Ρήσος και Στρυμόνας, Ορφέας Καστάς και Νεκρομαντεία
Μπορεί ο Στρυμόνας να μη μνημονεύεται από τον Όμηρο, όμως αναφέρεται από τον Ησίοδο στη Θεογονία του σε έναν κατάλογο, ο οποίος περιλαμβάνει τους περισσότερους και σημαντικότερους ποταμούς της γης (Ησ. Θεογ. 337-45).
1 Για τον Ησίοδο ο Στρυμόνας, όπως και όλοι οι ποταμοί, ήταν παιδί του Ωκεανού και της Τηθύος (κόρης της Γαίας και του Ουρανού, άρα αδελφής του Ωκεανού).
Καρπός της ίδιας ένωσης ήταν και οι τριακόσιες Ωκεανίδες / Νηρηίδες. Ο Ησιόδειος κατάλογος δε θα πρέπει σε καμία περίπτωση να θεωρηθεί εξαντλητικός, αφού παραλείπονται αρκετοί και σημαντικοί ποταμοί.
Επιπλέον, στην παράθεση των ποταμών δε φαίνεται να ακολουθείται κάποιο συγκεκριμένο σχήμα ή σειρά. Τα παραπάνω συνηγορούν στη μάλλον ελλιπή γεωγραφική κατάρτιση του ποιητή.
Την ίδια γενεαλογική εκδοχή – με σαφώς λιγότερα ονόματα – συναντούμε αργότερα και στον Ρωμαίο μυθογράφο Υγίνο (πιθανώς 2ο αι. μ. Χ.). Μια εναλλακτική γενεαλογία του ποταμού βρίσκουμε στο ενδέκατο κεφάλαιο του ψευδο-πλουτάρχειου Περὶ ποταμῶν. Εκεί διαβάζουμε πως ο Στρυμόνας ήταν γιος του θεού Άρη και της Ηλίκης.
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα διαδοχικά στάδια μετονομασίας του ποταμού.
Αρχικά ο ποταμός ονομαζόταν Κόνοζος. Ο ηγεμόνας της περιοχής Παλαιστίνος, γιος του Ποσειδώνα, ενώ βρισκόταν σε εμπόλεμη κατάσταση με τις γειτονικές φυλές, αρρώστησε και αναγκάστηκε να στείλει στον πόλεμο ως στρατηγό τον γιο του Αλιάκμονα.
Ο Αλιάκμονας σκοτώθηκε και ο Παλαιστίνος μη μπορώντας να αντέξει τον χαμό τoυ γιου του πνίγηκε στον ποταμό Κόνοζο, ο οποίος ονομάστηκε για αυτό τον λόγο Παλαιστίνος.
Όμως και πάλι το όνομα του ποταμού αλλάζει. Όταν ο τοπικός ηγεμόνας Στρυμόνας πληροφορείται τον θάνατο του γιου του, Ρήσου, στην Τροία, βρίσκει όμοιο με τον Παλαιστίνο τέλος. Έκτοτε ο ποταμός ονομάζεται Στρυμόνας.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να γίνει μια κρίσιμη διευκρίνιση σχετικά με τον Ρήσο και τη σχέση του με τον ποταμό Στρυμόνα.
Ο Ρήσος ως ποτάμι της Τροίας και αδελφός του Στρυμόνα εμφανίζεται ήδη στον προαναφερθέντα ησιόδειο κατάλογο των ποταμών (Ησ. Θεογ. 337).
Ως ένας από τους οκτώ ποταμούς της Τροίας εμφανίζεται και πάλι σε έναν σχετικό κατάλογο της Ιλιάδας (Ιλ. 12.20-22). Ρήσος όμως είναι και το όνομα του Θρακιώτη βασιλιά και συμμάχου των Τρώων κατά τη διάρκεια του τρωικού πολέμου, για τον οποίο υπήρχε η προφητεία πως, αν τα άλογά του έβοσκαν ή έπιναν νερό στην Τροία, η πόλη δε θα έπεφτε ποτέ στα χέρια των Αχαιών.
Έτσι, αμέσως με την άφιξή του στην Τροία, ο Οδυσσέας και ο Διομήδης εισήλθαν νύχτα στο θρακικό στρατόπεδο, σκότωσαν τον Ρήσο και τους συντρόφους του και έκλεψαν τα άλογά του.
Την ιστορία σχετικά με το τέλος του Ρήσου πληροφορούμαστε στο δέκατο βιβλίο της ομηρικής Ιλιάδας, ενώ η ίδια ιστορία αποτελεί το θέμα της ομώνυμης τραγωδίας Ρήσος, η οποία αποδίδεται στον Ευριπίδη.
Σύμφωνα με τον ποιητή, ο Ρήσος είναι ο καρπός της ένωσης του ποταμού Στρυμόνα και της Μούσας.
Το κείμενο είναι διάσπαρτο από σχετικές αναφορές.
Στο τέλος του έργου (στ. 915-931) η Μούσα θρηνώντας πάνω από το νεκρό σώμα του Ρήσου ανακαλεί πολύ παραστατικά τη στιγμή της σύλληψης του γιου της ως εξής: ο Θρακιώτης ποιητής Θάμυρις (ή Θαμύρας) προ(σ)κάλεσε σε διαγωνισμό τις Μούσες.
Ανταποκρινόμενη στην πρό(σ)κληση η Μούσα πηγαίνει στο βουνό Παγγαίο, για να ενώσει τις δυνάμεις της μαζί με τις υπόλοιπες Μούσες. Διασχίζοντας τον Στρυμόνα συνευρίσκεται ερωτικά με τον ποταμό και γεννά τον Ρήσο.
Στη συνέχεια όμως αισθανόμενη ντροπή μπρος στις παρθένους αδελφές της εμπιστεύεται τον γιο της στον Στρυμόνα και εκείνος με τη σειρά του αναθέτει την ανατροφή του στις νύμφες των πηγών. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην τραγωδία η Μούσα παραμένει ανώνυμη. Παρ’ όλα αυτά και οι δύο αρχαίες υποθέσεις του έργου ονομάζουν τη μούσα Τερψιχόρη.
Το αρχαίο σχόλιο στον στίχο 346 παρέχει εξαιρετικά ενδιαφέρουσες πληροφορίες σχετικά με τη γενεαλογία του Ρήσου διασώζοντας αποσπάσματα έργων δυστυχώς σήμερα χαμένων. Έτσι, σύμφωνα με ένα απόσπασμα από τα Μακεδονικά του Μαρσύα του νεότερου, μητέρα του Ρήσου ήταν η Μούσα Κλειώ, την οποία ο ποταμός Στρυμόνας άρπαξε από τον χορό των Νυμφών. Την παράδοση αυτή φαίνεται πως απηχεί η μαρτυρία του ψευδο-Σκύμνου, ο οποίος στο έργο του Περιήγησις ονομάζει την περιοχή των εκβολών του Στρυμόνα στη θάλασσα NerÇdwn coroÝj.
Το αρχαίο σχόλιο παραθέτει επίσης και ένα άλλο απόσπασμα από το έργο του Ηρακλείδη, σύμφωνα με τον οποίο μητέρα του Ρήσου υπήρξε η Μούσα Ευτέρπη.
Ο Απολλόδωρος ακολουθεί τον Ηρακλείδη, αλλά προσθέτει επιπλέον τη Μούσα Καλλιόπη.
Όσον αφορά τον πατέρα του Ρήσου όλες οι προαναφερθείσες πηγές συμφωνούν πως πρόκειται για τον Στρυμόνα.
Μοναδική εξαίρεση αποτελεί ο Όμηρος, ο οποίος αποκαλεί τον Ρήσο γιο του Ηιονέα.
Στη λατινική ποίηση ο Ρήσος ως γιος του Στρυμόνα απαντά μία μόνο φορά στο ψευδι-βεργιλιανό ποίημα Culex στα πλαίσια αναφοράς στον Οδυσσέα, ο οποίος εμφανίζεται ως νικητής του στρυμόνιου Ρήσου και του Δόλωνα (328 et iam Strymonii Rhesi uictorque Dolonis).
Ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει και το σχόλιο του Σέρβιου στην Αινειάδα 1.469, όπου ως πιθανοί διεκδικητές της πατρότητας του Ρήσου, εκτός από τον Στρυμόνα, αναφέρονται ο θεός Άρης και ο ποταμός Έβρος.
Ο ποταμός Στρυμόνας στην αρχαία ελληνική και λατινική γραμματεία Χαρίλαος Ν. Μιχαλόπουλος
Επίκουρος Καθηγητής Λατινικής Φιλολογίας στο Δ.Π.Θ. δὶς ἐς τὸν αὐτὸν ποταμὸν οὐκ ἂν ἐμβαίης
(Ηράκλειτος ap. Πλάτ. KratÚl. 402a 9-10 Burnet)
f.b: Τα Μυστικά του Τύμβου
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου