Αμφίπολη: Ο Ορφέας και η γεωμετρία του μνημείου Καστά (του Δημητρίου Σαββίδη). (ΦΩΤΟ)

Η Ορφική Κοσμογονία και η Πλατωνική φιλοσοφία.

Η γεωμετρία αποτελούσε για τους αρχαίους Έλληνες το μέσο κατανόησης και αποτύπωσης των βαθύτερων φιλοσοφικών ιδεών. Ο Πλάτωνας, βασιζόμενος στις Ορφικές καταβολές του Εμπεδοκλή και του Πυθαγόρα, παραλαμβάνει την Ορφική κοσμογονία και της προσδίδει σχηματική υπόσταση χρησιμοποιώντας σαφώς ορισμένα μαθηματικά και γεωμετρικά εργαλεία.

Στην συνέχεια, ο Αριστοτέλης παραλαμβάνει την Πλατωνική θεώρηση και την μεταφέρει ως δίδαγμα πρώτα στον μαθητή του, τον Αλέξανδρο και στη συνέχεια σε όλους εμάς. Συγκεκριμένα, ο Πλάτωνας στον Τίμαιο, σφυρηλατεί τη σχέση μεταξύ του Είναι και του Γίγνεσθαι μέσα από την αυστηρή γλώσσα των μαθηματικών.

Έτσι, τα τέσσερα στοιχεία της κοσμογονίας: η φωτιά, ο αέρας, το νερό και η γή λαμβάνουν φυσική υπόσταση με τη χρήση γεωμετρικών στερεών(τετράεδρου, οκτάεδρου, εικοσάεδρου και κύβου αντίστοιχα). Ταυτόχρονα, προσδιορίζεται η διπλή πολικότητα των Ιδεών και των Όντων κάνοντας χρήση της Μονάδας και της Αόριστης Δυάδας.

Με τη χρήση της αρμονικής σχέσης μεταξύ του διπόλου Μονάδας - Αορίστου Δυάδας είναι δυνατόν να οριστεί κάθε Αριθμός, ο συσχετισμός των στοιχείων της κοσμογονίας και συνεπώς όλος ο Κόσμος. Ο ρόλος του άρρητου αριθμού της ρίζας του 2 ~ 1.41421... είναι θεμελιώδης στην επίτευξη της αρμονίας στο παραπάνω δίπολο. Ίσως γι αυτό και ο συγκεκριμένος άρρητος αριθμός είναι συνδεδεμένος με την Πυθαγόρεια Γεωμετρία. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι η έννοια του Κόσμου περικλείει τα πάντα, και τα ορατά και τα αόρατα, και το Σύμπαν και την Ψυχή.

Η Πλατωνική Φιλοσοφία και η Μακεδονία

Οι σχέσεις της Μακεδονίας με την Πλατωνική φιλοσοφία και την Ορφική παράδοση είναι αλληλένδετες και ιδιαίτερα στενές. Καταρχήν οι διδαχές του Αριστοτέλη φώτισαν τον Μέγα Αλέξανδρο και μέσω αυτού επηρεάζουν το σκέπτεσθαι ακόμα και σήμερα σε όλη την οικουμένη. Συν τοις άλλοις, οι μύθοι του Ορφέα και του Διόνυσου διαδραματίζονται στα εδάφη της Θράκης και της Μακεδονίας.

Ο πάπυρος του Δερβενίου μας αποκαλύπτει όχι μόνο τις βασικές θεωρήσεις του Ορφισμού αλλά και ότι αυτές αποτελούσαν μακροχρόνια παράδοση στη Μακεδονία. Επιπλέον, πρόσφατες διεπιστημονικές έρευνες αποδεικνύουν ότι ο Βασιλέας των Μακεδόνων Φίλιππος Β',ήταν πιθανόν και ο Αρχιερέας των Ορφικών μυστηρίων φορώντας πολύτιμη μάσκα από χουνίτη και πορφύρα.

Επιπλέον, ο Φίλιππος τίμησε τον Πλάτωνα κατά το θανατό του, το 347 π.Χ. και προέβησε νεκρώσιμη, επικήδεια τελετή «επιτιμηθήναι».

Ο πιθανός λόγος για αυτή την ιδιαίτερη τιμή, είναι ότι ο Πλάτωνας είχε εκπονήσει μια γεωμετρική κατασκευή, χρησιμοποιώντας το διάγραμμα των επτά ομόκεντρων κύκλων για την παραγωγή του μεικτού στερεού του θαλάμου των μακεδονικών τάφων (Δημακόπουλος, 2001). Το σχέδιο αυτό πρόσφερε ιδιαίτερη στατική αντοχή στους Μακεδονικούς Τάφους, και είναι ένας από τους λόγους που μπορούμε και τους θαυμάζουμε ακόμα και σήμερα.

Οι προσόψεις των Μακεδονικών Τάφων και ο Πλάτωνας

Ο κ. Δημακόπουλος, αφού ανέλυσε τη γεωμετρία πάνω από 80 Μακεδονικών Τάφων κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αυτοί ακολουθούν ένα τυπικό γεωμετρικό μοτίβο που βασίζεται στη θεώρηση του Πλάτωνα περί ομόκεντρων κύκλων και εγγεγραμμένων τετραγώνων σε αυτούς. Το μοτίβο αυτό δεν είναι απλώς ένα γεωμετρικό σχέδιο αλλά σχηματοποιεί βαθύτερες θρησκευτικές πεποιθήσεις σχετικά με την ολοκλήρωση της πορεία της Ψυχής προς το Εν.

Η γεωμετρία του Μνημείου Καστά

Η ανάλυση της γεωμετρίας της πρόσοψης του Μνημείου Καστά δείχνει ότι τηρούνται όλες οι βασικές αρχές που επισημαίνει ο κ. Δημακόπουλος στους Μακεδονικούς Τάφους. Επιπλέον, το πλήθος των τραπεζιόσχημων λίθων της αψίδας πάνω από τις Σφίγγες είναι 19 (Σχήμα 1), κάτι που συναντάται και στον πολυτελή Μακεδονικό Τάφο του Πευκέστα στα Λευκάδια.

Ο τάφος αυτός χρονολογείται στα 300 π.Χ. κάτι που συνηγορεί υπέρ της χρονολόγησης του μνημείου στον Καστά στην ίδια περίοδο. Επιπρόσθετα, η τιμή του λόγου του μήκους των τραπεζιόσχημων λίθων ως προς την ακτίνα της αψίδας και σύμφωνα με τα συμπεράσματα του κ. Δημακόπουλου, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι στην αψίδα πιθανόν να εγγράφεται ένα κανονικό οκτάγωνο και μάλιστα με πλευρά σχεδόν ίση με το άνοιγμα της θύρας εισόδου (Σχήμα 2).

Ο αριθμός οκτώ έχει ιδιαίτερη σημασία στην Πυθαγόρια και Πλατωνική σκέψη, όπως αναλυτικά περιγράφει ο Ιάμβλιχος στο έργο του "Τα Θεολογούμενα της Αριθμητικής". Ως εκ τούτου δεν προκαλεί ιδιαίτερει έκπληξη ότι το κανονικό οκτάγωνο είναι ένα σχήμα που έχει χρησιμοποιηθεί κατά κόρον στην αρχιτεκτονική ναών, ιερών και δημόσιων κτιρίων από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα. Το βρίσκουμε στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό του θόλου της Πέλλας, στο Ωρολόγιο του Κυρρήστου αλλά και σε πάρα πολλούς Βυζαντινούς και σύγχρονους Ιερούς Ναούς.

Το οκτάγωνο περικλείει το αστέρι της Βεργίνας, αλλά ταύτοχρονα καθορίζει και μαιανδρικά μοτίβα. Συγκεκριμένα, ο Δημητροκάλλης (1982) εξετάζοντας τη γενετική των μαιάνδρων εξηγεί ότι αυτή προέρχεται από το "πολύ απλό και γνωστό σχέδιο των οκταγώνων, που εναλλασσόμενα με τετράγωνα καλύπτουν το σύνολο μιας επιφάνειας" (Σχήμα 3).

Ασφαλώς, όλοι θυμούνται τον πανέμορφο διπλό μαίανδρο που περικλείει το αριστουργηματικό ψηφιδωτό στον Καστά. Υπάρχει όμως και ένα άλλο στοιχείο που δείχνει ότι το οκτάγωνο συστηματικά χρησιμοποιήθηκε στο σχεδιασμό του Μνημείου στον Καστά. Οι διαστάσεις των μαρμάρων της περιβόλου, όπως αυτές περιγράφονται στην εργασία του Μίλλερ (1972), επιτρέπουν να θεωρήσουμε ότι αυτές ακολουθούν την αναλογία της "ασημένιας τομής" (Σχήμα 4).

Η ασημένια τομή ουσιαστικά ορίζεται, από το λόγο της μικρής διαγωνίου του οκταγώνου προς την πλευρά του και σχετίζεται άμεσα με την ρίζα του 2, που όπως είδαμε παραπάνω έχει σημαντικό ρόλο στην Πυθαγόρια και Πλατωνική θεωρία.

Συμπέρασμα

Από την παραπάνω σύντομη ανάλυση, διαπιστώνουμε ότι στο μνημείο Καστά φαίνεται:

1. Να έχουν τηρηθεί οι βασικές αρχές που διέπουν την κατασκευή των Μακεδονικών Τάφων και μάλιστα σύμφωνα με τις Πλατωνικές οδηγίες.

2. Ότι η αρχή του οκταγώνου διέπει κάθε πτυχή του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Αυτό λαμβάνει χώρα τόσο σε μικροκλίμακα (π.χ. χρήση μαιάνδρων) όσο και σε μακροκλίμακα (π.χ.σχεδιασμός πρόσοψης, ορθομαρμάρωση περιβόλου). Ίσως όπως η μια Αρχή, του δίπολου Μονάδος και Αορίστου Δυάδος, διέπει όλον τον Κόσμο, τόσο σε μικροκλίμακα όπως η Ψυχή όσο και σε μακροκλίμακα όπως στο Σύμπαν.Τα παραπάνω αποτελούν ισχυρές και δύσκολα αμφισβητούμενες ενδείξεις ότι το μνημείο είναι Μακεδονικός Τάφος και ταυτόχρονα σημαντικότατο Ιερό με ισχυρούς και ξεκάθαρους συμβολισμούς που βασίζονται στην απαρχή της Ελληνικής Φιλοσοφίας.

Σημείωση

Η ανάλυση της γεωμετρίας της πρόσοψης του Μνημείου Καστά βασίζεται εξολοκλήρου στο φωτογραφικό υλικό που παρείχε δημόσια η ανασκαφική ομάδα. Η ανάλυση που ακολουθήθηκε μπορεί να βρεθεί αλλου (Σαββίδης, 2015). Το παρόν σύντομο σημείωμα αποτελεί μόνο ένδειξη της ανάλυσης που ενδεχομένως θα προκύψει έπειτα από ακριβείς μετρήσεις των διαστάσεων του Μνημείου και ανάλυσης των υπεύθυνων επιστημόνων.

Βιογραφικό

Με αφορμή την ανακάλυψη του Μνημείου Καστά, ο Δημήτρης Σαββίδης ασχολείται ερασιτεχνικά με θέματα Αρχαιολογίας και Φιλοσοφίας.
idononar@gmail.com
Copyright ® ὄναρ, Απαγορεύεται η αναδημοσίευση χωρίς τη γραπτή άδεια του συγγραφέα, 2121/1993 (ΦΕΚ Α'25, 4/3/93)

Βιβλιογραφία

Stella Grobel and Miller, Stephen G. (1972), 'Architectural blocks from the Strymon', AD 27, Mel.140–69.Ιορδάνης Ε. Δημακόπουλος, Ο κύκλος και το τετράγωνο στη γεωμετρία, την πρόσοψη και τηνέδραση των μακεδονικών τάφων, 125-159.Ιαμβλιχος, "Τα Θεολογούμενα της Αριθμητικής".Δημητροκάλλης, 1982, Παλαιοχριστιανικοί και βυζαντινοί μαίανδροι, Αθήνα.Σαββιδης, Ο Αστηρ εφάνη, 2015 (https://app.box.com/s/nk289vash8jm06mxveluyerkao2d5qoy)

thousandnews.gr