του Δ.Σαββίδη
---------------------------------------
Η παρούσα ανάλυση εξετάζει τη συσχέτιση μεταξύ της φιλολογικής μαρτυρίας του Πολυαίνου («Στρατηγήματα» 6.53) για την ίδρυση της Αμφίπολης και της εικονογραφίας των ζωγραφιστών επιστυλίων που αποδίδονται στον ταφικό μνημείο του Τύμβου Καστά. Υποστηρίζεται η θέση ότι η παράσταση στα επιστύλια δεν αποτελεί μια γενική μυθολογική σκηνή, αλλά μια συγκεκριμένη εικαστική απόδοση της τελετουργικής μεταφοράς των οστών του ήρωα Ρήσου, μιας πράξης που συνιστά τη θεμελιωτική στιγμή της πόλης. Η ταύτιση αυτή επανακαθορίζει τη σημασία του μνημείου, αναδεικνύοντάς το σε πρωταρχικό ηρώο και τελετουργικό πυρήνα της Αμφίπολης, με ιστορική συνέχεια από τον 5ο αιώνα π.Χ.
Η Φιλολογική Μαρτυρία: Η Ανακομιδή των Λειψάνων του Ρήσου κατά τον Πολύαινο
Στο έργο του *Στρατηγήματα* (6.53), ο Πολύαινος παραδίδει μια κρίσιμη πληροφορία για την ίδρυση της αθηναϊκής αποικίας της Αμφίπολης από τον στρατηγό Άγνωνα το 437 π.Χ. Σύμφωνα με τη διήγηση, η επιτυχής θεμελίωση της πόλης εξαρτήθηκε από την προηγούμενη εκπλήρωση ενός χρησμού, ο οποίος επέβαλλε την ανακομιδή και τον ενταφιασμό των οστών του μυθικού Θράκα βασιλιά Ρήσου στην περιοχή του Στρυμόνα. Η περιγραφή της τελετουργίας είναι εξαιρετικά συγκεκριμένη:
«...ἐπέμψεν ἄνδρας, οἵ, τὸ Ῥήσου σῆμα νύκτωρ ἀνορύξαντες, ἀνεῖλον τὰ ὀστᾶ καὶ καταθέντες ἐς χλαμύδα πορφυρᾶν, κομίσαιεν ἐπὶ τὸν Στρυμόνα.»
Η πράξη αυτή συγκροτείται από τρία διακριτά στοιχεία με ισχυρό συμβολισμό:
Νυκτερινή τέλεση(`νύκτωρ`): Προσδίδει μυστικό και μυητικό χαρακτήρα στην επιχείρηση.
Χρήση πορφυρής χλαμύδας(`χλαμύδα πορφυρᾶν`): Το πορφυρούν χρώμα αποτελεί δείκτη βασιλικής, ηρωικής ή θεϊκής ιδιότητας, εξυψώνοντας τα λείψανα.
Τελετουργική μεταφορά (`κομίσαιεν`): Υποδηλώνει μια ευλαβική πομπή και όχι μια απλή μετακίνηση, με τελικό προορισμό τη νέα πατρίδα (`ἐπὶ τὸν Στρυμόνα`).
Η ενέργεια αυτή δεν είναι απλώς συμβολική, αλλά μια συνειδητή θεμελιωτική πράξη που αποσκοπεί στη μεταφυσική νομιμοποίηση και την εξασφάλιση της εύνοιας του τοπικού ήρωα για τη νέα αποικία.
Η Αρχαιολογική Μαρτυρία: Η Εικονογραφία των Επιστυλίων του Τύμβου Καστά
Η αρχαιολογική έρευνα στον Τύμβο Καστά Αμφίπολης έφερε στο φως, μεταξύ άλλων, τμήματα ζωγραφιστών μαρμάρινων επιστυλίων. Η εικονογραφική ανασύσταση που προτάθηκε από τον Αρχιτέκτονα , Δρ. Μιχάλη Λεφαντζή, αποκαλύπτει μια πομπική σκηνή. Κεντρικό θέμα είναι η μεταφορά μιας λάρνακας, η οποία φέρεται επί ενός υφάσματος έντονου κόκκινου-πορφυρού χρώματος. Τη μεταφορά δεν διεκπεραιώνουν θνητοί, αλλά φτερωτές μορφές, οι οποίες προσδίδουν υπερβατικό και θεϊκό χαρακτήρα στη σκηνή. Η σύνθεση είναι αυστηρά ιεραρχημένη και αποπνέει τελετουργική ηρεμία, απουσιάζοντας κάθε στρατιωτικό ή βίαιο στοιχείο.
Συγκριτική Ανάλυση και Ερμηνευτική Σύνθεση
Η αντιπαραβολή της φιλολογικής πηγής και του αρχαιολογικού ευρήματος αποκαλύπτει μια αξιοσημείωτη και πολυεπίπεδη σύγκλιση.
Πρώτον, το αντικείμενο της μεταφοράς, που στο κείμενο περιγράφεται ως «τὰ ὀστᾶ», στην παράσταση αποδίδεται ως μια κλειστή λάρνακα. Η λάρνακα, σε αυτή την περίπτωση, λειτουργεί ως η καθιερωμένη εικαστική σύμβαση για την απόδοση του ιερού περιεχομένου, δηλαδή των λειψάνων του ήρωα.
Δεύτερον, και ίσως το ισχυρότερο τεκμήριο ταύτισης, είναι το ιερό ένδυμα. Η «χλαμύς πορφυρᾶ» του Πολυαίνου αντιστοιχεί με εκπληκτική ακρίβεια στο ύφασμα έντονου πορφυρού χρώματος επί του οποίου φέρεται η λάρνακα στην εικονογραφική σκηνή, καθιστώντας την οπτική συνάφεια σχεδόν απόλυτη.
Τρίτον, η ίδια η πράξη της μεταφοράς («κομίσαιεν») αποδίδεται με όρους υπερβατικούς. Ενώ η ιστορική πράξη θα εκτελέστηκε από θνητούς, η καλλιτεχνική της απόδοση την εξυψώνει σε μια πομπή που διεκπεραιώνεται από φτερωτές, υπερφυσικές μορφές. Η επιλογή αυτή μετατρέπει ένα ιστορικό γεγονός σε μυητικό δρώμενο, υποδηλώνοντας τη θεία κύρωση της πράξης και τον ηρωολατρευτικό της χαρακτήρα, υπερβαίνοντας την απλή ιστορική αφήγηση.
Τέλος, η τοπογραφική αναφορά του Πολυαίνου στον Στρυμόνα («ἐπὶ τὸν Στρυμόνα») ευθυγραμμίζεται πλήρως με τη θέση του Τύμβου Καστά, ο οποίος δεσπόζει σε άμεση γειτνίαση με τον ποταμό, ενισχύοντας την πιθανότητα ο τύμβος να ταυτίζεται με τον τόπο του αρχικού ενταφιασμού.
Ο Τύμβος Καστά ως Θεμελιώδες Ηρώον της Αμφίπολης
Η ισχυρή και συστηματική αντιστοιχία μεταξύ του κειμένου του Πολυαίνου και της εικονογραφίας των επιστυλίων οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η εν λόγω παράσταση απεικονίζει τη θεμελιώδη τελετή της νεασ αποικίας που βασίζεται ακριβώς στο ιερό γεγονός της μεταφοράς των λειψάνων του Ρήσου. Αυτή η ερμηνεία έχει βαρύνουσες συνέπειες για την κατανόηση του ίδιου του μνημείου:
Χρονολογικό υπόβαθρο και Λειτουργική Σημασία: Το μνημείο στον τύμβο Καστά παύει να θεωρείται αποκλειστικά ένα ταφικό μνημείο της ύστερης κλασικής ή ελληνιστικής περιόδου. Αντιθέτως, αναδεικνύεται ως η μνημειακή εξέλιξη ενός αρχαιότερου ηρώου του 5ου αιώνα π.Χ., το οποίο λειτούργησε ως το ιερό θεμέλιο της αθηναϊκής αποικίας.
Συνεκτική Μνήμη: Η απεικόνιση της ιδρυτικής πράξης εντός του ίδιου του μνημείου υποδηλώνει μια αδιάσπαστη ιστορική και θρησκευτική μνήμη που συνδέει την ίδρυση της πόλης με τη μετέπειτα μακεδονική περίοδο. Το μνημείο λειτουργεί ως υλικός φορέας του θεμελιωτικού αφηγήματος της Αμφίπολης.
Συνεπώς, η εικονογραφία των επιστυλίων δεν είναι απλώς διακοσμητική, αλλά αφηγηματική και ιδεολογική. Αποτυπώνει σε λίθο την πράξη που καθαγίασε τον χώρο και νομιμοποίησε την ύπαρξη της πόλης, καθιστώντας τον Τύμβο Καστά τον κατεξοχήν τόπο μνήμης και ηρωικής λατρείας της Αμφίπολης.
Επιπλέον αποτελεί την ταυτότητα του μνημείου στον Τύμβο. Τουλάχιστον την πρώτη ταυτότητα. Με αυτό τον τρόπο μπορούμε να καθορίσουμε την Αιτία , τον Σκοπό και εν τελεί την Ιστορία του ίδιου του μνημείου, της Αμφιπολης και της ιστορίας των διαδόχων μέχρι και την Ρωμαϊκή περίοδο τουλάχιστον.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου