Το ταφικό μνημείο στον Τύμβο Καστά και το κόστος κατασκευής του.
(Από ανάρτηση της Ελένη Ελαφηβόλου 5 Φεβρουαρίου 2016 )
Μας αφηγείται ο Διόδωρος ο Σικελιώτης ότι ο Μέγας Αλέξανδρος όταν έδωσε εντολή για τις ετοιμασίες της ταφής του Ηφαιστίωνα ζήτησε «τοσαύτην δὲ σπουδὴν ἐποιήσατο πρὸς τὴν τής εκφοράς επιμέλειαν ώστε μὴ μόνον τὰς προγεγενημένας παρ᾽ ανθρώποις ταφὰς υπερβαλέσθαι, ἀλλὰ καὶ τοίς ἐσομένοις μηδεμίαν υπέρθεσιν καταλιπείν».
Κι η αλήθεια είναι ότι έτσι έγινε, η ιστορία δεν κατέγραψε άλλη τελετή ταφής τόσο μεγαλοπρεπή, τόσο πλούσια και τόσο λαμπρή. Φυσικά όλα αυτά δεν έγιναν με αμελητέο κόστος, αφού σύμφωνα με τις πηγές τα χρήματα που διατέθηκαν μόνο για την πυρά του Ηφαιστίωνα ξεπέρασαν κάθε μέτρο της εποχής.
Κατά τον Αρριανό είχαν κόστος 10.000 τάλαντα.
Κατά τον Πλούταρχο ξεπέρασε τα 10.000 τάλαντα.
Κατά τον Ιουστίνο έφτασαν τα 12.000 τάλαντα,
ενώ κατά τον Διόδωρο η περιγραφή με την οποία ανοίξαμε το κείμενο είναι αρκετή για να καταλάβουμε τις προθέσεις του μεγάλου βασιλιά για το πόσα ήθελε να δαπανήσει για να τιμηθεί ο φίλος και συμπολεμιστής του.
Μάλιστα όπως αναφέρει ο Διόδωρος περιγράφοντας την πυρά: «Για την κατασκευή της ταφικής πυράς ο Αλέξανδρος γκρέμισε τα τείχη της πόλης σε έκταση 10 σταδίων (περίπου 1,8 χμ), διάλεξε τις ψημένες πλίνθους, εξομάλυνε το έδαφος και έφτιαξε ένα τετράγωνο κρηπίδωμα επιφανείας ενός τετραγωνικού πλέθρου (περίπου 874 τμ). Πάνω του κατασκεύασε 30 θαλάμους και έστρωσε την οροφή τους με κορμούς φοινίκων, ώστε όλη η κατασκευή να είναι τετράγωνη. Η εξωτερική διακόσμηση αποτελούνταν από επτά επάλληλα διαζώματα.
Το διάζωμα της βάσης αποτελούσαν 240 χρυσές πλώρες πεντήρων (καταστράφηκαν ισάριθμα πλοία), που στις επωτίδες (τα δύο δοκάρια εκατέρωθεν της πλώρης, απ’ όπου κρεμούσαν τις άγκυρες) είχαν από ένα άγαλμα τοξότη ύψους 4 πήχεων (περίπου 1,80 μ), με το ένα πόδι γονατισμένο (σε θέση βολής), ενώ στο κατάστρωμα υπήρχαν ανδριάντες ενόπλων ύψους 5 πήχεων (περίπου 2,20 μ).
Τα διάκενα ανάμεσα στις πλώρες συμπλήρωναν μάλλινες φοινικίδες (κόκκινες σημαίες, που σηματοδοτούσαν την έναρξη ναυμαχίας). Στο δεύτερο επίπεδο είχαν τοποθετηθεί δάδες ύψους 15 πήχεων (περίπου 6,60 μ). Στη λαβή τους είχαν χρυσά στεφάνια, στο σημείο της καύσης είχαν αετούς, που κοιτούσαν προς τα κάτω με ανοιχτά τα φτερά τους, και στις βάσεις τους είχαν δράκοντες, που κοιτούσαν τους αετούς. Στο τρίτο επίπεδο υπήρχαν παραστάσεις κυνηγιού κάθε είδους ζώων, στο τέταρτο επίπεδο υπήρχε χρυσή παράσταση κενταυρομαχίας και το πέμπτο διάζωμα είχε χρυσές παραστάσεις λεόντων και ταύρων εναλλάξ.
Το έκτο διάζωμα είχε παραστάσεις μακεδονικών και περσικών όπλων, που συμβόλιζαν τη νίκη των Μακεδόνων επί των βαρβάρων. Στο ανώτατο διάζωμα υπήρχαν κούφια αγάλματα Σειρήνων, απ’ όπου αθέατες μοιρολογήτρες έψελναν τον επικήδειο θρήνο στον νεκρό. Το συνολικό ύψος της νεκρικής πυράς ξεπερνούσε τους 130 πήχεις (περίπου 57,66 μ)».
Όσο και αν φαίνεται παράδοξο μια αρχαιολόγος, πολέμιος σήμερα της ανασκαφής, με τα συμπεράσματα της εργασίας της κατά το παρελθόν έφερε «κοντά» το μνημείο της Αμφίπολης με τον Ηφαιστίωνα. Αυτή είναι η Όλγα Παλαγγία. Το μακρινό 1999 η κ. Παλαγγία είχε συντάξει μια μελέτη με τίτλο «Η Πυρά του Ηφαιστίωνος και το βασιλικό κυνήγι του Αλεξάνδρου» και η οποία συμπεριελήφθητε στον τόμο «Μέγας Αλέξανδρος, στην πραγματικότητα και τη φαντασία», ο οποίος κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις του πανεπιστημίου της Οξφόρδης.
Σε εκείνη τη μελέτη λοιπόν η κ. Παλαγγιά συνδέει εικόνες από την πυρά του Ηφαιστίωνα με παραστάσεις κυνηγιού για να εξάγει ως συμπέρασμα ότι απεικονίζουν την μάχη των διαδόχων για το βασιλικό στέμμα.
Συγκεκριμένα σημειώνει η κ. Παλαγγιά ότι «Ύστερα από τον θάνατο του Αλεξάνδρου, μια σειρά από μνημεία που τον απεικόνιζαν να κυνηγά ένα λιοντάρι συνοδευόμενος από έναν ή περισσότερους Εταίρους άρχισαν να εμφανίζονται στον κυρίως γεωγραφικό κορμό της ελληνικής επικράτειας».
«Το μοτίβο του κυνηγιού λεόντων χρησιμοποιήθηκε από τον Αλέξανδρο για να τιμήσει κάποιον οιονεί διάδοχό του. Ο Ηφαιστίων πέθανε στα Εκβάτανα το φθινόπωρο του 324 π.Χ. και την αποκομιδή του σώματος του ανέλαβε ο Περδίκκας και ο στρατός της Βαβυλώνας, προκειμένου να το θάψουν κατά τους επόμενους μήνες. Ένας ελληνικός λέων που βρέθηκε σε ανασκαφή στα Εκβάτανα (σημερινό Χαμαντάν του Ιράν) πιθανότατα αποτελεί ανάθημα για τον νεκρό Ηφαιστίωνα».
«Ο Αλέξανδρος πέθανε μόλις οκτώ μήνες μετά από τον φίλο του και λίγο μετά από την μεγαλοπρεπή, δημοσία δαπάνη, κηδεία του. Η αληθινή πυρά όπου κάηκε το σώμα του δεν θα πρέπει να συγχέεται με τον τύμβο που επρόκειτο να αφιερωθεί στον Ηφαιστίωνα (σημ. κρατήστε αυτό το σημείο). Παραπλανητικά ο Διόδωρος αποκαλεί ως 'πυρά' αυτό το έργο, το οποίο βρέθηκε ανάμεσα στα τελευταία σχέδια του Αλέξανδρου και απορρίφθηκε από τον Περδίκκα και το στρατό».
«Ο Αλέξανδρος είχε διατάξει να κατεδαφιστεί ένα τμήμα από τα τείχη της Βαβυλώνας, έτσι ώστε οι λιθόπλινθοι να χρησιμοποιηθούν για την ανέγερση μιας τεράστιας εξέδρας επί της οποίας θα τοποθετείτο η πυρά. Η ίδια η πυρά του Ηφαιστίωνα ήταν μια κοίλη κατασκευή, η οποία συντέθηκε αποκλειστικά με κορμούς φοινικόδεντρων που αφθονούσαν στη Βαβυλώνα. Το εξωτερικό της ήταν διακοσμημένο με πέντε ζωφόρους».
Από το σημείο αυτό η κ. Παλαγγιά χωρίς να το γνωρίζει 25 χρόνια πριν ανοίγει ένα δρόμο που οδηγεί στον Τύμβο Καστά, σημειώνει ότι «Η τρίτη ζωφόρος παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον για τις δικές μας έρευνες: Είναι διακοσμημένη με μια σκηνή κυνηγιού, με μια μεγάλη ποικιλία άγριων θηρίων. Αυτό το επίπεδο υπογράμμιζε την στενή σχέση του Ηφαιστίωνα με τον βασιλιά, μέσω της συμμετοχής του στο βασιλικό κυνήγι».
«Μακεδονικά και βαρβαρικά όπλα, χωρίς αμφιβολία αληθινά, σωρεύονταν στην κορυφή της πυράς και προορίζονταν να καούν μαζί με τον νεκρό. Σύμφωνα με τον Αιλιανό, χρυσά και αργυρά αντικείμενα ρίπτονταν στην πυρά και ο Διόδωρος αναφέρει αγαλματίδια του Ηφαιστίωνα φτιαγμένα από χρυσό ή ελεφαντοστούν κατά παραγγελία των Εταίρων, προκειμένου να ευχαριστήσουν τον Αλέξανδρο».
«Συμπερασματικά, η πυρά του Ηφαιστίωνος συνεπαγόταν την αποθέωση του ιδιοκτήτη της. Ο μόνιμος τάφος του, από την άλλη πλευρά, θα παρέπεμπε σε έναν οικιστή ήρωα, κατ' αναλογία με το Μαυσωλείο (του Μαυσώλου, ως δεύτερου ιδρυτή της Αλικαρνασσού), το οποίο ο Αλέξανδρος, κατά πάσα βεβαιότητα, θα είχε επισκεφτεί.
Ο Αλέξανδρος παράγγειλε στον Κλεομένη να ανεγείρει δύο ηρώα προς τιμήν του Ηφαιστίωνος στην Αλεξάνδρεια - σε μια πόλη όπου το όνομα 'Ηφαιστίων' αναφερόταν υποχρεωτικά στα εμπορικά συμβόλαια που συνάπτονταν. Η εικονογραφία της πυράς υποδηλώνει ότι ο Αλέξανδρος αναγνώριζε το μερίδιο του Ηφαιστίωνα στην προσωπική του δύναμη και δόξα, όχι μόνο στο χθόνιο αλλά ακόμη και στο επουράνιο επίπεδο»*.
Μήπως όλα αυτά που αναφέρει η κ. Παλαγγιά ουσιαστικά μας οδηγούν στην ταύτιση του ηρώου στον Τύμβο της Αμφίπολης με τον Ηφαιστίωνα; Μήπως αυτές οι περιγραφές που υπάρχουν από τον Διόδωρο και αναπαράγονται από την κ. Παλαγγιά σας θυμίζουν αυτά τα μικρά έστω δείγματα γραφής που έχουν δει το φως της δημοσιότητας, σχετικά με τις απεικονίσεις στα επιστύλια που βρέθηκαν στον τρίτο χώρο (δεύτερο θάλαμο) στον Τύμβο Καστά;
Ωστόσο, περιμένοντας τις ανακοινώσεις της ανασκαφικής ομάδας, σχετικά με το πλήρες περιεχόμενο των παραστάσεων στα επιστύλια ας μείνουμε λίγο περισσότερο στις εντολές που έδωσε ο Μέγας Αλέξανδρος για την ταφή του Ηφαιστίωνα. Ενώ γνωρίζουμε πάρα πολλές λεπτομέρειες από την μεγαλοπρεπή πυρά του Ηφαιστίωνα, δεν γνωρίζουμε τίποτα για την ταφή του.
Μάλιστα όπως σημειώνει η κ. Παλαγγιά ορθά, δεν πρέπει να ταυτίζουμε την καύση του Ηφαιστίωνα με την ταφή του, άρα θα πρέπει να αναζητήσουμε ένα ταφικό οικοδόμημα ή ηρώο, ανάλογης μεγαλοπρέπειας, πλούτου και δόξας που να ανταποκρίνεται στις εντολές του μεγάλου Μακεδόνα στρατηλάτη. Έχει βρεθεί μνημείο ανάλογου βεληνεκούς με την ταφή του Ηφαιστίωνα, στην Ασία ή την Ευρώπη;
Το κόστος κατασκευής του ταφικού μνημείου
Βλέπουμε τις φωτογραφίες από το ταφικό μνημείο της Αμφίπολης, τον μαρμάρινο περίβολο των 497 μέτρων και τον καμαροσκεπή τάφο μήκους 24 μέτρων και πλάτους 4,5 μέτρων και τον θαυμάζουμε, νοιώθουμε ένα δέος και μια συγκίνηση γι’ αυτό το δημιούργημα που έμεινε ως κληρονομιά από την αρχαιότητα.
Έχουμε σκεφτεί όμως πόσος κόπος χρειάστηκε για να ολοκληρωθεί, πόσο κόστισαν τα υλικά, οι μεταφορές και τα εργατικά, αλλά και τι τεχνογνωσία απαιτήθηκε για να κατασκευαστεί και να αντέξει τόσους αιώνες; Κι ο αρχιτέκτονας, ο Δεινοκράτης σύμφωνα με την ανασκαφική ομάδα, πόσο κόπιασε για να το σχεδιάσει και να το κατασκευάσει και ποια θα μπορούσε να είναι η αμοιβή που έλαβε για τις υπηρεσίες του;
Το ταφικό μνημείο στην Αμφίπολη, αποτελεί μια «ασυνέχεια» στην ιστορία της Μακεδονίας, δεν υπάρχει κανένα εφάμιλλό του μνημείο νωρίτερα από το τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα και τίποτα άλλο αμέσως μετά από την περίοδο οικοδόμησής του, τουλάχιστον με τα μέχρι στιγμής αρχαιολογικά δεδομένα.
Είναι το μέγεθος και το υλικό, -μάρμαρο Θάσου-, είναι η εκλέπτυνση αλλά και οι συμβολισμοί που έχουν ενσωματωθεί που κάνουν αυτό το μνημείο ξεχωριστό. Αξίζει να σημειώσουμε ότι με αφορμή την ανέγερση του ταφικού μνημείου της Αμφίπολης, για πρώτη φορά το θασιακό μάρμαρο φτάνει στην Αμφίπολη και εν γένει στο μακεδονικό βασίλειο, καθώς ήταν ένα πάρα πολύ ακριβό υλικό!!!
Στο σημείο αυτό επανέρχεται και πάλι το ερώτημα, αυτό το θαύμα της αρχιτεκτονικής πόσο κόστισε; Η αλήθεια είναι ότι είναι δύσκολο να κοστολογήσει κανείς σήμερα το πόσο κόστισε εκείνη την εποχή αυτό το μνημείο κι αυτό γιατί αφενός τα μεγέθη του πλούτου ήταν πολύ διαφορετικά απ΄ ότι είναι σήμερα και αφετέρου υπάρχει μια πολύ μεγάλη απόσταση στην αποδοτικότητα των τεχνικών μέσων που ήταν στην διάθεση του κατασκευαστή.
Για παράδειγμα σύμφωνα με τους υπολογισμούς του αρχιτέκτονα της ανασκαφής Μιχάλη Λεφαντζή που τον ρωτήσαμε σχετικά, για την κατασκευή του περιβόλου και του ταφικού μνημείου, απαιτήθηκαν τουλάχιστον 5.000 κυβικά μέτρα θασιακού μαρμάρου. Για να γίνει η εξόρυξη αυτής της ποσότητας τον τέταρτο αιώνα π.Χ., που δεν διέθεταν ούτε τον δυναμίτη, αλλά ούτε και τα κοπτικά εργαλεία που υπάρχουν σήμερα σε ένα σύγχρονο λατομείο Μαρμάρου, χρειάζονταν πάρα πολλούς εργάτες και πολύ μεγαλύτερο χρόνο απ’ ότι σήμερα. Το ίδιο ισχύει και για την φόρτωση και τη μεταφορά των όγκων του μαρμάρου, ενώ σήμερα υπάρχουν γερανοί, φορτηγά και πλοία, τότε οι δυνατότητες ήταν πάρα πολύ περιορισμένες.
Ωστόσο, κάνοντας μια προσπάθεια να προσεγγίσουμε την υπόθεση με τα σημερινά δεδομένα, μόνο το κόστος απόκτησης των όγκων του μαρμάρου θα απαιτούσε ένα ποσό που θα έφτανε τα 20 εκ. ευρώ!!! Αν σε αυτά τώρα συνυπολογίσουμε την μεταφορά, την δουλειά των μαστόρων και των εργατών που ξεχόνδρισαν το μάρμαρο, εργαλεία, κόστος απόκτησης των πορόλιθων και πολλά άλλα επιμέρους στοιχεία, υπολογίσαμε με την βοήθεια του κ. Λεφαντζή, ότι με τις σημερινές τιμές θα πρέπει να προσθέσουμε τουλάχιστον άλλα 30 εκ. ευρώ κόστος. Αυτό σημαίνει ότι με τα σημερινά δεδομένα το κόστος θα έφτανε τα 50 εκ. ευρώ.
Ωστόσο, αυτός ο υπολογισμός μας οδηγεί σε λάθος αποτέλεσμα, άρα και συμπέρασμα γιατί η αξία του σημερινού χρήματος δεν συνδέεται με τον κανόνα του χρυσού. Αν δεχθούμε ότι η πληροφορία που μας δίνουν οι ιστορικές πηγές για το κόστος ταφής του Ηφαιστίωνα, με αυτό να κινείται ανάμεσα στα 10.000 – 12.000 τάλαντα, τότε αλλάζουν άρδην τα δεδομένα.
Πολλαπλασιάζοντας την ποσότητα των χρυσών ταλάντων με το βάρος του καθενός, δηλαδή 26 κιλά και το σύνολο με μια σημερινή αξία του χρυσού ανά κιλό περίπου 35.000 – 36.000 ευρώ, τότε προκύπτει ένα εντυπωσιακό ποσό που κυμαίνεται ανάμεσα στα 9 – 11 δις. Ευρώ!!! Ποσό που είναι πασιφανές ότι δύσκολα θα έβγαινε από το ταμείο ενός ιδιώτη για να δαπανηθεί για ένα τέτοιο σκοπό, είναι χρήματα που μόνο από το δημόσιο ταμείο θα μπορούσαν να δαπανηθούν και μόνο για να τιμηθεί ένα πολύ σημαντικό πρόσωπο. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να υπάρχουν πρώτα απ’ όλα αυτά τα χρήματα. Πότε υπήρχαν στο Μακεδονικό βασίλειο τόσα χρήματα και για ποιόν θα μπορούσαν να δαπανηθούν;
Αν σκεφτούμε ότι σύμφωνα με την μαρτυρία που μας έχει αφήσει ο Διόδωρος ο Σικελιώτης η νεκρική πυρά που κατασκεύασε ο Δεινοκράτης για την καύση του Ηφιαστίωνα ήταν ότι πιο εντυπωσιακό είχε κατασκευαστεί μέχρι τότε, δεν θα έπρεπε κάτι εφάμιλλο να ήταν και το ηρώο και η ταφή του; Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο Μέγας Αλέξανδρος στάθηκε πάρα πολύ γενναιόδωρος απέναντι στην μνήμη του Ηφαιστίωνα, κάτι που δεν έκανε για τον εαυτό του. Ενώ ο Μακεδονίας Βασιλιάς έδωσε σαφείς οδηγίες για τις τελετές και τα έργα προς τιμή του Ηφαιστίωνα δεν έπραξε κάτι ανάλογο για τον εαυτό του.
Έχω την αίσθηση ότι η ταύτιση του ηρώου – ταφικού μνημείου με τον Ηφαιστίωνα δεν είναι το τέλος μιας αναζήτησης της ταυτότητας του Τύμβου Καστά, αλλά η αρχή! Είμαστε ακόμη στα πρώτα βήματα ανακάλυψης των μυστικών του μεγάλου Τύμβου της Αμφιπόλεως, όσων κρύβει μέσα του αλλά και στην γύρω περιοχή. Ίσως το ταφικό μνημείο προς τιμή του Ηφαιστίωνα να είναι το κλειδί για όλα τα υπόλοιπα.
Η μελέτη της κ. Παλαγγιά ΕΔΩ
Από ανάρτηση της Ελένη Ελαφηβόλου 5 Φεβρουαρίου 2016 "Η ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΣΚΑΦΙΚΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ ΚΑΣΤΑ ΔΙΑ ΣΤΟΜΑΤΟΣ ΟΛΓΑΣ ΠΑΛΑΓΓΙΑ."
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου