Ο ποτάμιος θεός Στρυμών. Τι αρχαία σχέση έχει η Παλαιστίνη με την Θράκη;
Του Γιώργου Λεκάκη
ΜΕΡΟΣ Α
Στην αρχαία γεωγραφία, ο Στρυμών ήταν το όριο Μακεδονίας-Θράκης.
Στρυμών ήταν ένας ποτάμιος θεός της Θράκης, υιός του Άρεως και της Ηλίκης (ή κλασικά υιός του Ωκεανού και της Τηθύος). Ήταν πατέρας του Ρήσου (τον απέκτησε με μια Μούσα, την Ευτέρπη ή την Καλλιόπη ή την Τερψιχόρη ή την Κλειώ), και της Ευάδνης (την απέκτησε με την Νέαιρα και μετά η θυγατέρα του υπανδρεύθηκε τον Άργο), ενώ απέκτησε και τον Βράγγα (ή Βράγγο), τον Όλυνθο, την Τερείνη, κατ’ άλλους και την Ροδόπη και την Σήτη (αδελφή του Ρήσου) - που ήσαν παιδιά. αγνώστου μητρός.
Όταν ο Ρήσος εφονεύθη στα τείχη της Τροίας από το χέρι του Διομήδη, για να του αρπάξει τους λαμπρούς ίππους του, ο τραγικός πατέρας Στυρυμών έπεσε μέσα σε ένα ποτάμι, που τότε λεγόταν Παλαιστίνος ποταμός, και πνίγηκε. Κάθε μύθος έχει σπαράγματα αλήθειας.
Κι η αλήθεια που μπορούμε εδώ να διακρίνουμε είναι πως όταν ο Στρυμών με τον λαό του κατέλαβε την περιοχή του ποταμού, ανάγκασε τους Παλαιστίνους, που ζούσαν εκεί, να φύγουν και να μετεγκατασταθούν σε μια μακρινή περιοχή, που εξ αυτών ονομάσθηκε Παλαιστίνη - και ευρίσκεται στην Μέση Ανατολή.
Οι πρώτοι οικιστές λοιπόν αυτής της περιοχής, ήσαν Μακεδονο-Θράκες. Οι Παλαιστίνοι ονομάσθηκαν έτσι από τον επώνυμο ήρωα-γενάρχη τους, τον Παλαιστίνο, τον γιο του Ποσειδώνος. Και όλα αυτά συνέβησαν την εποχή των Τρωικών.
Οι πρώτοι οικιστές λοιπόν αυτής της περιοχής, ήσαν Μακεδονο-Θράκες. Οι Παλαιστίνοι ονομάσθηκαν έτσι από τον επώνυμο ήρωα-γενάρχη τους, τον Παλαιστίνο, τον γιο του Ποσειδώνος. Και όλα αυτά συνέβησαν την εποχή των Τρωικών.
«Κατά την παλαιά εποχή» μας λένε οι αρχαίοι συγγραφείς, ο Παλαιστίνος ποταμός ελέγετο και Ηιονεύς. Ο Ηιονεύς ήταν υιός του Μάγνητος και της Φυλοδίκης - κάτι που σημαίνει και εγκατάσταση Μαγνήτων στην περιοχή. Αυτός έκτισε πόλη που έφερε το όνομά του (Ηιών) στην Ηδωνίδα χώρα, στις εκβολές του ποταμού, που έγινε επίνειον της Αμφιπόλεως.
Πολλές οι μετακινήσεις ελληνικών λαών στην περιοχή. Από εκεί ξέρουμε ότι έφυγαν και οι Βιθυνοί, παλαιότατοι Θράκες κάτοικοι του Στρυμόνος, και κατέληξαν σε μια περιοχή της Μ. Ασίας, που εξ αυτών ονομάσθηκε Βιθυνία. Όσο για τον τραγικό πατέρα, Στρυμόνα, ο άλλος υιός του, ο Όλυνθος απέθανε κατά την διάρκεια ενός κυνηγίου, όταν ηθέλησε ν’ αντιμετώπισει κάποιον λέοντα, απ’ τους πολλούς που ζούσαν τότε στην Χαλκιδική. Ο τρίτος αδελφός, ο Βράγγας, αφού θρήνησε πολύ για την συμφορά που ηύρε τον Όλυνθο, τον έθαψε στον τόπο όπου απέθανε. Και όταν έφθασε στην Σιθωνία έκτισε μεγάλη πόλη, που της έδωσε το όνομα του αδελφού του.
Πράγματι η Όλυνθος, στον μυχό του Τορωναίου κόλπου, λόγω δεσπόζουσας θέσεως, μεταξύ των χερσονήσων Παλλήνης και Σιθωνίας, έγινε μια από τις σημαντικότερες πόλεις της αρχαίας Χαλκιδικής.
Περί τον Στρυμόνα κατοικούσαν - πλην των προαναφερομένων - και οι Θράκες Αγραίοι (Αγριείς, Άγριοι, Αγριάνες), οι ανδρείοι Βισάλτες, οι Βρύγες, οι Γρααίοι, οι Δανθηλέται, οι Δίγηροι, οι Ήδωνες, οι Λαιαίοι, οι Μάδοι (Μαίδοι ή Μαίδαροι), κ.ά.
Ο ποταμός Στρυμών έγινε πηγή ζωής για πολλές πόλεις, όπως όλοι οι ποταμοί. Γύρω του ιδρύθηκαν και πρόκοψαν οι πόλεις Αιγιαλός (ηϊών = αιγιαλός), Αμφίπολις (αρχαία Εννέα Οδοί, πόλις ονομαστή για τον πλούτο της), Βέργη, Γαρησκός, Ηράκλεια η Σιντική, Ιμεραίον (ή Ιμέραιον), Μύρκινος, Σκοτούσσα, Φίλιπποι, κ.ά.
Τον Στρυμόνα ποταμό σφίγγουν τα όρη Βέρτισκο και Δύσωρο (γνωστό χρυσοφόρο όρος από την αρχαιότητα).
Από τους κυριωτέρους παραποτάμους του, αξίζει να αναφέρουμε τον Αγγίτη, τον Αστραίο (βουλγ. Βίστριτζα), τον Ρήχιο (διαχωριστική γραμμή των ορέων Χολομώντος και Κερδυλλίων, η δίοδος από την οποία κυλούν τα ύδατά του καλείται Ρέμα ή Μπουγάζι της Ρεντίνας), κ.ά.
Οι κάτοικοί του αγάπησαν τον ποταμό που τους έτρεφε και τον λάτρεψαν ως θεό. Έναν δε άνεμο που φύσαγε από το ρέμα του, τον είπαν στρυμονία.
Πολλές οι μετακινήσεις ελληνικών λαών στην περιοχή. Από εκεί ξέρουμε ότι έφυγαν και οι Βιθυνοί, παλαιότατοι Θράκες κάτοικοι του Στρυμόνος, και κατέληξαν σε μια περιοχή της Μ. Ασίας, που εξ αυτών ονομάσθηκε Βιθυνία. Όσο για τον τραγικό πατέρα, Στρυμόνα, ο άλλος υιός του, ο Όλυνθος απέθανε κατά την διάρκεια ενός κυνηγίου, όταν ηθέλησε ν’ αντιμετώπισει κάποιον λέοντα, απ’ τους πολλούς που ζούσαν τότε στην Χαλκιδική. Ο τρίτος αδελφός, ο Βράγγας, αφού θρήνησε πολύ για την συμφορά που ηύρε τον Όλυνθο, τον έθαψε στον τόπο όπου απέθανε. Και όταν έφθασε στην Σιθωνία έκτισε μεγάλη πόλη, που της έδωσε το όνομα του αδελφού του.
Πράγματι η Όλυνθος, στον μυχό του Τορωναίου κόλπου, λόγω δεσπόζουσας θέσεως, μεταξύ των χερσονήσων Παλλήνης και Σιθωνίας, έγινε μια από τις σημαντικότερες πόλεις της αρχαίας Χαλκιδικής.
Περί τον Στρυμόνα κατοικούσαν - πλην των προαναφερομένων - και οι Θράκες Αγραίοι (Αγριείς, Άγριοι, Αγριάνες), οι ανδρείοι Βισάλτες, οι Βρύγες, οι Γρααίοι, οι Δανθηλέται, οι Δίγηροι, οι Ήδωνες, οι Λαιαίοι, οι Μάδοι (Μαίδοι ή Μαίδαροι), κ.ά.
Ο ποταμός Στρυμών έγινε πηγή ζωής για πολλές πόλεις, όπως όλοι οι ποταμοί. Γύρω του ιδρύθηκαν και πρόκοψαν οι πόλεις Αιγιαλός (ηϊών = αιγιαλός), Αμφίπολις (αρχαία Εννέα Οδοί, πόλις ονομαστή για τον πλούτο της), Βέργη, Γαρησκός, Ηράκλεια η Σιντική, Ιμεραίον (ή Ιμέραιον), Μύρκινος, Σκοτούσσα, Φίλιπποι, κ.ά.
Τον Στρυμόνα ποταμό σφίγγουν τα όρη Βέρτισκο και Δύσωρο (γνωστό χρυσοφόρο όρος από την αρχαιότητα).
Από τους κυριωτέρους παραποτάμους του, αξίζει να αναφέρουμε τον Αγγίτη, τον Αστραίο (βουλγ. Βίστριτζα), τον Ρήχιο (διαχωριστική γραμμή των ορέων Χολομώντος και Κερδυλλίων, η δίοδος από την οποία κυλούν τα ύδατά του καλείται Ρέμα ή Μπουγάζι της Ρεντίνας), κ.ά.
Οι κάτοικοί του αγάπησαν τον ποταμό που τους έτρεφε και τον λάτρεψαν ως θεό. Έναν δε άνεμο που φύσαγε από το ρέμα του, τον είπαν στρυμονία.
Στην σύγχρονη γεωγραφία, ο Στρυμών είναι ένας από τους μεγαλύτερους ποταμούς της Β. Ελλάδος. Πηγάζει από την ΝΔ. Βουλγαρία, από τα όρη Βίτος και Ρίλο (17 χλμ. από την Σόφια).
Στην Ελλάδα εισέρχεται από τα Στενά Κούλας-Ρούπελ, μεταξύ του όρους Κερκίνη και του Αγκίστρου, όπου στρέφεται προς Δ. και διαιρείται σε πολλούς βραχίονες. Αυτοί, εν τέλει, συνενώνονται σε δυο και βάζουν πλώρη προς Ν. Ο μεν Δ. εισέρχεται στην λίμνη Κερκίνη και εξέρχεται απ’ την Ν. όχθη της, προχωρεί ΝΑ. και παρά το χωριό Λιθότοπος συναντά τον Α. βραχίονα του ποταμού και σχηματίζουν ενιαία κοίτη.
Στην Ελλάδα εισέρχεται από τα Στενά Κούλας-Ρούπελ, μεταξύ του όρους Κερκίνη και του Αγκίστρου, όπου στρέφεται προς Δ. και διαιρείται σε πολλούς βραχίονες. Αυτοί, εν τέλει, συνενώνονται σε δυο και βάζουν πλώρη προς Ν. Ο μεν Δ. εισέρχεται στην λίμνη Κερκίνη και εξέρχεται απ’ την Ν. όχθη της, προχωρεί ΝΑ. και παρά το χωριό Λιθότοπος συναντά τον Α. βραχίονα του ποταμού και σχηματίζουν ενιαία κοίτη.
Αλλά επειδή αυτή η κοίτη ήταν πολύ χαμηλή, διευθετήθηκε τεχνητώς και εγκλωβίσθηκε με ανάχωμα (μήκους 50 και πλέον χλμ.). Ο ποταμός περνά ΝΔ. των Σερρών, έως ότου συναντήσει τον Αγγίτη (ο οποίος αποχετεύει την Λεκάνη της Δράμας), παρά το χωριό Μύρκινος. Εκεί τα ύδατα του ποταμού αυξάνονται και ρέει πια προς εκπνοή, προς Ν.
Έτσι ο Στρυμόνας διαρρέει όλην την έκταση του νομού Σερρών και εκβάλλει στο Αιγαίο, μεταξύ Χαλκιδικής και των απολήξεων του Παγγαίου, Α. του χωριού Νέα Κερδύλια, στον κόλπο που φέρει το όνομά του: Στον Στρυμονικό κόλπο. Όλη αυτή η διαδρομή της ζωής του έχει μήκος 320 χλμ., εκ των οποίων τα 115 είναι σε ελληνικό έδαφος.
Στην πορεία του, ο Στρυμόνας έχει την χάρη να δημιουργεί δυο λίμνες: Την Κερκίνη και την Αχινού. Ο Δ. βραχίονάς του, όπως είπα, χρησιμεύει ως «ρυθμιστής», αφού παροχετεύει τα πλεονάζοντα ύδατά του στην (τεχνητή) λίμνη Κερκίνη, η οποία χρησιμεύει ως υδροταμιευτήρας.
Έτσι ο Στρυμόνας διαρρέει όλην την έκταση του νομού Σερρών και εκβάλλει στο Αιγαίο, μεταξύ Χαλκιδικής και των απολήξεων του Παγγαίου, Α. του χωριού Νέα Κερδύλια, στον κόλπο που φέρει το όνομά του: Στον Στρυμονικό κόλπο. Όλη αυτή η διαδρομή της ζωής του έχει μήκος 320 χλμ., εκ των οποίων τα 115 είναι σε ελληνικό έδαφος.
Στην πορεία του, ο Στρυμόνας έχει την χάρη να δημιουργεί δυο λίμνες: Την Κερκίνη και την Αχινού. Ο Δ. βραχίονάς του, όπως είπα, χρησιμεύει ως «ρυθμιστής», αφού παροχετεύει τα πλεονάζοντα ύδατά του στην (τεχνητή) λίμνη Κερκίνη, η οποία χρησιμεύει ως υδροταμιευτήρας.
Μ’ αυτά τα μεγάλα τεχνητά έργα, έγινε ένα ασφαλές υδραυλικό κύκλωμα, για να διευθετηθούν και να τιθασευθούν τα νερά του ποτάμιου θεού Στρυμόνα, ο οποίος παλαιότερα πλημμύριζε μεγάλο μέρος της πεδιάδος και προκαλούσε καταστροφές στις καλλιέργειες. Τα έργα ενισχύθηκαν και με αρδευτικές διώρυγες, ενώ αργότερα εγκλωβίσθηκαν και οι κοίτες πολλών παραποτάμων του κάτω ρου του, κι ο θεός ξανάγινε ευεργέτης.
Κυριώτερος παραπόταμός του είναι ο Αγγίτης. Άλλοι: ο Μπούτκοβας (διαρρέει το Α. τμήμα της κοιλάδος των Πορόιων), ο Εξόβης (πηγάζει από το Κερδύλιο), ο Κοπατσίνας (πηγάζει από τον Βερτίσκο), ο Χρυσοβίτης/Κρουσοβίτης (πηγάζει από τον Όρβηλο και διέρχεται δια του Σιδηροκάστρου, γνωστός για τον χρυσό που έφερνε), ο Ξηροπόταμος (πηγάζει από το Μαυροβούνι), κ.ά.
Εκ του ποταμού ονοματίσθηκαν τα παρακείμενα χωριά Στρυμονικό και Στρυμονοχώρι.
Βουλγαριστί ο ποταμός καλείται, εκ παραφθοράς του ελληνικού ονόματος, Στρούμα.
Επί Βυζαντίου, το Θέμα Στρυμόνος ήταν το 3ο Θέμα του Βυζαντινού Κράτους. Περιελάμβανε, κυρίως, την χώρα του Άνω Στρυμόνος, όπου υπήρχαν εγκατεστημένα ξένα φύλα. Το Θέμα Στρυμόνος δεν έφθανε έως το Αιγαίο.
Κυριώτερος παραπόταμός του είναι ο Αγγίτης. Άλλοι: ο Μπούτκοβας (διαρρέει το Α. τμήμα της κοιλάδος των Πορόιων), ο Εξόβης (πηγάζει από το Κερδύλιο), ο Κοπατσίνας (πηγάζει από τον Βερτίσκο), ο Χρυσοβίτης/Κρουσοβίτης (πηγάζει από τον Όρβηλο και διέρχεται δια του Σιδηροκάστρου, γνωστός για τον χρυσό που έφερνε), ο Ξηροπόταμος (πηγάζει από το Μαυροβούνι), κ.ά.
Εκ του ποταμού ονοματίσθηκαν τα παρακείμενα χωριά Στρυμονικό και Στρυμονοχώρι.
Βουλγαριστί ο ποταμός καλείται, εκ παραφθοράς του ελληνικού ονόματος, Στρούμα.
Επί Βυζαντίου, το Θέμα Στρυμόνος ήταν το 3ο Θέμα του Βυζαντινού Κράτους. Περιελάμβανε, κυρίως, την χώρα του Άνω Στρυμόνος, όπου υπήρχαν εγκατεστημένα ξένα φύλα. Το Θέμα Στρυμόνος δεν έφθανε έως το Αιγαίο.
Στα Α. ίσως εκτεινόταν έως του Έβρου. Γεωγραφικώς, ήταν μια απλή κλεισώρια (κλεισούρα), έως τα χρόνια του Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου. Τον 10ο και 11ο αι. το Θέμα Στρυμόνος συνενώθηκε με αυτό της Θεσσαλονίκης και του Βολερού.
Ο Στρυμονικός κόλπος (ή κόλπος του Ορφανού ή της Ρεντίνας) έχει άνοιγμα 12 μίλια και είσδυση 14. Στον κόλπο αυτόν, Α. των εκβολών του Στρυμόνα, ευρίσκεται το νέο λιμάνι της Αμφιπόλεως και οι εγκαταστάσεις των χημικών βιομηχανιών της Β. Ελλάδος. Στον κόλπο αυτό καταλήγει η ενωτική σιδηροδρομική γραμμή Μυρίνης-Αμφιπόλεως.
Ο Στρυμονικός κόλπος (ή κόλπος του Ορφανού ή της Ρεντίνας) έχει άνοιγμα 12 μίλια και είσδυση 14. Στον κόλπο αυτόν, Α. των εκβολών του Στρυμόνα, ευρίσκεται το νέο λιμάνι της Αμφιπόλεως και οι εγκαταστάσεις των χημικών βιομηχανιών της Β. Ελλάδος. Στον κόλπο αυτό καταλήγει η ενωτική σιδηροδρομική γραμμή Μυρίνης-Αμφιπόλεως.
Ο Ησίοδος αναφέρει τον ποταμό Στρυμώνα και ως Παλαιστίνο.
Η πλαστική μορφή της Ελληνικής γλώσσας δηλώνει την ιστορία του ποταμού. Το Παλαιστίνος είναι συνθετικό δύο λέξεων: πάλαι-ίσταμαι δηλαδή προϋπάρχω από παλιά, ενδεχομένως ενός κατακλυσμού Δευκαλίωνα.
Το ίδιο μπορεί να ισχύει και για άλλες γνωστές περιοχές του κόσμου, όπως η σημερινή Παλαιστίνη.
Σημείωση: Ο θεός Στρυμών - με την 913 / 1995 Απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Σερρών - καθιερώθηκε ως έμβλημα της πόλεως, όπως αυτός εξεικονίζεται σε χάλκινο νόμισμα της Αμφιπόλεως.
Η πλαστική μορφή της Ελληνικής γλώσσας δηλώνει την ιστορία του ποταμού. Το Παλαιστίνος είναι συνθετικό δύο λέξεων: πάλαι-ίσταμαι δηλαδή προϋπάρχω από παλιά, ενδεχομένως ενός κατακλυσμού Δευκαλίωνα.
Το ίδιο μπορεί να ισχύει και για άλλες γνωστές περιοχές του κόσμου, όπως η σημερινή Παλαιστίνη.
Σημείωση: Ο θεός Στρυμών - με την 913 / 1995 Απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Σερρών - καθιερώθηκε ως έμβλημα της πόλεως, όπως αυτός εξεικονίζεται σε χάλκινο νόμισμα της Αμφιπόλεως.
Ζ. ΠΑΠΑΖΑΧΟΣ
ΠΗΓΕΣ:
Ησίοδ. «Θεογ.» 339,
Κόνων «Διηγήσεις». Όμ. Β,92, Μ,31, ε,156.
Πλούταρχος «Περί ποταμών και ορέων». Σχολ. Ευρ. «Φοίν.», κ.ά.
Πηγή: http://www.xronos.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου