Ήθη της αρχαίας Σπάρτης

Αυτό που αναδείκνυε την Σπάρτη έναντι των λοιπών Ελληνικών πόλεων – κρατών δεν ήταν η γλώσσα, η θρησκεία, ή ακόμα και οι νόμοι – στοιχεία τα οποία μοιράστηκαν σε γενικές γραμμές με τον υπόλοιπο αρχαίο Ελληνικό κόσμο – αλλά ένα μοναδικό ήθος που διαπότιζε όλες τις πτυχές του Λακωνικού βίου. Ενόσω η Σπαρτιατική φιλοσοφία ανεδείκνυε και προέβαλε την σιωπή έναντι του κενού λόγου, την απλότητα αντί του στολισμού, την ακρίβεια αντί της ασάφειας και του πλατειασμού, η Σπάρτη τοποθέτησε την ελευθερία, την ισότητα και την αδελφοσύνη στο επίκεντρο των ηθικών αρχών του συστήματος αξιών.  Η αγάπη για την ελευθερία υπήρχε σε όλες τις αρχαίες Ελληνικές δημοκρατίες, αλλά η έμφαση στην ισότητα και την αδελφοσύνη έκανε την Σπάρτη να ξεχωρίζει.

Δεν υπάρχει κάποια σαφής ένδειξη όσον αφορά στην προέλευση της έμφασης στην σιωπή, την απλότητα και ακρίβεια, αν και πιθανότατα είχε Δωρικές ρίζες. Η Δωρική αρχιτεκτονική, για παράδειγμα, είναι η απλούστερη από τους τρεις Ελληνικούς αρχιτεκτονικούς ρυθμούς. Ωστόσο, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι από τον 5ο αιώνα π.Χ, η Σπάρτη είχε καλλιεργήσει μια παράδοση συνειδητής έμφασης στην σιωπή και απλότητα, πέρα από την ευγλωττία και τον στολισμό.

Αυτό που συχνά παραβλέπεται από τους σύγχρονους σχολιαστές είναι ότι η σιωπή που καλλιεργήθηκε στη Σπάρτη δεν ήταν η σιωπή των ζώων, αλλά του σκεπτόμενου ανθρώπου, που αναγνώριζε ότι είναι σοφό να σκεφτεί πριν ομιλήσει και ομιλούσε μόνο όταν είχε να πει κάτι αξιόλογο. Αυτή είναι η ουσία της Σπαρτιατικής ρητορικής και η αιτία που είχε τόσο πολύ επαινεθεί από φιλόσοφους όπως ο Σωκράτης και ο Πλάτων. Αν κάποιος αναζητούσε κάποιον σύγχρονο παραλληλισμό, το παράδειγμα των Κουάκερων είναι το πλέον κατάλληλο.

Η απλότητα στην ένδυση, την αρχιτεκτονική και τέχνη ήταν μια φυσική έκφραση της θεμελιώδους φιλοσοφίας ότι «ουκ εν τω πολλώ το ευ» και ότι η σαφήνεια είναι προτιμότερη από την ασάφεια και την αοριστολογία. Πρέπει να αναφερθεί ότι η Σπαρτιατική ένδυση και αρχιτεκτονική ήταν απλούστερη απ’ ότι των σύγχρονων πόλεων, δηλαδή δεν ήταν πρωτόγονη, αλλά λιτή. Η εστίαση στην λειτουργικότητα και το ιδανικό δεν πρέπει να συνδέεται με την περιφρόνηση στο κάλλος.

Η Σπαρτιατική μεταρρύθμιση καθιστούσε όλους τους Σπαρτιάτες ίσους, ή τουλάχιστον ομότιμους, αποθαρρύνοντας οτιδήποτε μπορούσε να ευνοήσει κάποιον πολίτη έναντι των υπολοίπων. Η Σπάρτη ήταν η πρώτη πόλη – κράτος που θέσπισε στρατιωτική στολή αποτελούμενη, από πορφυρούς χιτώνες και μανδύες, καθώς και ομοιόμορφες ασπίδες με το σύμβολο λάμδα, για τους Λακεδαιμόνιους. Οι Σπαρτιάτες επίσης είχαν την ίδια κόμμωση – τα αγόρια στην αγωγή είχαν ξυρισμένο κεφάλι, οι νέοι άνδρες κοντά μαλλιά και οι άνδρες ηλικίας άνω των τριάντα μακριά μαλλιά πλεγμένα. Το δεύτερο ήμισυ του 5ου αιώνα οι καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις των Σπαρτιατών δείχνουν ότι την τακτοποιημένη εμφάνιση της αρχαϊκής περιόδου είχε αντικαταστήσει μια ατημέλητη σχεδόν βάρβαρη μόδα.

Σπαρτιατική ασπίδα από την μάχη της Πύλου_425 πΧ_μουσείο Στοάς Αττάλου

Όλοι οι ενήλικες πολίτες είχαν ισχυρούς δεσμούς μέσω τριών ανεξάρτητων θεσμών. Κατ’ αρχάς, οι γιοι των πολιτών ήταν υποχρεωμένοι να παρακολουθήσουν το δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα (Σπαρτιατική αγωγή) από την ηλικία των επτά έως την ηλικία των είκοσι ετών. Δεύτερον, όλα οι άρρενες πολίτες μεταξύ 21 και 60 ετών έπρεπε να υπηρετήσουν στο στρατό. Γινόταν διάκριση μεταξύ των νέων ηλικιακά ομάδων, που ήσαν υποχρεωμένοι να ζουν σε στρατώνες ενόσω τελούσαν σε ενεργό υπηρεσία, ενώ οι πρεσβύτεροι μπορούσαν να διαμένουν στις οικίες τους, αλλά να είναι έτοιμοι ανά πάσα στιγμή να καταταγούν, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο ένα είδος εφεδρείας. Τρίτον, όλοι οι άρρενες πολίτες όφειλαν να ενταχθούν σε ένα συσσίτιο ή ομάδα εστίασης και να δειπνούν σε αυτό κάθε βράδυ (εκτός αν απουσίαζαν δικαιολογημένα) παρέχοντας ταυτόχρονα ποσότητες τροφής από τα κτήματά τους για την υποστήριξη των κοινών γευμάτων.

Ο κάθε πολίτης έπρεπε να ανήκει σε ένα συσσίτιο (η φειδίτιο) έχοντας την δυνατότητα να επιλέξει την ομάδα που ήθελε να ενταχθεί, τα υπάρχοντα μέλη της οποίας ψήφιζαν προκειμένου να εγκρίνουν ή να απορρίψουν τον αιτούντα. Σημειώνεται ότι η άσκηση βέτο από υπάρχον μέλος ήταν αρκετή για να απορριφθεί το υποψήφιο μέλος από την ομάδα. Η αδικαιολόγητη απουσία από την συγκέντρωση επέφερε πρόστιμο – από το οποίο δεν είχαν εξαιρεθεί ούτε οι βασιλείς. Οι λόγοι απουσίας ήσαν ποικίλοι, από τον πόλεμο και το κυνήγι μέχρι την συμμετοχή σε Ολυμπιακούς Αγώνες.

Οι δεσμοί του σχολείου, του στρατού και της ομάδας σχεδιάστηκαν για να κρατήσουν την κοινωνία δεμένη και όχι διαιρεμένη σε φατρίες, χωρίς ωστόσο να αντικαθιστούν τους οικογενειακούς δεσμούς, όπως υποθέτουν κάποιοι σύγχρονοι ιστοριοδίφες.

Επιπλέον, τα στρατιωτικά καθήκοντα του Σπαρτιάτη ήσαν λιγότερο καταναγκαστικά, συγκρινόμενα με τις σύγχρονες στρατιωτικές θητείες σε μακρινά θέατρα πολέμου, που κρατούν τους άνδρες μακριά από τις οικογένειές τους για πολλά χρόνια. Μέχρι τον Πελοποννησιακό πόλεμο, η εχθροπραξία αποτελείτο από………πορεία – σύγκρουση με τον εχθρό σε ανοιχτή πεδιάδα – επιστροφή στο σπίτι – σε χρονικό διάστημα λίγων εβδομάδων. Οι περισσότερες εκστρατείες δεν διαρκούσαν περισσότερο από ένα μήνα ή δύο και συνήθως ελάμβαναν χώρα μετά την συγκομιδή των σπαρτών. Η Σπάρτη δεν ήταν συνεχώς σε πόλεμο μέχρι το δεύτερο ήμισυ του 5^ου αιώνα. Πριν από αυτό οι Σπαρτιάτες δεν απουσίαζαν σε πόλεμο για περισσότερο από μερικούς μήνες κάθε φορά και αυτό δεν συνέβαινε κάθε χρόνο. Για αρκετούς δε η συνολική διάρκεια συμμετοχής σε μάχες, δεν υπερέβαινε τον ένα έως δύο μήνες το μέγιστο, σε όλη την διάρκεια του βίου τους.

Τέλος, το γεγονός ότι οι Σπαρτιάτες δειπνούσαν μακριά από τις οικογένειές τους δεν ήταν περισσότερο διασπαστικό της οικογενειακής ενότητας, από το σημερινό φαινόμενο όπου τα σύγχρονα ανδρόγυνα γευματίζουν χωριστά. Αντιθέτως ο ρυθμός της ζωής του Σπαρτιάτη ενίσχυε τις οικογενειακές σχέσεις, διότι το ανδρόγυνο στο μέσον της ημέρας μοιραζόταν το οικιακό περιβάλλον.

Οι αξίες βάσει των οποίων είχε δομηθεί η Σπαρτιατική κοινωνία ήταν η βασική αιτία για την μακροβιότερη κυριαρχία κράτους στην αρχαία ιστορία. Η ηγεμονία της Σπάρτης διήρκεσε 7 αιώνες (900 έως 190 π.Χ).

Πηγή: Άρθρο της ιστορικού Helena P. Schrader

chilonas.com