Ο Ποταμός Στρυμόνας και οι Μύθοι του

Ο ποταμός Στρυμόνας ήταν η κύρια πηγή πλούτου, για 
την περιοχή πού διέρρε. Κατά το Στράβωνα (7.36) «…εξ Αγριάνων γαρ δια Μαίδων και Σιντών ες τα μεταξύ Βισαλτών και Οδομάντων εκπίπτει». (Πηγάζει από την περιοχή των Αγριάνων και δια μέσου των Μαίδων και των Σιντών εκβάλλει στην περιοχή μεταξύ Βισαλτών και Οδομάντων). Η περιγραφή αυτή μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η Σιντική ήταν βορειότερα της σημερινής της θέσης. Ο ποταμός, μέχρι την περίοδο του Φιλίππου του Β΄, αποτελούσε το όριο μεταξύ των Θρακών και των Μακεδόνων, ενώ εξερχόμενος από τη στενή κοιλάδα του Ρουπελίου στον πεδινό διάδρομο, χώριζε του Βισάλτες από τους Οδόμαντες και τους Ηδωνούς.

Σύμφωνα με τη μυθολογία της δημιουργίας των ποταμών και των θαλασσών, ο Στρυμόνας ήταν γιος του πρώτου από τους Τιτάνες, του Ωκεανού και της Τιθύος. Είχε τρεις χιλιάδες χαριτωμένες αδελφές τις Ωκεανίδες και τρεις χιλιάδες αδελφούς. Οι Τιτάνες, όπως αναφέρεται και παραπάνω ήταν παιδιά του Ουρανού και της Τιταίας, μιας κοινής θνητής, με την οποία απατούσε ο Ουρανός τη Γαία. Ο Ησίοδος στη Θεογονία του αναφέρει: «Τηθύς δ’ Ωκεανού ποταμούς τεκε δινήεντας Νείλον τε και Ηριδανόν, βαθυδίνην Στρυμόνα, Μέανδρον και Ίστρον καλλιρέεθρον. Φάσιν τε Ρήσον τε Αχελώον τε αργυροδίνην, Νέσον τε Ροδίον θ’ Αλιάκμονα θ’ Επτάπορον τε Γρηνικόν και Αίσηπον θείον τε Σιμούντα, Πηνειόν τε και Έρμον εερρείτην τε Κάϊκον Σαγγάριον τε μέγαν Λόδωνα τε Παρθένιον τε Εύηνον και Άρδησκον, θείον τε Σκάμανδρον».

Κατά έναν άλλο μύθο, ο ποταμός πήρε το όνομά του από το Στρυμόνα, γιο του Θεού Άρη και της Υλίκης,. Ο Στρυμόνας, όταν πληροφορήθηκε το θάνατο του γιου του Ρήσου, ρίχτηκε στα νερά του ποταμού, ο οποίος μέχρι τότε ονομάζονταν Παλαιστίνος και πνίγηκε. Από το γεγονός αυτό πήρε και ο ποταμός το όνομά του, το οποίο διατηρεί μέχρι σήμερα. Ο Ρήσος, γεννήθηκε από το γάμο του Στρυμόνα με τη μούσα Ευτέρπη ή με μία από τις μούσες Τερψιχόρη ή Καλλιόπη. Εκτός όμως από το Ρήσο, ο οποίος έγινε και Βασιλιάς της Θράκης, ο Στρυμόνας είχε ακόμη έναν γιο τον Όλυνθο, ο οποίος βασίλευσε και αυτός αργότερα στη Θράκη.

Από την ένωση επίσης του Στρυμόνα με την Ευάνθη, γεννήθηκε η Νέαιρα ή κατά μια άλλη παράδοση συνέβη το αντίθετο. Η Νέαιρα ή η Ευάνθη, κόρη του Στρυμόνα παντρεύτηκε με τον Άργο, το γιο του Δία και της Νιόβης, η οποία ήταν αδελφή του Πελασγού, ο οποίος έφερε πρώτος τη σιτοκαλλιέργεια στην Ελλάδα. Ο σίτος (πυρός των αρχαίων) καλλιεργούνταν στην περιοχή του Στρυμόνα από τους προϊστορικούς χρόνους και κατά πάσα πιθανότητα προέρχεται από τη Μεσοποταμία, τη Συρία και άλλες χώρες της Εγγύς Ανατολής, όπου συναντάται αυτοφυής. Πρόγονος του είναι ο ιθαγενής των παραμεσογείων χωρών, ωοειδής αιγλίωψ, κοινώς αγριόσταρο ή άγριος πυρός του Θεοφράστου. Στην Κίνα η καλλιέργεια του χρονολογείται ότι άρχισε περί το 2.800 π.Χ, παράλληλα με την καλλιέργεια του κριθαριού, του ρυζιού και του κεχριού. Από την καλλιέργεια του σίτου πιθανόν, κατά μία άλλη μεγάλη εκδοχή, να προέρχεται και η ονομασία της πόλης των Σερρών, αφού η αρχαιόταη ονομασία της πόλεως ως Σίρρις συνδέεται ετυμολογικά με τους Σίρρους, οι οποίοι ήταν χώροι μέσα στους οποίους τόσο κατά την αρχαιότητα, όσο και κατά τους νεότερους χρόνους αποθήκευαν και διατηρούσαν τα γεωργικά προϊόντα και ιδίως τα σιτηρά.

Σύμφωνα πάντοτε με τη μυθολογία, το όνομα που έφερε ο ποταμός πριν ονομαστεί Στρυμόνας ήταν Παλαιστίνος, ενώ πιό μπροστά ακόμη ονομάζονταν Κόνοζος. Το όνομα Παλαιστίνος το απέκτησε επειδή στα νερά του πνίγηκε ο Θρακιώτης Βασιλιάς Παλαιστίνος, ο οποίος ήταν γιος του Ποσειδώνα. Ο Βασιλιάς αυτός, τερμάτισε τη ζωή του πέφτοντας στα νερά του ποταμού, καταληφθείς από μελαγχολία και απελπισία, όταν πληροφορήθηκε το θάνατο του παιδιού του σε μια μάχη με τις γειτονικές φυλές του Αλιάκμονα.

Με το Στρυμόνα συνδέθηκε και το όνομα του μυθικού ήρωα Ηρακλή, από τον οποίον καυχόνταν ότι ήταν απόγονοι οι Μακεδόνες Βασιλείς. Σύμφωνα με το μύθο, ο Ευρυσθέας διέταξε τον Ηρακλή να του φέρει τα κόκκινα βόδια του Γηρυόνη, τα οποία φύλαγε ο βοσκός Ευρυτίονας. Ο Ηρακλής, αφού εξουδετέρωσε τους φύλακες, σκότωσε το Γηρυόνη και του πήρε τα βόδια. Μία αλογόμυγα όμως, την οποία έστειλε η Θεά Ήρα, τσίμπησε τα βόδια, τα οποία ξετρελαμένα σκόρπισαν στα γύρω βουνά της Θράκης. Ο Ηρακλής, αφού κατόρθωσε να τα συγκεντρώσει έφθασε και πάλι στο Στρυμόνα. Επειδή όμως την περίοδο αυτή το ποτάμι καθιστούσε τη διάβασή του αδύνατη, κατάφερε, μεταφέροντας μεγάλες πέτρες να το φράξει και να περάσει τα ζώα. «Μόλις δε των βοών συνελθουσών, Στρυμόνα πεμψάμενος τον ποταμόν, Ευρυσθεί κομίσας δέδοκε, ο δε αυτός κατέθυσε Ήρα». Το φράξιμο του ποταμού και το πέρασμα των βοών, για τα δεδομένα της εποχής εκείνης, ήταν βέβαια ένα μεγάλο κατόρθωμα, γι’ αυτό και έχει καταγραφεί από τη μυθολογία ως ο δέκατος άθλος του Ηρακλή.

Πράγματι, ο Στρυμόνας, τους χειμερινούς μήνες μέχρι και την άνοιξη γίνονταν αδιάβατος, καθιστώντας την επικοινωνία μεταξύ των κατοίκων στις δύο όχθες του σχεδόν αδύνατη, λόγω και του ορμητικού του ρεύματος. Η αδυναμία διάβασης των ποταμών με τα μέσα της εποχής εκείνης, όπως ήταν λογικό, τους καθιστούσε εμπόδια στις κατακτητικές βλέψεις γειτονικών λαών, γι’ αυτό και αποτελούσαν όρια Βασιλείων, αλλά και φυλών. Από τη στενωπό του Ρουπελίου, όπως την αποκαλεί ο Ακροπολίτης, κατά τη Βυζαντινή περίοδο, μόλις χωρούσε να περάσει μία άμαξα και αυτή κυρίως μόνο τους θερινούς μήνες. Αυτά τα χαρακτηριστικά διαμόρφωναν το γεωστρατηγικό και γεωφυσικό περιβάλλον της περιοχής, το οποίο καλλιέργησε και στην ανθρώπινη φαντασία μύθους στενά συνδεδεμένους με αυτά.

Ο ποταμός αυτός, με τα χαρακτηριστικά που προαναφέρθηκαν, συνδέθηκε, όπως ήταν λογικό και με τις στρατιωτικές επιχειρήσεις σ’ όλες τις ιστορικές περιόδους. Κατά τον Ηρόδοτο (Βιβλ. Ζ 113, 114), όταν το 480 π.Χ ο Ξέρξης εκστράτευσε κατά της Ελλάδος με την άφιξη του στο Στρυμόνα, Πέρσες μάγοι θυσίασαν λευκά άλογα, για να έχουν την εύνοια του ποταμού. Αφού τέλεσαν τις μαγικές αυτές ιεροπραξίες στον ποταμό, αλλά και άλλες επιπρόσθετες, στις Εννιά Οδούς των Ηδωνών (Αμφίπολη), πορεύονταν προς το Στρυμόνα, όπου πράγματι βρήκαν τον ποταμό γεφυρωμένο. «…εις ό απείκετο επί ποταμόν τε Στρυμόνα και πόλιν Ηιόνα, της έτι ζωός ήρχε Βόγης, του παρ’ ολίγω πρότερον τούτων λόγον εποιεύμην. Η δε γη αύτη η περί το Παγγαίον όρος καλέεται Φυλλίς, κατατείνουσα το μεν προς εσπέρην επί ποταμόν Αγγίτην εκδιδόντα εις τον Στρυμόνα, τα δε προς μεσημβρίην τείνουσα ες αυτόν τον Στρυμόνα, ες τον οι μάγοι εκαλλιερέοντο σφάζοντες ίππους λευκούς. Φαρμακεύσαντες δε ταύτα ες τον ποταμόν και άλλα πολλά προς τούτοισι, εν Εννέα Οδοίσι τήσι Ηδωνών επορεύοντο κατά τας γεφύρας, τον Στρυμόντα ευρόντες εζευγμένον».

Σύμφωνα με τον άλλο ιστορικό, το Θουκυδίδη, το 424 π.Χ ο στρατηγός των Λακεδαιμονίων Βρασίδας αγκυροβόλησε τις τριήρεις του στο Στρυμόνα, ενώ και ο Μ. Αλέξανδρος, όπως μας πληροφορεί ο ιστορικός του Αρριανός, προτού εξορμήσει για τη μεγάλη του εκστρατεία συγκέντρωσε τα πλοία του στην Κερκινίτιδα λίμνη (αποξηρανθείσα λίμνη Αχινού), που βρίσκονταν πολύ κοντά στις εκβολές του ποταμού την περίοδο αυτή. Κατά την προϊστορική περίοδο κλάδοι του ποταμού, κυρίως όταν πλημμύριζε, έφθαναν μέχρι το Σιδηρόκαστρο.

Νίκος Σκαρλάτος.