Η λατρεία του Αχιλλέα στο βόρειο Εύξεινο Πόντο και τα κωνοφόρα

Το 1885, στα ανοικτά της δυτικής ακτής του Κινμπούρν του βόρειου Εύξεινου Πόντου (σημερινή περιοχή της Ουκρανίας), είναι το νησί Λέβκι, εκεί  βρέθηκε ένας αρχαίος βωμός που είχε χαραγμένες δύο ελληνικές λέξεις «ΤΟ ΚΕΔΡΟΝ».  

Το όνομα αυτό απηχεί σε ένα δένδρο, παρόμοια ονομασία βρέθηκε και σε κομμάτι ψημένου πυλού, το 1840, με άλλα αφιερωματικά δώρα στον Αχιλλέα, που φυλάσσονται στο μουσείο  της Οδησσού.

Το νησί Λέβκε- Левке, έχει ελληνική ονομασία και προέρχεται από τη λέξη Λευκή (νήσος).

Υπάρχει, όμως ο συλλογισμός ότι σε εκείνα τα μέρη το δένδρο κέδρος δεν φύεται, και αυτή η λέξη  (το Κέδρον) ερμηνεύθηκε ως μεταφορική σε σχέση με το βωμό, ως ‘θυμίαμα’- ‘ευωδία’.

Ωστόσο, στην ελληνική γλώσσα καθορίζεται το κωνοφόρο που βρίσκεται σε μια συγκεκριμένη τοποθεσία, όπως είναι ο κέδρος της Παλαιστίνης και ο κέδρος της Μικράς Ασίας. Μπορεί όμως να μεταφρασθεί και ως απλό κωνοφόρο φυτό που χρησιμοποιούνταν σε θρησκευτικές πρακτικές στους αρχαίους Έλληνες.

 Τα κωνοφόρα καίγονται και παράγουν έναν ευωδιαστό καπνό. Σε κάθε περίπτωση επιβεβαιώνεται η χρήση του στη λατρεία του Αχιλλέα. Ο βωμός ήταν για την καύση του κέδρου, για τη λατρεία του πνεύματος του Αχιλλέα.

Τα κωνοφόρα από τους αρχαίους Έλληνες, όπως και σε άλλες χώρες, σαφώς σχετίζονται με το θάνατο, την ταφή, τον κόσμο πέρα από τον τάφο, τη ζωή μετά τη λύπη (τα κωνοφόρα δεν ανθίζουν).

Γύρω από τα μνήματα οι Έλληνες τοποθετούσαν κυπαρίσσια, πεύκα και έλατα. Στις πηγές του Άδη, έλεγαν φύονται τα κυπαρίσσια  και έτσι τα κωνοφόρα συνδέθηκαν με χθόνιες θεότητες.

Τα δένδρα αυτά καταλαμβάνουν πολύ σημαντική θέση στη λατρεία του Διονύσου και βρίσκονται στους διονυσιακούς μύθους.

Αυτό δηλώνει ότι  η λατρεία του Αχιλλέα έχει ‘διονυσιακά’ χαρακτηριστικά.

 Ο X. Hommel αυτή τη σχέση την έχει εντοπίσει στον Αχιλλέα αλλά και στο βασιλιά της Λήμνου Θόα, ο οποίος αργότερα παρουσιάζεται και ως βασιλιάς της Ταυρικής (Κριμαίας).

Δύσκολα θα μπορούσε κανείς να παραδεχθεί ότι τα ‘διονυσιακά’ χαρακτηριστικά  στη Λευκή νήσο του Αχιλλέα είχαν ληφθεί από την γειτονική ακτή  των Θρακών, που λάτρευαν τον Θράκα Ιππέα, όπως προτείνεται από τον Μ.Ι. Ροστόβτσεφ, οι Έλληνες ήταν σε θέση να τιμήσουν τον ήρωα τους με τις δικές τους συνήθειες και όχι να επηρεασθούν από τοπικές συνήθειες.

Με τα κωνοφόρα δένδρα συνδέονται μια διακεκριμένη ομάδα γυναικείων θεοτήτων της Μικράς Ασίας που συνδέονται με τη γη και τη γονιμότητα, όπως είναι η Κυβέλη.

Ο Ε. Diehl  το 1924 έγραψε ότι η παρουσία του Αχιλλέα στο νησί της βόρειας Μαύρης Θάλασσας, είναι πιθανόν η αρχαιότερη απόδειξη της λατρείας της Κυβέλης στη Λευκή.

Αυτό είναι σωστό, γιατί πρέπει να έχουμε κατά νου, ότι δεν ήταν μόνο η Κυβέλη το «κορίτσι –κυπαρίσσι» στον τάφο του ήρωα Αλκμέωνα, αλλά ο μύθος ομιλεί για τις θυγατέρες του Ετεοκλή που έπεσαν στο πηγάδι και μετατράπηκαν σε κυπαρίσσια στα ρέματα και τα ποτάμια της Λυδίας. Εξάλλου, ήταν γνωστή η Αρτέμιδα η Κυπαρισσία και η Αρτέμιδα η Κεδρεάτιδα κλπ.

Οι αρχαίοι ελληνικοί μύθοι είχα συνδέσει τις παρθένες πηγές (που αναβλύζουν από τα έγκατα της γης)  με τα  κωνοφόρα, στο πλαίσιο των χθόνιων δένδρων.

Αυτή η σχέση καθιστά μια νεότερη ματιά στους μύθους για τη θεϊκή σύζυγο του Αχιλλέα. Στη Λευκή παρουσιάζονται, τουλάχιστον, τρεις που διεκδικούν αυτόν τον τίτλο, η Ιφιγένεια, η Μήδεια και η Ελένη.

Έτσι, η λατρεία του Αχιλλέα με τα κωνοφόρα δείχνει σίγουρα τα χθόνια γνωρίσματα της προσωπικότητάς του.

Προβάλλεται, επίσης, η πανάρχαια σχέση: Αχιλλέα – γυναικείων θεοτήτων της γονιμότητας, με πηγές, με ποτάμια και  είναι ιδιαίτερης μνείας οι γυναικείοι χαρακτήρες που εμφανίζονται δίπλα στον μύθο και τη λατρεία του ήρωα του Τρωικού Πολέμου.

Ρωσική δημοσίευση: В. А. Коршунков.
Культ Ахилла в Северном Причерноморье и хвойные растения ( Η λατρεία του Αχιλλέα στις  βόρειες ακτές του Εύξεινου Πόντο και τα κωνοφόρα φυτά)

Σύμφωνα με δημοφιλή μύθο, η θεά Θέτιδα, μητέρα του νεκρού υιού της, κάτω από τα τείχη της Τροίας, αποφάσισε να διευθετήσει την ψυχή του σε μια έρημη χώρα. Κατόπιν αιτήματος προς το θεό της θάλασσας Ποσειδώνα,  βρέθηκε το νησί για την παρηγοριά της ψυχής του Αχιλλέα.

Οι κάτοικοι της γειτονικής αρχαίας ελληνικής αποικίας Όλβιας, έχτισαν σε ένα έρημο νησί έναν όμορφο ναό και τον αφιέρωσαν στον ήρωα του Τρωϊκού Πολέμου. Λατρεύονταν ο Αχιλλέας  ως ο άρχοντας του Εύξεινου Πόντου (Μαύρης Θάλασσας), σημειώνει το ρωσικό δημοσίευμα.

Γιῶργος  Ἐχέδωρος

  mikres-ekdoseis