Το μυστικό του καθιστού λέοντος της Αμφίπολης - Η αρχιτεκτονική «ανάγνωση» του μνημείου που ακτινογραφεί τους... ενοίκους και οι ηρωικές ταφές

Ενδιαφέροντα ζητήματα θέτει επί τάπητος στον επιστημονικό διάλογο για το σημαντικό μακεδονικό μνημείο της Αμφίπολης η αρχιτεκτονική «ανάγνωση» του χώρου και των ανασκαφικών δεδομένων στον Τύμβο Καστά. 
Απαντήσεις αλλά και νέα ερωτηματικά φέρνει η σύνδεση των οικοδομικών φάσεων του μνημείου με τη θέση της τεφροδόχου - βρέθηκε τμήμα χάλκινου τεφροδόχου αγγείου εντός της κιβωτιόσχημης θήκης, το οποίο χρονολογούν οι ανασκαφείς στον 4ο π.Χ. αιώνα - αλλά και της θέσης του οστεολογικού υλικού που βρέθηκε εντός και γύρω από τη θήκη.

Η κιβωτιόσχημη θήκη, όπως δηλώνει  ο υπεύθυνος αρχιτέκτονας της ανασκαφής στον Τύμβο Καστά κ. Μιχάλης Λεφαντζής, αποτελεί «σημείο αναφοράς» για τον τυμβοποιημένο λόφο. 
Οπως δηλώνει, «υπάρχει όλο το υλικό τεκμηρίωσης, σχέδιο και ορθοφωτογράφιση, της στρωματογραφίας πάνω και γύρω από την κιβωτιόσχημη θήκη, που βοήθησε να εξαχθούν τα αρχικά συμπεράσματα και, σε συνεργασία με τον πολιτικό μηχανικό κ. Δημήτρη Εγγλέζο, να καταλήξουμε ύστερα από πολλή έρευνα σε ισχυρές υποθέσεις εργασίας».

Επισημαίνει ότι επίπονη μελέτη οδήγησε την ανασκαφική ομάδα στο συμπέρασμα ότι η οριοθέτηση με αναλημματικό περίβολο εν είδει ταφικού κύκλου, που «δρα ενοποιητικά στον χώρο», όπως και η τοποθέτηση σήματος στην κορυφή σηματοδοτούν την εγκαθίδρυση της λατρείας ενός νέου ήρωα, επάνω σε παλαιότερες χθόνιες λατρείες και ταφές.

Ηρώων σήμα

Παράλληλα, λέει για πρώτη φορά ότι σε έρευνα που έκανε ανά την Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό, σε τοποθεσίες όπου έχουν βρεθεί καθιστοί λέοντες, η συγκριτική μελέτη τυπολογικών και μορφολογικών δεδομένων τον οδήγησε σε νεότερα συμπεράσματα. «Βάσει συγκριτικών παραδειγμάτων φαίνεται πιθανό πως ο συγκεκριμένος τύπος λέοντος (καθιστός) αρχικά, μέχρι και τα τέλη του 4ου π.Χ. αιώνα, εκτός από σήμα ηρωικών ταφών υποδηλώνει και τη μεταφορά ηρωικών ταφών από ένα σημείο σε κάποιο άλλο» επισημαίνει ο κ. Λεφαντζής. 
Υπάρχουν αναφορές στην ελληνική γραμματεία για μεταφορές οστών, μεταξύ άλλων, τόσο αναφορικά με την Αμφίπολη όσο και με τη Χαιρώνεια.

Αυτού του τύπου οι λέοντες αποτελούν είτε προσφορά σε μαντεία είτε σήμα συγκεκριμένης ηρωικής πράξης. Οπου υπάρχει καθιστό λιοντάρι σηματοδοτείται λειτουργία ηρώου με δύο δυνατότητες χρήσης του χώρου, είτε για θεραπεία είτε και για χρησμοδοσία.

Πώς όλα αυτά «έδεσαν» σε μια συνεκτική ερμηνεία; 
Κατά τον κ. Λεφαντζή, σιγά-σιγά και με ανάλυση των οικοδομικών φάσεων, γωνιά τη γωνιά, στο μνημείο αλλά και στον περιβάλλοντα χώρο του τύμβου δόθηκε η αρχιτεκτονική ταυτότητα του μνημειακού χώρου εν συνόλω και του μνημείου με την κιβωτιόσχημη θήκη.

Τι κρύβει η θήκη

Τι έχει προκύψει λοιπόν με βάση την αρχιτεκτονική προσέγγιση ως προς το ταφικό μνημείο; Κατασκευάζεται πρώτα η κιβωτιόσχημη θήκη, σκεπασμένη με δάπεδο, και λίγο αργότερα διαμορφώθηκε η ενιαία καμάρα, μήκους 24 μ., με τρεις θυραίους εγκάρσιους τοίχους και τέσσερις χώρους-θαλάμους. Αρχικά, μεταξύ του τελευταίου χώρου με την κιβωτιόσχημη θήκη και του προηγούμενου χώρου με το βοτσαλωτό της αρπαγής της Περσεφόνης υπήρχε απλώς θυραίο άνοιγμα. Ολα τα στοιχεία συνηγορούν στο ότι υπήρχε πρόσβαση στον θάλαμο με την κιβωτιόσχημη θήκη που λειτουργεί ως λατρευτικός χώρος, όπως συμβαίνει σε ηρώα, σημειώνει.

Μέσα στην κιβωτιόσχημη θήκη, το εγκάρσιο χώρισμα ορίζει έναν μικρό χώρο στο νότιο τμήμα του για την τοποθέτηση τεφροδόχου, και «μάλιστα στο σημείο αυτό βρέθηκε τέφρα που αρχικά ήταν σε τεφροδόχο της οποίας βρήκαμε ένα τμήμα στην επίχωση, χρονολογημένο στον 4ο αιώνα» είπε στην παρουσίαση στο αρχαιολογικό συνέδριο.

Οπως εξηγεί, κατά την άποψή του στην κιβωτιόσχημη θήκη τοποθετήθηκαν - ώστε να ενισχυθεί η σημασία του μνημείου για τον ήρωα προς τιμήν του οποίου κατασκευάστηκε - παλαιότερες ηρωικές ταφές, τμήματα σκελετών τα οποία μεταφέρθηκαν από άλλα σημεία του τύμβου, ενδεχομένως από το σημείο στο οποίο τοποθετήθηκε ως σήμα του ηρώου ο λέων.

Εκτιμά ότι η τοποθέτηση της τεφροδόχου στο νότιο τμήμα της κιβωτιόσχημης υποδηλώνει ενδεχομένως ότι αυτή τοποθετήθηκε μετά τα οστά των σκελετών με τα ελλείποντα μέλη. Ο γυναικείος σκελετός είναι πλήρης και με βάση τα χωρικά δεδομένα συνδέεται με την επόμενη οικοδομική φάση του μνημείου.

Βιαστικές παρεμβάσεις

Στη συνέχεια, υπήρξε επισκευή στο μνημείο, η οποία, σύμφωνα με τον κ. Λεφαντζή, αρχιτεκτονικά και οικοδομικά συνδέεται «με την κατασκευή βαρύτατης μαρμάρινης μακεδονικής δίφυλλης θύρας κατά την τελευταία 20ετία του 4ου αιώνα π.Χ., στη θέση του αρχικού ανοίγματος που οδηγούσε στον τελευταίο χώρο με την κιβωτιόσχημη θήκη, έτσι ώστε ο θάλαμος αυτός να καταστεί μη προσβάσιμος μετά από κάποιο γεγονός».

Οπως εξήγησε και στο αρχαιολογικό συνέδριο, για να επιτευχθεί η αποτελεσματική στήριξη της θύρας χρειάστηκαν δραστικές παρεμβάσεις, όπως η κατασκευή της μαρμάρινης οροφής για την αποφυγή αστοχιών, συνδεόμενη με το αντίθημα του γείσου επάνω από τις κόρες. Ολα έγιναν βιαστικά, σημειώνει. Η θύρα, σύμφωνα με τα αρχιτεκτονικά στοιχεία, εμφανίζεται να είναι εν χρήσει για μεγάλο διάστημα, ενώ κάποια στιγμή τα φύλλα της σφραγίζονται στη στάθμη επαφής με το υπέρθυρο με γόμφους οι οποίοι σώζονται ακόμη.

Η τελευταία φάση
Δελφικοί τρίποδες και χρησμοδοσία
Με βάση το σκεπτικό που ανέπτυξε στην τοποθέτησή του στο συνέδριο του ΑΠΘ ο κ. Λεφαντζής κρίνει ότι η εικόνα επισκευής στον τρίτο χώρο, όπου βρίσκεται το βοτσαλωτό με την αρπαγή της Περσεφόνης, συνδέεται με μια σημαντική οικοδομική φάση στην τελευταία 20ετία του 4ου αιώνα. Αυτή η φάση συσχετίζεται με αποξήλωση τμήματος του δαπέδου του χώρου με την κιβωτιόσχημη και άνοιγμα του κιβωτιόσχημου που «μέχρι τότε είχε δευτερογενείς τελετουργικές ταφές».

Οπως μάλιστα σημείωσε στην παρουσίαση στο ΑΠΘ, «το σώμα της 60χρονης γυναίκας ερρίφθη όπως ήταν στον κιβωτιόσχημο και ακολούθησε επίχωση ως τη στάθμη του πώρινου δαπέδου και σφράγιση του χώρου με τη μαρμάρινη θύρα. Οι λατρευτικές δραστηριότητες του τελευταίου χώρου με την κιβωτιόσχημη θήκη μεταφέρθηκαν στον προηγούμενο χώρο, όπου και τοποθετήθηκε τελετουργικό σκεύος στο κυκλικό άνοιγμα που διανοίχθηκε στο βοτσαλωτό.

Η γραπτή ζωφόρος στην οποία πρωταγωνιστούν δελφικοί τρίποδες ανάμεσα στις υπό διερεύνηση σκηνές είναι η σημαντικότερη μαρτυρία αυτής της ιστορικής επέμβασης υποδηλώνοντας και την αρχική χρήση του λατρευτικού αυτού χώρου ως ηρώου και χρηστηρίου, ως χώρου σχεδιασμένου να λειτουργείται από μια σημαντική ιέρεια διαθέτοντας δευτερογενείς τελετουργικές ταφές με σκοπό τη χρησμοδοσία. Από τα τμήματα της θύρας πριν από την τελική κατάχωση προκύπτει ότι υπήρξε βίαιη διάρρηξη του ανατολικού έσω θυρόφυλλου και έπειτα του δυτικού, παράλληλα με την τοποθέτηση στρώσεων χώματος στον τελευταίο θάλαμο».

Σχετικά με τις επικρίσεις για τον τρόπο ανασκαφής, ο κ. Λεφαντζής σημειώνει ότι ο χαρακτήρας του συγκεκριμένου ανασκαφικού έργου είναι ιδιαίτερος διότι «τέτοιο εγχείρημα αποχωμάτωσης οικοδομήματος τέτοιου μεγέθους δεν έχει επαναληφθεί στον ελλαδικό χώρο. Αυτή η ανασκαφή είχε χαρακτηριστικά δύσκολου και επικίνδυνου τεχνικού έργου».

Μπίτσικα Παναγιώτα

tovima.gr