Αμφίπολη: Ο Τύμβος, οι Δελφοί και η δυναστεία των Τημενιδών

Ο μελετητής Αντόνιο Κόρσο : «Υπάρχουν σημαντικά ευρήματα που δεν έχει δει κανείς εκτός από τους ανασκαφείς» - «Οι μορφές στα ζωγραφισμένα επιστύλια παραπέμπουν στη νίκη του Μεγάλου Αλεξάνδρου επί των Περσών, αλλά και στους Δελφούς»

Ο Ιταλός μελετητής Αντόνιο Κόρσο, αρχαιολόγος και ιστορικός τέχνης, που θεωρείται παγκοσμίως αυθεντία στην αρχαιοελληνική γλυπτική, καταθέτει  μια πρωτότυπη και απολύτως τεκμηριωμένη ερμηνεία του πολυσυζητημένου ταφικού μνημείου της Αμφίπολης.

Στα κυριότερα σημεία της συνέντευξής του, υπογραμμίζει: 

- Κι όμως, υπάρχει σχέση του Τύμβου της Αμφίπολης με τη βασιλική δυναστεία της Μακεδονίας, τους Τημενίδες και τον κύκλο του Μεγάλου Αλεξάνδρου
- Τα ίδια τα αγάλματα των Σφιγγών και των Καρυατίδων αποκλείουν οποιαδήποτε άλλη χρονολόγηση εκτός του τέλους του 4ου π.Χ. αιώνα.
- Οι μορφές στα ζωγραφισμένα επιστύλια παραπέμπουν στη νίκη του Μεγάλου Αλεξάνδρου επί των Περσών, αλλά και στους Δελφούς.
- Ο Τύμβος ανεγέρθηκε «σκεπάζοντας» ένα προϋπάρχον ιερό, αφιερωμένο στην τοπική θεότητα Φυλλίδα.

- Ποια είναι συνοπτικά η δική σας ερμηνεία για τον Τύμβο της Αμφίπολης;

Πολύ επιγραμματικά, θεωρώ ότι ο τύμβος της Αμφίπολης είναι ξεκάθαρα μακεδονικός, χρονολογείται περί το 330-320 π.Χ. και κατασκευάστηκε, πιθανότατα από τον αρχιτέκτονα Δεινοκράτη, προς τιμήν κάποιου επιφανούς πολεμιστή. Αυτό τεκμηριώνεται, όχι μόνο επί τη βάσει όσων ευρημάτων έχουν δημοσιοποιηθεί μέχρι στιγμής, αλλά και κάποιων που, όπως είμαι βέβαιος, πρόκειται να αποκαλυφθούν στο μέλλον. Πιστεύω ακράδαντα ότι υπάρχουν πολύ σημαντικά ευρήματα, τα οποία επιβεβαιώνουν τη χρονολόγηση και την «ταυτότητα» του μνημείου, αλλά που κανείς, εκτός από τους ανασκαφείς, δεν έχει δει έως τώρα.
    
Είμαι πεπεισμένος ότι ο Λέων βρισκόταν στην κορυφή του Τύμβου και, όπως και όλα τα υπόλοιπα γλυπτά (οι Σφίγγες, οι Κόρες ή «Καρυάτιδες» κ.λπ) έχουν φιλοτεχνηθεί από Θάσιους καλλιτέχνες οι οποίοι, είτε ανήκαν όλοι στο ίδιο εργαστήριο, είτε ήταν κοινωνοί της ίδιας αντίληψης για την γλυπτική. Οι Καρυάτιδες, με τα χέρια τους που εκτείνονται προς το εσωτερικό της πύλης, θα πρέπει να κρατούσαν στεφάνι, προοπτικά πάνω από το κεφάλι ενός αγάλματος, πιθανότατα σε καθιστή στάση, το οποίο βρισκόταν στο κέντρο του πρώτου θαλάμου. Αυτός θα πρέπει να ήταν ο νεκρός, προς τιμήν του οποίου δημιουργήθηκε ο Τύμβος, υπερκαλύπτοντας και περικυκλώνοντας με τον περίβολο έναν γήλοφο ο οποίος προηγουμένως, όπως αναφέρει ένα επίγραμμα του Αντιπάτρου του Θεσσαλονικέως, ήταν ήδη τόπος λατρείας, αφιερωμένος στην τοπική θεότητα Φυλλίδα.
    
Ιδιαίτερα σημαντικό εύρημα για την ερμηνεία του μνημείου θεωρώ τα ζωγραφισμένα επιστύλια: Οι παραστάσεις που διακρίνονται σε αυτά, δηλαδή η Νίκη, ο τρίποδας, ο ταύρος, το φοινικόδεντρο κ.ο.κ. υποδεικνύουν έναν απευθείας συσχετισμό με τους Δελφούς. Κατά την άποψή μου, αυτή η συμβολική σύνδεση με τον ιερό για τους αρχαίους Ελληνες τόπο των Δελφών, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο Τύμβος της Αμφίπολης είναι ένα μνημείο αφιερωμένο στον πολεμικό θρίαμβο του Μεγάλου Αλεξάνδρου επί των Περσών. Το 470 π.Χ. ο Αθηναίος στρατηγός Κίμων αφιέρωσε μεταξύ άλλων και ένα φοινικόδεντρο στο ιερό του Απόλλωνα των Δελφών ύστερα από την νίκη του επί των Περσών στον ποταμό Ευρυμέδοντα. Εμπνεόμενοι από αυτό, οι παραγγελιοδότες του Τύμβου στην Αμφίπολη επανέλαβαν τη συμβολική αφιέρωση στη μεγάλη νίκη του μακεδονικού στρατού, στην οποία δεν μπορεί παρά να είχε συμβάλει ο νεκρός. 
Το όλο μνημείο είναι εξαιρετικά σημαντικό, διότι μαρτυρά τη στροφή της ελληνιστικής κοσμοαντίληψης στο υπερμέγεθες, κάτι που συνδυάζεται αμέσως με την απολυταρχική εξουσία.

- Η επικεφαλής της ανασκαφής, η κυρία Κατερίνα Περιστέρη, υποβάθμισε πρόσφατα τη σημασία των ανευρεθέντων σκελετών. Συμφωνείτε με αυτή τη θεώρηση;

Μου φαίνεται λογικό το ότι, όπως είπαν οι ανασκαφείς, οι νεκροί που βρέθηκαν είχαν ριφθεί ατάκτως στο συγκεκριμένο σημείο, άρα μάλλον δεν ήταν αυτά τα άτομα για τα οποία φτιάχτηκε ο τάφος. Φυσικά, δεν γνωρίζω τον αρχικό νεκρό του Τύμβου και φαντάζομαι πως κανείς δεν μπορεί να ξέρει πότε ή εάν θα μάθουμε ποτέ την ταυτότητά του. Ωστόσο, οι λόγοι για τους οποίους κατασκευάστηκε το μνημείο, προκειμένου να αποδοθούν τιμές σε κάποιον ή κάποιους, είναι εμφανείς από το ζωγραφισμένο επιστύλιο, με τον φοίνικα και τις υπόλοιπες αναπαραστάσεις. Κατά τη γνώμη μου, η καλλιτεχνική και ιστορική άποψη του Τύμβου της Αμφίπολης έχουν πολύ μεγαλύτερη σημασία. Διότι ο Τύμβος είναι ένα λαμπρό μνημείο, αφιερωμένο στην ασιατική εκστρατεία των Μακεδόνων -και ο φοίνικας αυτό το δείχνει ξεκάθαρα-, κάτι που είναι μακράν πιο σημαντικό από την ταυτότητα των νεκρών. Τουλάχιστον αυτό πιστεύω εγώ, ως ιστορικός της αρχαίας τέχνης.

- Θεωρείτε πιθανόν, όμως, ότι ο Τύμβος συνδέεται με τη δυναστεία των Τημενιδών ή, έστω, με τον κύκλο των στρατηγών περί τον Αλέξανδρο;

Πιστεύω ότι κάποιος πολύ υψηλόβαθμος πολεμιστής ήταν θαμμένος εκεί και συμφωνώ με τον αρχιτέκτονα της ανασκαφικής ομάδας, τον κ. Μιχάλη Λεφαντζή, ο οποίος έχει δηλώσει κάτι παρόμοιο σε τηλεοπτική του συνέντευξη. Επιπλέον θεωρώ ότι ο Τύμβος είχε σχέση με τον κύκλο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όχι όμως με την Ολυμπιάδα όπως είχε υποτεθεί, αυτό είναι εξαιρετικά απίθανο. Δεν βλέπω το λόγο γιατί να έχει ταφεί η Ολυμπιάδα στην Αμφίπολη, δεν βλέπω τη σύνδεσή της με τη νίκη επί των Περσών ή κάποιον ισχυρό δεσμό της Ολυμπιάδας με τους Δελφούς. Δεν θέλω να υπεισέλθω στη μάταιη ονοματολογία, για το εάν θα μπορούσε να είναι ο Ηφαιστίων ή οποιοσδήποτε άλλος. Αυτό που κρίνω εγώ, είναι ότι ο Τύμβος δημιουργήθηκε στην Αμφίπολη πρώτα από όλα διότι οι τύμβοι, οι οποίοι ήταν ούτως ή άλλως ένα χαρακτηριστικό στοιχείο των ελληνικών πόλεων, για τους Μακεδόνες έγιναν, κατά κάποιο τρόπο, το πιο σπουδαίο σημείο του αστικού τοπίου. Ενώ, όπως γνωρίζουμε, στην κλασική «πόλιν» το πιο σημαντικό κέντρο ήταν ο ναός, το ιερό. 

- Υπάρχει πάντα η απορία «γιατί στην Αμφίπολη;»

Η Αμφίπολη επελέγη, διότι ήταν το σημείο εκκίνησης της εκστρατείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Οι Αιγές και η Πέλλα ήταν μεν σημαντικά μέρη για τους Μακεδόνες, αλλά δεν ήταν τόσο στενά συνδεδεμένα με την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Επιπλέον, η δική μου θεωρία λέει ότι θέλησαν να τοποθετήσουν έναν επιφανή νεκρό σε ένα σημείο που ήταν ήδη ιερό. Εάν αυτό ήταν το ηρώον της Φυλλίδος (κάτι που φαίνεται πολύ πιθανόν διότι ο γήλοφος ήταν καλυμμένος με πράσινο και δέντρα, ιδιαίτερα αμυγδαλιές, στοιχείο χαρακτηριστικό της λατρείας των ανθρώπων της περιοχής για την Φυλλίδα), ο χώρος ήταν ήδη ισχυρά καθοσιωμένος και γι' αυτό η σημασία του βάρυνε για την επιλογή του. 

- Υπάρχει πολιτικός συμβολισμός στο τεράστιο μέγεθος του Τύμβου;

Στην περίοδο για την οποία συζητάμε, δηλαδή το τελευταίο τέταρτο του 4ου π.Χ. αιώνα, υπάρχει μία καινοτομία -η αγάπη για τις μεγαλύτερες διαστάσεις, κάτι που είχε αρχίσει ήδη με τον Μαύσωλο. Ο λατινικός όρος είναι magniloquentia, ο μαξιμαλισμός, ο οποίος οδηγεί τελικά στο μπαρόκ. Είναι η ιδέα του να οραματίζεται κάποιος πελώρια μνημεία, ενώ η κλασική τέχνη δεν αρέσκεται σε κάτι τέτοιο, προτιμά τη συμμετρία, τις αναλογίες, το «μέτρον», το est modus in rebus, ή ne quid nimis, το «μηδέν άγαν». Αντιθέτως, οι Μακεδόνες τείνει προς τα μεγάλα και επιβλητικά οικδομήματα, κάτι που συναρτάται στην απολυταρχική ισχύ. Εμφανίζεται ο γιγαντισμός γιατί πολλά πράγματα έχουν αλλάξει στην αρχαιοελληνική αντίληψη του κόσμου. Ένα μνημείο στη λογική του γιγαντισμού είναι απόλυτα εναρμονισμένο με το πνεύμα της περιόδου.

Το μνημείο και μόνο με τις διαστάσεις του, έδειχνε πόσο σημαντικοί ήταν οι βασιλείς που το έφτιαξαν. Πιστεύω ότι κάποιος από την ευρύτερη βασιλική οικογένεια ήταν θαμμένος εκεί και αναρωτιέμαι εάν ο Αντίπατρος ο Θεσσαλονικεύς, ο οποίος έζησε την εποχή του Αυγούστου, σε ένα επίγραμμα που, εάν θυμάμαι καλά είναι το Νο. 705 του 7ου βιβλίου, περιγράφει την Αμφίπολη, από την οποία εκείνη την εποχή είχαν απομείνει μόνο ερείπια. Εκεί ο ποιητής κάνει λόγο για έναν ναό της Φυλλίδας που, πιθανότατα είναι ο σημερινός Τύμβος Καστά.

- Στη δική σας θεώρησή σας αγνοείτε εντελώς το σκελετικό υλικό και επικεντρώνετε στα γλυπτά και μάλιστα στα επιστύλια, στα οποία δεν δόθηκε ποτέ ιδιαίτερη προσοχή από το κοινό, παρά το έντονο ενδιαφέρον για το μνημείο και τη σημασία του. Πώς το εξηγείτε αυτό;

Προφανώς, διότι πιστεύω ότι τα στοιχεία που μπορούν να μας διαφωτίσουν και να λύσουν τις απορίες μας βρίσκονται μπροστά μας. Τα αγάλματα και οι ζωγραφικές παραστάσεις μάς μιλούν -και, κατά τη γνώμη μου, λένε πάρα πολλά. Για παράδειγμα, η χρονολόγηση του Τύμβου για την οποίαν έγινε τόσο μεγάλη συζήτηση, δεν μπορεί να μετακινηθεί από το τελευταίο τέταρτο του 4ου π.Χ. αιώνα -και αυτό το επιβάλλει η μορφή που έχουν οι Κόρες (το «Καρυάτιδαι» είναι μια συμβατική ονομασία που έχει επικρατήσει, ουσιαστικά κατά λάθος). Για διάφορους λόγους δεν είναι επιστημονικώς σοβαρό το να χρονολογούμε τον Τύμβο της Αμφίπολης στον 1ο π.Χ. αιώνα, στα ρωμαϊκά χρόνια κ.λπ. Πρώτα απ' όλα, λοιπόν, οι «Κόραι» φέρουν ένα είδος ζωστήρα κάτω από το στήθος τους, το οποίο γίνεται πολύ της μόδας στην γλυπτική γύρω στο 340 π.Χ., όπως γνωρίζουμε από τα Αττικά Ανάγλυφα (Attic Document Reliefs ή Urkundenreliefs). 

Τα σανδάλια τους, επίσης, είναι πανομοιότυπα με εκείνα μιας ομάδας αγαλμάτων αυτής της χρονικής περιόδου, στην οποία περιλαμβάνεται πχ ο Ερμής της Ολυμπίας, η Άρτεμις της Gabii, μια τυπολογία αγαλμάτων της Αρτέμιδας η οποία συνήθως αποδίδεται στον Πραξιτέλη -άρα δεν μπορεί να είναι πολύ μακριά από αυτή την χρονολόγηση- και αργότερα αντιγράφηκε κατά κόρον από Ρωμαίους γλύπτες, ο Απόλλων του Μπελβεντέρε, η «Αρτεμις των Βερσαλιών» κ.ά. 
Επομένως, όλο αυτό το δίκτυο των συγκρίσεων τοποθετεί σταθερά τις Κόρες της Αμφίπολης πέριξ του 330 π.Χ., μόνο με βάση την τυπολογία των σανδαλιών τους. Επιπλέον όμως μπορούμε να αναλύσουμε και το ζιγκ-ζαγκ στο τελείωμα του χιτώνα των αγαλμάτων, το οποίο συνιστά ένα άλλο ιωνικό πρότυπο που ήταν ιδιαίτερα προσφιλές στους γλύπτες του Αρτεμισίου της Εφέσου -και αναφέρομαι στην ύστερη κλασική φάση, περίπου στο 330-320 π.Χ. 

Προκρίνω τη συγκεκριμένη χρονολόγηση, ειδικά με βάση την columna caelata, η οποία αποδίδεται στον μεγάλο γλύπτη Σκόπα και φέρει αυτές τις πτυχώσεις σε τεθλασμένη διάταξη, τύπου «ζιγκ-ζαγκ». Πρόκειται για ένα μοτίβο που απαντάται συχνά στα ιωνικά εργαστήρια αυτής της περιόδου. Η ύστερη κλασική περίοδος είναι μια φάση έντονης ιωνικής αναβίωσης και έτσι, η ιωνική τεχνοτροπία γίνεται πολύ του συρμού, τόσο στην αρχιτεκτονική όσο και στην γλυπτική.

- Κατά τη γνώμη σας, οι Σφίγγες και οι Καρυάτιδες φιλοτεχνήθηκαν από τον ίδιο καλλιτέχνη;

Τα κεφάλια των αγαλμάτων που σώζονται, της Καρυάτιδας και της Σφίγγας, μοιάζουν πολύ με το κεφάλι του Διονύσου από τη Θάσο, όπως και με τα κεφάλια των Αετίδων, από τον υστεροκλασσικό ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς. 

Ο Διόνυσος της Θάσου είναι ένα μαρμάρινο κεφάλι, το οποίο έχει ανευρεθεί στη Θάσο, φυλάσσεται στο εκεί μουσείο και χρονολογείται στο 330-320 π.Χ. Αυτό, ως προς τα καλλιτεχνικά και τεχνικά του χαρακτηριστικά είναι εξαιρετικά κοντά στο κεφάλι της Σφίγγας που βρέθηκε στον τάφο της Αμφίπολης. Η αισθητική και τεχνική σύγκριση είναι αποκαλυπτική και, κατά τη γνώμη μου, δικαιολογεί το συμπέρασμα ότι, όχι μόνο το μάρμαρο ως πρώτη ύλη αλλά και το εργαστήριο που ανέλαβε να φιλοτεχνήσει τα γλυπτά του Τύμβου προερχόταν από τη Θάσο. Επίσης, υπάρχει άλλο ένα κεφάλι, γυναικείο, το οποίο βρέθηκε στο ιερό του Ηρακλέους στη Θάσο, που μοιάζει εξαιρετικά, αυτή τη φορά όχι με το κεφάλι της Σφίγγας, αλλά με το κεφάλι της Καρυάτιδας.

Κρίνοντας από τις φωτογραφίες, καθώς δεν έχω δει αυτοπροσώπως το μνημείο, θα έλεγα ότι οι Σφίγγες και οι Καρυάτιδες έχουν κατασκευαστεί από δύο διαφορετικές φλέβες θασίτικου μαρμάρου, προέρχονται όμως και οι δύο από το ίδιο λατομείο.

Σε ό,τι αφορά στον συμβολισμό, κατά τη γνώμη μου θα μπορούσε κανείς να πει τα εξής: Πρώτα από όλα, υπάρχει ένας στενός δεσμός με τον Απόλλωνα και το ιερό των Δελφών, στο οποίο ο κυρίαρχος θεός ήταν ο Απόλλων, όμως, μόλις εκείνος έφυγε για την χώρα των Υπερβορείων, ο Διόνυσος τον αντικατέστησε. Αυτή η ανάμιξη Απόλλωνα και Διονύσου, παραπέμπει σε ένα και μόνο σημείο της ελληνικής επικράτειας εκείνης της εποχής: Δελφοί. Ο λόγος για τον οποίον το πιστεύω αυτό είναι ο εξής: α) Η γενική σιλουέτα των Καρυατίδων μοιάζουν πολύ με τις Κόρες του Θησαυρού των Κερκυραίων στους Δελφούς. β) Οι Σφίγγες ήταν ιερές μορφές αφιερωμένες στον Απόλλωνα, κάτι που δεν μπορεί να αμφισβητείται. 

- Δίνετε μεγάλη έμφαση στα επιστύλια. Ποια είναι η θεωρία σας γι' αυτά;

Θεωρώ πως το στοιχείο εκείνο που μας δίνει αποδείξεις για τη σύνδεση του μνημείου της Αμφίπολης με τους Δελφούς είναι τα ζωγραφισμένα επιστύλια. Πρόκειται για εύρημα κρίσιμης σημασίας κι αυτό διότι υπάρχει ένα τρίποδο και ένα φοινικόδεντρο, όπως αυτό που ήταν αφιερωμένο από τον Κίμωνα στους Δελφούς κατόπιν της νίκης επί των Περσών στον Ευρυμέδοντα. Έτσι, έχουμε την επανάχρηση του φοινικόδεντρου στο ζωγραφισμένο επιστύλιο, καθώς αυτό το σύμβολο της νίκης των Ελλήνων επί των Περσών στη Μικρά Ασία, έγινε μοτίβο για την τέχνη γενικοτερα. Αυτό οφείλεται, βέβαια, στη νίκη των Μακεδόνων επί των Περσών στην Ασία. Είμαι βέβαιος πως θα βρεθούν κι άλλα στοιχεία που θα επιβεβαιώσουν ότι το συγκεκριμένο μνημείο δημιουργήθηκε προς τιμήν κάποιας νίκης του μακεδονικού στρατού και μιλώ για τον Τύμβο συνολικά. 

Στο επιζωγραφισμένο επιστύλιο επίσης, η πτερωτή μορφή πέραν πάσης αμφιβολίας, φαίνεται ότι είναι μια Νίκη. Στη διάθεσή μου έχω μόνο τις φωτογραφίες που δημοσίευσε το ΥΠΠΟ, φαντάζομαι όμως ότι αυτό που έχω δει, όπως και οποιοσδήποτε άλλος, δεν είναι το μόνο τμήμα του επιστυλίου που είναι επιζωγραφισμένο, θα πρέπει να υπάρχουν κι άλλα. 

Όσο για τον ταύρο, αυτός, φυσικά, αντιπροσωπεύει τον Διόνυσο, δεν μπορεί να είναι κάτι άλλο, διότι δεσπόζει με το μέγεθός του στη σύνθεση. Ηδη στις Βάχκες ο Ευρυπίδης αναφέρεται στον Διόνυσο ως ένα πλάσμα με τα χαρακτηριστικά του ταύρου και δεν πρέπει να λησμονούμε ότι οι Βάκχαι του Ευριπίδη παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στη Μακεδονία, στην αυλή της Πέλλας. Χάρη στην τραγωδία του Ευρυπίδη, υπάρχει ισχυρός δεσμός του ταύρου με τον Διόνυσο.

Στα επιστύλια βλέπουμε ότι και οι δύο μορφές τείνουν προς τον ταύρο, ο οποίος βρίσκεται στο κέντρο αυτής της παράστασης. Αυτά όλα, κατά τη γνώμη μου, μιλούν για μια διονυσιακή αναπαράσταση και μπορεί να έχουν σχέση με την εποχή κατά την οποίαν φτιάχτηκε το μνημείο, εφόσον είναι γνωστό ότι ο Απόλλων επέστρεφε από τη χώρα των Υπερβορείων στο μέσον του καλοκαιριού, όπως γνωρίζουμε από τον ποιητή Αλκαίο. Επομένως, ίσως έχει να κάνει με την περίοδο που ο Διόνυσος ήταν ο κυρίαρχος των Δελφών και εν πάση περιπτώσει, υπάρχουν αναφορές από διάφορα άλλα πασίγνωστα γλυπτά, τα λεγόμενα opera nobilia.

Ο Διόνυσος είχε πολύ μεγάλη σημασία για τον Μέγα Αλέξανδρο. Θα έλεγα ότι η περίοδος κατά την οποία κατασκευάστηκε ο Τύμβος είναι μια εποχή που το πνεύμα αλλάζει. Η κατήφεια εγκαταλείπεται και αυτός ο ενθουσιασμός, η έξαψει που προκαλεί ο Διόνυσος θεωρείται χαρακτηριστική της απολυταρχικής εξουσίας. Ετσι ο Διόνυσος γίνεται ο πιο σημαντικός θεός για τους Μακεδόνες. 

Γνωρίζουμε επίσης ότι ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν πότης, θα λέγαμε «ένα πολύ γερό ποτήρι» και υπάρχει πλήθος διονυσιακών νύξεων στις αναπαραστάσεις που τον αφορούν. Είναι η περίοδος που το ελληνικό πνεύμα εγκαταλείπει τον ψυχρό ορθολογισμό της κλασικής περιόδου και τα πάντα τείνουν προς τον διονυσιασμό, τις καταχρήσεις και την μπαρόκ αντίληψη του κόσμου -όλα αυτά είναι σχετικά με τη συγκεκριμένη στάση ζωής, η οποία είναι χαρακτηριστική και σημαντική.

- Διακρίνετε άλλους συμβολισμούς στο μνημείο;

Οι Καρυάτιδες είναι συνδεδεμένες στενά με το θάνατο. Ακόμη και στην Ακρόπολη της Αθήνας, οι Κόραι θεωρούνται φρουροί του τάφου του Ερεχθέα. Οι Σφίγγες, για παράδειγμα, δεν ήταν αντικρυστές όπως πολύ νομίζουν. Η μία είχε το κεφάλι της στραμμένο προς τα μέσα και η άλλη προς τα έξω. Και σε αυτό υπήρχε, βέβαια, συμβολισμός: Η μία κοίταζε προς τον έξω κόσμο, των ζωντανών και η άλλη προς τα ενδότερα, στον κόσμο των νεκρών. Οι Σφίγγες στέκονται στο όριο, ανάμεσα στο βασίλειο των ζωντανών και σε εκείνο του νεκρών. Αλλά και η όλη ακολουθία των θαλάμων που οδηγεί στο βαθύτερο σημείο του Τύμβου δίνει έμφαση σε αυτό το δρομολόγιο από τη ζωή προς το θάνατο. Επομένως, συνιστά μια θρησκευτική ή ακόμη και ψυχ-αγωγική εμπειρία. Υπάρχουν και άλλα παραδείγματα τέτοιων σύνθετων μνημείων, για παράδειγμα ο Παυσανίας αναφέρει το Ηρώον του Τροφωνίου στη Λειβαδιά. Ο Τροφώνιος ήταν ο ένας από τους δύο αρχιτέκτονες του ναού του Απόλλωνα στους Δελφούς. Κατόπιν έγινε ήρωας και μάλιστα με θεραπευτικές ιδιότητες, γι' αυτό και έγινε αντικείμενο μαντικής λατρείας. Ολα αυτά έχουν σχέση με τις ηρωικές δοξασίες, οι οποίες είχαν αποκτήσει μεγάλη σημασία τη συγκεκριμένη περίοδο. Οι θεραπευτικές ιδιότητες των ηρώων και των θεοτήτων, ένα στοιχείο χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου, η Σωτηρία, αναδεικνύεται σε κύρια ψυχική ανάγκη των ανθρώπων. Επομένως, ο Τύμβος της Αμφίπολης απαντά σε πνευματικές ανάγκες.

- Ώστε, εκτός από ταφικό, το μνημείο της Αμφίπολης ήταν επιπλέον και λατρευτικό;

Πιστεύω πως όλα τα επιμέρους στοιχεία του συνθέτουν μια ξεκάθαρη αναφορά: Ο Απόλλων ήταν ο θεός που χάρισε τη νίκη στους Μακεδόνες. Ο Απόλλων συνδέεται με τους Δελφούς, όπως και ο Διόνυσος, ο οποίος κατά τη συγκεκριμένη περίοδο γίνεται εξίσου σημαντικός με τον Απόλλωνα. Στο ναό των Δελφών, στο ανατολικό αέτωμα απεικονιζόνταν ο Απόλλωνας με τις Μούσες και στο δυτικό ο Διόνυσος ανάμεσα στις Θυιάδες (Μαινάδες). Επομένως, στο μνημείο της Αμφίπολης διακρίνω όλα τα στοιχεία πνευματικότητας της εποχής του, δηλαδή του τέλους του 4ου π.Χ αιώνα. 

* O Αντόνιο Κόρσο είναι Ιταλός αρχαιολόγος και ιστορικός της τέχνης, ειδικευμένος στην αρχιτεκτονική και την αρχαιοελληνική γλυπτική. Συγγραφέας 11 βιβλίων και περισσότερων από 100 ειδικών άρθρων, ο κ. Κόρσο θεωρείται παγκοσμίως ως αυθεντία στον Πραξιτέλη στον οποίον έχει αφιερώσει το μεγαλύτερο μέρος του επιστημονικού του έργου. Οι μελέτες του Αντόνιο Κόρσο αποτελούν σημείο αναφοράς για την επιστημονική κοινότητα του κλάδου. Από το τη δεκαετία του '80 η Ελλάδα είναι η βάση του κ. Κόρσο, παρόλο που οι αλλεπάλληλες υποτροφίες και οι συνεργασίες του με κορυφαία ερευνητικά κέντρα ανά τον κόσμο τον υποχρέωναν να μετεγκαθίσταται κατά καιρούς σε χώρες όπως η Βρετανία, η Γερμανία, η Ουγγαρία, η Σουηδία, η Ρωσία κ.ά. Ωστόσο, βαθιά πεπεισμένος ότι η Ελλάδα είναι η γη της Επαγγελίας για τον μελετητή του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, ο Αντόνιο Κόρσο πάντα επιστρέφει στην Αθήνα.


protothema.gr