Ανασκαφή στην Ακρόπολη Αμφίπολης: Πήλινα ειδώλια, διαβατήριες τελετές και η Αγορά της πόλης

  Η ανασκαφή του περασμένου καλοκαιριού έφερε στο φως για άλλη μια φορά ενδιαφέροντα ευρήματα

Κυριακή Τσολάκη

Μικρά πήλινα ειδώλια, που η χρήση τους μάλλον προοριζόταν για τις τελετές του περάσματος από την παιδική στην εφηβική ηλικία, όπως ένα χέρι με κλειστή γροθιά από πήλινο ειδώλιο μικρής μορφής, που θυμίζει αβίαστα τα σύγχρονα δικά μας playmobil, ή ένα ειδώλιο ταύρου με διάτρητη οπή στον κορμό του. Μέρη από πήλινες μήτρες ειδωλίων, πλήθος οστρέων, οστών μικρών ζώων και ψαριών σε στρώμα πλούσιο σε κάρβουνα και υπολείμματα καύσης. Μερικά μέτρα ενός μεγάλου τοίχου που μάλλον ταυτίζεται με τμήμα της αγοράς της πόλης. Είναι κάποια μόνο από τα ευρήματα που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη στη διάρκεια της ανασκαφής, που πραγματοποιήθηκε τον Αύγουστο στην Ακρόπολη της Αμφίπολης.

ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΕΡΓΑΣΙΕΣ 

Οι διαβατήριες τελετές και η Άρτεμις Ταυροπόλος

Οι διαβατήριες τελετές ήταν κάτι πολύ συνηθισμένο στην αρχαία Ελλάδα. Μέσα από αυτές τα αγόρια που γίνονταν έφηβοι προετοιμάζονταν ως μελλοντικοί πολίτες, ενώ τα κορίτσια περνούσαν στον γάμο και την τεκνοποίηση. «Υπάρχουν πολλά τέτοια ευρήματα, τα οποία έχουμε από την πρώτη χρονιά. Τα αναθήματα που είναι ειδώλια κυρίως γυναικείων μορφών συνδέονται ακριβώς με τις νεαρές ηλικίες. Το πέρασμα από την παιδική στην εφηβική ηλικία έχει μεγάλη σημασία για τη λειτουργία της πόλης», λέει στη «ΜτΚ» ο καθηγητής κλασικής αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών Δημήτρης Δαμάσκος που μαζί με την Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών Δρ Δημητρία Μαλαμίδου πραγματοποιούν για έκτη χρονιά το ανασκαφικό πρόγραμμα στον γνωστό αρχαιολογικό χώρο (https://amphipolisproject.org/).

Η κεραμική αυτών των συνόλων και το είδος των συγκεκριμένων ευρημάτων οδηγούν για ακόμη μια φορά τους αρχαιολόγους στην ένδειξη της λατρευτικής λειτουργίας του χώρου. Πέρυσι είχαν προτείνει την πιθανή ταύτιση του χώρου με Μητρώο (ιερό της Μητέρας των Θεών), ωστόσο φέτος δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο το ιερό να ανήκει στην Αρτέμιδα Ταυροπόλο. «Το γεγονός ότι βρήκαμε το ειδώλιο του ταύρου, αλλά και άλλα ευρήματα, μας οδηγούν στη διατύπωση αυτής της νέας πρότασης. Η Άρτεμις Ταυροπόλος φαίνεται πως ήταν η σημαντικότερη θεά της Αμφίπολης σύμφωνα με αρχαίες επιγραφές και απεικονίσεις σε νομίσματα. Το μεγαλύτερο μέρος όλων αυτών των μαρτυριών προέρχεται από παλαιά ευρήματα επάνω στην Ακρόπολη. Αυτό είναι γνωστό εδώ και καιρό. Η Ακρόπολη όμως είναι ένας πολύ μεγάλος χώρος και το ερώτημα είναι πού ακριβώς βρίσκεται αυτό το ιερό», επισημαίνει ο Δημήτρης Δαμάσκος.

Η ανασκαφή φέτος επικεντρώθηκε στην έρευνα του κτιριακού συγκροτήματος δυτικά της πρωτοβυζαντινής Βασιλικής Γ΄, το οποίο χρονολογείται στους ύστερους κλασικούς/ελληνιστικούς χρόνους και του οποίου τον προσανατολισμό επαναλαμβάνει και η πρωτοβυζαντινή εκκλησία. Πρόκειται για επίμηκες ορθογώνιο κτήριο με ισχυρούς τοίχους των οποίων σώζονται οι κατώτεροι δόμοι από μεγάλες καλοπελεκημένες πωροπλίνθους. Η μορφή του παραπέμπει εξαρχής σε μεγάλο δημόσιο κτίριο.

ΚΕΦΑΛΗ ΠΗΛΙΝΟΥ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟΥ ΕΙΔΩΛΙΟΥ

Στα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ.

Το ανατολικό τμήμα του κτιρίου αυτού έχει διακοπεί από τη Βασιλική Γ΄. Στο εσωτερικό του σωζόμενου χώρου ερευνήθηκαν επάλληλα δάπεδα με τοποθετημένες ισομεγέθεις κροκάλες. Το κατώτερο όλων αποτελείται από μικρούς αργούς λίθους και πατημένο καστανό αργιλώδες χώμα σε όλη τη σωζόμενη επιφάνεια του χώρου. Πέρυσι είχε αποκαλυφθεί κυκλική βάθυνση με κεραμική, λύχνους, πήλινα ειδώλια, αστραγάλους ζώων, όστρεα και απανθρακωμένους καρπούς και σιτηρά. Ανάλογη βάθυνση έχει βρεθεί και στο βόρειο τμήμα του χώρου. Μια τρίτη μικρότερη είχε επίσης ερευνηθεί πέρυσι με μόνα χαρακτηριστικά ευρήματα τμήμα γυναικείας προτομής και ενός μελαμβαφούς αγγείου με τη μορφή αστραγάλου. Η κεραμική αυτών των συνόλων μπορεί να χρονολογηθεί περίπου στα μέσα του 4ου αι. π.Χ.. «Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε τις λεπτομέρειες της λατρευτικής χρήσης του κτίσματος. Το γεγονός ότι καλύφθηκε από τη μεταγενέστερη Βασιλική συμβαδίζει με τη συνηθισμένη αντίληψη των χριστιανών να ανοικοδομούν εκκλησίες πάνω σε προγενέστερα λατρευτικά κτίσματα. Σημαίνει δηλαδή ότι εκεί έχουμε διαδοχική λατρεία, το πέρασμα από μία αρχαία γυναικεία θεότητα σε μια χριστιανική, την Παναγία;», υπογραμμίζει ο καθηγητής.

Ένας νέο κτίσμα, η Αγορά της πόλης;

Η θέση του κτηρίου έρχεται να τονιστεί φέτος με την ανακάλυψη ενός μεγάλου τοίχου, τον οποίο οι αρχαιολόγοι γνώριζαν ως ένα σημείο και θεωρούσαν ότι σχετίζεται άμεσα με προσθήκες στο λατρευτικό κτήριο. Η υπόθεση όμως δεν ίσχυε αφού πρόκειται για ξεχωριστό αυτόνομο κτίσμα, καθώς η ανασκαφή για πρώτη φορά συνεχίστηκε προς τα νότια του ήδη ανεσκαμμένου χώρου. «Ο τοίχος αυτός δεν έχει άμεση συνάφεια με το λατρευτικό κτίσμα. Πρόκειται για ένα ξεχωριστό κτήριο», υποστηρίζει ο κ. Δαμάσκος. Στη διερεύνηση της λεγόμενης δυτικής επέκτασης, ή προσθήκης, του λατρευτικού κτίσματος διαπιστώθηκε ότι ο δυτικός τοίχος συνεχίζεται περαιτέρω κατά μήκος προς τα νότια για αρκετά μέτρα χωρίς να γωνιάζει. Αποκαλύφθηκε το κατώτερο τμήμα του, χτισμένο με ορθογώνιες πωροπλίνθους σε εναλλαγή με αργολιθοδομή, με τρόπο γνωστό και από άλλα μνημεία της Αμφίπολης. «Προς επίρρωση έρχεται η γεωφυσική έρευνα που πραγματοποιήσαμε το 2019 και υποδεικνύει ότι ο τοίχος αυτός πιθανότατα εκτείνεται πολλά μέτρα προς τα νότια ως εξωτερικός τοίχος μεγάλου κτιριακού συγκροτήματος το οποίο θα μπορούσε να καταλαμβάνει μεγάλο τμήμα του πλατώματος που περιέλαβε αργότερα η πρωτοβυζαντινή οχύρωση», όπως αναφέρει ο αρχαιολόγος.

Οι ανασκαφείς θεωρούν ότι ένα τέτοιο κτήριο θα πρέπει να είχε διαμορφωθεί κάτω από συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες. «Το νωρίτερο που θα μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο ήταν η εποχή του Φιλίππου Β΄, που καταλαμβάνει στα μέσα του 4ου αιώνα την Αμφίπολη και την προσαρτά στο Μακεδονικό Βασίλειο. Ούτως ή άλλως η κεραμική που έχει βρεθεί εκεί δεν μας πηγαίνει προς το τέλος του 5ου αιώνα, εποχή ίδρυσης της πόλης από τους Αθηναίους. Επίσης η χαρακτηριστική αυτή εναλλάξ θεμελίωση είναι γνωστή από άλλα κτήρια της Αμφίπολης, όπως για παράδειγμα το Γυμνάσιο, το οποίο επίσης ανοικοδομήθηκε την εποχή του Φιλίππου. Για να μπορέσουμε, όμως, να χρονολογήσουμε με ασφάλεια την κατασκευή του, αλλά και να το ερευνήσουμε σε βάθος, έχουμε ακόμα δρόμο», λέει ο κ. Δαμάσκος.

ΑΠΟΨΗ ΤΟΥ ΤΟΙΧΟΥ ΠΟΥ ΠΡΟΕΡΧΕΤΑΙ ΠΙΘΑΝΟΤΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΤΗΣ ΑΜΦΙΠΟΛΗΣ

Ο λατρευτικός χώρος και η αγορά

Σημειώνεται ότι τα προηγούμενα χρόνια είχε εντοπιστεί στην Ακρόπολη, αμέσως δυτικά του λατρευτικού κτίσματος μικρότεροι χώροι που έφεραν κατάλοιπα εργαστηριακών δραστηριοτήτων, κυρίως μεταλλουργικών. Αυτές οι δραστηριότητες μπορούν να χρονολογηθούν στους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους. Η φετινή ανασκαφή επικεντρώθηκε σε δύο σημεία των χώρων αυτών για τη διερεύνηση των παλαιότερων επιχώσεων. Αποκαλύφθηκαν τμήματα πήλινων γυναικείων ειδωλίων, πήλινες μήτρες ειδωλίων, κεραμική των ύστερων κλασικών/πρώιμων ελληνιστικών χρόνων κ.ά. Εδώ βρέθηκε και το ενδιαφέρον ειδώλιο του διάτρητου ταύρου, διαστάσεων λίγων εκατοστών. Ωστόσο, η έρευνα δεν εξαντλήθηκε σε βάθος και θα πρέπει να συνεχισθεί μελλοντικά.

Τέλος, ερευνήθηκαν επίσης τμήματα αγωγών, κτιστών ή διαμορφωμένων στο έδαφος για απορροή υδάτων από τη Βασιλική, αλλά και για την εξυπηρέτηση εργαστηριακών δραστηριοτήτων. Σε δύο από αυτούς, των πρωτοβυζαντινών χρόνων που διακόπτουν τα αρχαιότερα στρώματα, έχουν ενσωματωθεί σε δεύτερη χρήση σημαντικά αρχιτεκτονικά μαρμάρινα μέλη των προγενέστερων οικοδομικών φάσεων με καλοδουλεμένες επιφάνειες. Στην τάφρο του κτιστού αγωγού απορροής προς δυσμάς των υδάτων της δεξαμενής αναβρυτηρίου του αιθρίου της Βασιλικής Γ΄, βρέθηκε μαρμάρινη πλίνθος, ίσως τμήμα μεγάλου βάθρου αγάλματος.

Όλα τα παραπάνω συνηγορούν στη γενική εικόνα που διαμορφώνεται σταδιακά για το μεγάλο αυτό κτιριακό συγκρότημα, η οποία επιτρέπει τη διατύπωση της άποψης ότι στον χώρο αυτό βρισκόταν η αγορά της πόλης. Μέσα σε αυτήν υπήρχε λατρευτικό κτίσμα, το οποίο ανήκει σαφώς σε γυναικεία θεότητα, ο χαρακτήρας της οποίας σχετίζεται με διαβατήριες τελετές στο πλαίσιο της πόλης.

Και μπορεί τα ευρήματα από την Αμφίπολη να μας κινούν το ενδιαφέρον κάθε χρόνο, ή και να μας εντυπωσιάζουν ενίοτε, δεδομένου ότι επρόκειτο για μια από τις σημαντικότερες πόλεις στη Μακεδονία, η ανασκαφική έρευνα, όμως, που πραγματοποιείται κάθε καλοκαίρι τα τελευταία χρόνια μαστίζεται από την υποχρηματοδότηση. Με ό,τι κι αν σημαίνει αυτό για την απρόσκοπτη πορεία των ανασκαφικών ερευνών σε μια πόλη, η οποία, αν και εξαιρετικά σημαντική, παραμένει άγνωστη αρχαιολογικά. Να σημειωθεί ότι η ανασκαφή φέρνει στο φως τα πρώτα γνωστά σε μας μικρά τμήματα της αρχαίας πόλης επάνω στην ακρόπολη, όπου βρισκόταν το άγνωστο, ακόμα, κέντρο της. Χάνεται έτσι η ευκαιρία να αναδυθούν σε έκταση τα σημαντικά δημόσια κτίσματα που μπορούν να ρίξουν φως στις ζωές των Αμφιπολιτών στην αρχαιότητα.

makthes.gr