Χ.).

Ο πίθος δείχνει την τρομακτική όψη του πολέμου. Με αφορμή τον πίθο της Μυκόνου και το εύρημα των λίθινων ασπιδούχων πολεμιστών στην Ελεύθερνα της Κρήτης οργανώνεται για το 2017 μια έκθεση με τίτλο «Ο Ομηρος στο Αιγαίο».

Το εισαγωγικό πρώτο μέρος αυτής της έκθεσης με τίτλο «Η Αλωση της Τροίας. Ο Πίθος της Μυκόνου και οι ήρωες πολεμιστές της Ελεύθερνας» παρουσιάζεται στην Πινακοθήκη της Μυκόνου έως τις 11 Σεπτεμβρίου 2016 και περιλαμβάνει πρωτότυπες οπτικοακουστικές προβολές που βασίζονται σε πρωτότυπα 3D μοντέλα και ψηφιακή σάρωση του πίθου και ευρημάτων της Ελεύθερνας, η ταινία «Τρωάδες» του Μιχάλη Κακογιάννη, καθώς και εποπτικό υλικό και αντίγραφα αρχαίων αγγείων του αγγειογράφου Θωμά Κοτσιγιάννη.

Αγγελική Κώττη

Πηγή: Έθνος