Αρχαιολόγοι μελετούν βυθισμένο ναό των Ναβαταίων στα ανοιχτά του Pozzuoli της Ιταλίας

 

Βυθισμένες αποθήκες στην όχθη της σημερινής περιοχής.
[Credit: M. Stefanile et al., Antiquity. (2024)]

Το 2023, αρχαιολόγοι που πραγματοποιούσαν υποβρύχια έρευνα στο αρχαίο ρωμαϊκό λιμάνι του Puteoli, το σημερινό  Pozzuoli στην Ιταλία, ανακάλυψαν τα βυθισμένα υπολείμματα ενός ναού των Ναβαταίων. Η ανακάλυψη αυτή σηματοδοτεί τον πρώτο γνωστό ναό αυτού του αρχαίου αραβικού πολιτισμού που βρέθηκε εκτός των παραδοσιακών τους εδαφών.

Η ανακάλυψη αυτή αποτελεί μέρος του ευρύτερου προγράμματος «Μεταξύ στεριάς και θάλασσας», μιας πρωτοβουλίας του ιταλικού Υπουργείου Πολιτισμού και του Πανεπιστημίου της Καμπανίας για την εξερεύνηση των βυθισμένων αρχαιολογικών θησαυρών στον κόλπο του Pozzuoli.

Το Puteoli, που ιδρύθηκε ως ελληνική αποικία με την ονομασία Δικαιαρχία τον 6ο αιώνα π.Χ., προσαρτήθηκε αργότερα από τη Ρώμη μετά τον Πρώτο Σαμνιτικό Πόλεμο. Η πόλη-λιμάνι αναδείχθηκε σε σημαντικό εμπορικό κόμβο, λειτουργώντας ως πύλη για εμπορεύματα από όλο τον ρωμαϊκό κόσμο, ιδίως για αποστολές σιτηρών από την Αλεξάνδρεια. Με την πάροδο των αιώνων, η ενεργή ηφαιστειακή δραστηριότητα της περιοχής οδήγησε σε καθίζηση της γης, με αποτέλεσμα τμήματα του Puteoli, συμπεριλαμβανομένου αυτού του ναού των Ναβαταίων, να βυθιστούν.

Ο ναός, ο οποίος χρονολογείται στο αποκορύφωμα των σχέσεων Ναβαταίων-Ρωμαίων μεταξύ της βασιλείας του Αυγούστου (31 π.Χ. - 14 μ.Χ.) και του Τραϊανού (98 - 117 μ.Χ.), κατασκευάστηκε πιθανότατα κατά τη διάρκεια μιας περιόδου πλούτου και ανεξαρτησίας των Ναβαταίων. Οι Ναβαταίοι έλεγχαν επικερδείς εμπορικές οδούς, μεταφέροντας πολυτελή αγαθά από τον Ινδικό Ωκεανό μέσω καραβανιών της ερήμου στη Μεσόγειο. Το Puteoli, ως βασικό λιμάνι, πιθανόν να έβλεπε τη ροή αυτών των αγαθών, ενισχύοντας τη σημασία της κοινότητας των Ναβαταίων.

Ναός των Ναβαταίων: α) βωμός Α1- β) βωμός Α2- γ) πλάκα L1- δ) πλάκα L4. [Credit: M. Stefanile κ.ά., Antiquity. (2024)]

Οι αρχαιολόγοι εντόπισαν τον ναό που αποτελούνταν από δύο δωμάτια, που ονομάστηκαν συμβατικά Δωμάτιο Α και Δωμάτιο Β, κατασκευασμένα με τοπικά υλικά όπως τόφφος και ποζολάνη. Οι τοίχοι χτίστηκαν με opus reticulatum, μια τυπικά ρωμαϊκή τεχνική που χρησιμοποιεί μικρούς όγκους ηφαιστειακού τόφου. Στο Δωμάτιο Α βρέθηκαν δύο λευκοί μαρμάρινοι βωμοί από μάρμαρο Καρράρα. Ο μεγαλύτερος βωμός έχει οκτώ ορθογώνιες κοιλότητες, οι οποίες πιστεύεται ότι φιλοξενούσαν ανεπίγραφους βαίτυλους, ιερούς λίθους που χρησιμοποιούνταν στη λατρεία των Ναβαταίων. Μία από τις μαρμάρινες πλάκες φέρει τη λατινική επιγραφή «Dusari sacrum», αφιερώνοντας τον ναό στον Dushara, την κύρια θεότητα του ναβαταϊκού πανθέου. Αυτή η επιγραφή, μαζί με την κατασκευή σε ρωμαϊκό ύφος, αντανακλά την ενσωμάτωση των Ναβαταίων εμπόρων στον ρωμαϊκό κόσμο, διατηρώντας παράλληλα στοιχεία της πολιτιστικής και θρησκευτικής τους ταυτότητας.

Σύμφωνα με τους συγγραφείς της μελέτης: «Η ύπαρξη ενός ναβαταϊκού ιερού μέσα στην περιοχή του λιμανιού επιβεβαιώνει ότι υπήρχε μια κοινότητα από την περιοχή αυτή που συμμετείχε στις εμπορικές δραστηριότητες του Puteoli». Η θέση του ναού στο vicus Lartidianus, μια γειτονιά που συνδέεται με ξένους εμπόρους, ενισχύει αυτή τη σύνδεση. Η είσοδός του με βόρειο προσανατολισμό πιθανότατα συνδεόταν με τις εσωτερικές εμπορικές οδούς εντός της πολυσύχναστης περιοχής του λιμανιού. Οι αρχαιολόγοι προτείνουν ότι ο ναός μπορεί να ήταν μια υπαίθρια κατασκευή, τυπική για τους λατρευτικούς χώρους των Ναβαταίων, αν και η ακριβής διαμόρφωση της στέγης παραμένει ασαφής.

Σχέδιο του ναού των Ναβαταίων που έχει ανασκαφεί μέχρι σήμερα.
[Credit: M. Stefanile et al., Antiquity. (2024)]

Η παρακμή της παρουσίας των Ναβαταίων στο Puteoli συνδέεται με την προσάρτηση της Ναβαταίας από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία το 106 μ.Χ., όταν ο αυτοκράτορας Τραϊανός δημιούργησε την επαρχία Arabia Petraea. Αυτό σηματοδότησε το τέλος της ανεξαρτησίας των Ναβαταίων και την ενσωμάτωση των εμπορικών τους δρόμων στο ρωμαϊκό δίκτυο, οδηγώντας σε μείωση της επιρροής τους. Στις αρχές του 2ου αιώνα μ.Χ., ο ναός γέμισε με σκυρόδεμα και σφραγίστηκε, μια συνήθης πρακτική στη Ρώμη για την αντιμετώπιση των αφιερωμένων χώρων. Αντί να αποσυναρμολογηθεί ή να καταστραφεί ο ναός, απλώς καλύφθηκε και από πάνω του χτίστηκε μια νέα επιφάνεια.

Αντικείμενα που βρέθηκαν στη στρωματογραφία, συμπεριλαμβανομένων αμφορέων, υποδηλώνουν ότι ο ναός εγκαταλείφθηκε λίγο μετά τη δημιουργία της ρωμαϊκής επαρχίας της Αραβίας. Το γεγονός αυτό σηματοδότησε το τέλος της ναβαταϊκής κοινότητας στο Puteoli, κλείνοντας ένα κεφάλαιο πολιτιστικών ανταλλαγών μεταξύ Ναβαταίων και Ρωμαίων.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Stefanile M, Silani M, Tardugno ML. (2024). The submerged Nabataean temple in Puteoli at Pozzuoli, Italy: first campaign of underwater research. Antiquity ;98(400):e20. doi:10.15184/aqy.2024.107

Πηγή: Archaeology News, anaskafi.blogspot.com