Όλοι θαυμάζουμε τα φοβερά ανοίγματα του θόλου του Πανθέου της Ρώμης (1η φωτογραφία) και της Αγίας Σοφίας, θαύματα της Ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής.
Το εκπληκτικό είναι ότι τόσο μεγάλα ανοίγματα γεφυρώθηκαν με μικρές σχετικά πέτρες (αν και οι Ρωμαίοι χρησιμοποίησαν και το δικό τους τσιμέντο, αλλά αναγκαστικά με τρόπο συμβατό με την πέτρα, δηλαδή με σεβασμό στην αρχή του τόξου).
Αλλά η ανθρωπότητα δεν έφτασε με μιας σε αυτά τα θαύματα. Πειραματίσθηκε και με πιο πρωτόγονες τεχνικές οι οποίες εγκαταλείφθηκαν. Αυτοί οι πρώτοι θόλοι ήταν μεγαλιθικοί και από πλευράς μηχανικής βασίζονται σε διαφορετική τεχνική. Ας δούμε τι συμβαίνει.
Ας ξεκινήσουμε με το απλό πέτρινο τόξο (αψίδα). Έχουμε δύο τεχνικές, μία αρχαϊκή που λέγεται εκφορική (corbelled arch) και το κανονικό τόξο. Η αρχή κατασκευής της εκφορικής φαίνεται στο ιχνογράφημα. Για να συγκρίνουμε τη διαφορετική αρχή λειτουργίας δίνω στην επόμενη ένα απλό τόξο από το στάδιο της Ολυμπίας και στην επόμενη ένα εκφορικό από το Νέο Δελχί της Ινδίας.
Ενώ στο γνήσιο τόξο οι πέτρες έχουν σφηνοειδές σχήμα διότι είναι στενότερες στο κάτω μέρος, στα εκφορικά είναι ισοπαχείς και στέκουν μέχρι το τέλος.
Τόξο στο στάδιο Αρχαίας Ολυμπίας
Ενώ όποια πέτρα και να βγάλετε από το γνήσιο τόξο της Ολυμπίας, όλες οι σφηνοειδόσχημες πέτρες θα καταρρεύσουν, στο εκφορικό της φωτογραφίας, αν βγάλετε τις 3 πάνω σειρές κρατώντας μόνο στις δύο πέτρες που έχω σημαδέψει, δεν καταρρέει τίποτα διότι αυτές δρουν σαν αντίβαρα. Κατά τη φάση της κατασκευής δεν απαιτείται στήριξη μέχρι το τέλος. Αντίθετα το γνήσιο τόξο πρέπει να στηρίζεται μέχρι να μπει και η τελευταία πέτρα που λέγεται κλειδί για να μην καταρρεύσει. Επίσης στο τόξο έχουμε τεράστιες οριζόντιες δυνάμεις που πάνε να το ρίξουν και πρέπει να συγκρατηθούν από αντηρίδες (ή το χώμα σε υπόγειες κατασκευές). Το ίδιο και με τους θόλους. Και οι δύο τεχνικές με περιστροφή 360 μοιρών θα μας δώσουν θόλο.
Αλλά προτού μελετήσουμε τους θόλους ας δούμε δύο παραδείγματα διαδρόμων-δωματίων με μία υπεραπλουστευμένη εκφορική τεχνική.
Χαττούσα θάλαμος με εκφορική τεχνική
Η μία είναι από την Τίρυνθα και η άλλη 3 αιώνες προγενέστερη είναι από τη Χαττούσα, πρωτεύουσα των Χετταίων. Οι Χετταίοι ήταν ένας ινδοευρωπαϊκός λαός της Μικράς Ασίας που επικοινωνούσε με τους μυκηναίους όπως μαθαίνουμε στις χιλιάδες πινακίδες που άφησαν και που περιέχουν και ιστορικά αρχεία σε αντίθεση με τα Μυκηναϊκά με γραμμική Β που είναι μόνο κατάλογοι αποθήκης. Μάλιστα η γλώσσα ήταν τόσο συγγενής σαν Ινδοευρωπαϊκή που αποκρυπτογραφήθηκε από τον Χρόζνυ στη βάση της ηχητικής ομοιότητας με τα αρχαία ελληνικά και τα σανσκριτικά. Δηλαδή μάντευε τη σημασία από την κοντινότερη ελληνική ή σανσκριτική λέξη και το κείμενο έβγαζε τελικά νόημα. Μάλιστα ήταν και μια από τις ισχυρότερες αποδείξεις της συγγένειας των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών. (μαζί με πολλές άλλες μερικές σχετιζόμενες και με την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β από τον Ventris 40 χρόνια αργότερα).
Υστερομινωικός θολωτός τάφος
Αλλά ας επιστρέψουμε στις τεχνικές θόλων. Στην πρώτη φωτογραφία βλέπουμε τον υστερομινωικό θολωτό τάφο των Μαργαριτών στην Κρήτη (από πρόσφατη ανάρτηση του κου Κεφαλωνίτη), παρόμοιας τεχνικής με τον (λεγόμενο) τάφο του Ατρέα στις Μυκήνες του 1350 π.Χ. Όπως βλέπουμε στην είσοδο δεν έχουμε τόξο αλλά ένα μεγαλιθικό υπέρθυρο το οποίο δεν φέρει βάρος στη μέση διότι θα έσπαγε και έχει αφεθεί ένα τριγωνικό κενό που λέγεται τρίγωνο ανακούφισης. Στα γύρω γύρω οι μεγάλιθοι εξέχουν σταδιακά από λίγο χωρίς να χάνουν την ισορροπία τους αφού στηρίζονται σαν αντίβαρο από τον επόμενο (και άλλους που δεν φαίνονται όπως είδαμε στο ινδικό εκφορικό τόξο) μέχρι και τον τελευταίο. Αντίθετα στο Πάνθεον έχουμε ένα τεράστιο όχι μόνο ποσοτικό αλλά και ποιοτικό άλμα.
Η εκφορική τεχνική δεν μπορεί να γεφυρώσει ανοίγματα μεγαλύτερα λίγων μέτρων διότι οι λίθοι θα πρέπει να φτάνουν μεγάλο μήκος για να κρατούν αντίβαρο.
Η τεχνική αυτή εγκαταλείφθηκε, αφού τέτοια ανοίγματα γίνονται και με ξύλινες στέγες όπως του Παρθενώνα, αν και ίσως η αναφορά σε Κυκλώπεια τείχη να δείχνει ότι είχε χαθεί και η γνώση της τεχνικής αυτής.
Οι αρχαίοι Έλληνες πάντα έδιναν βάρος στην αισθητική και οι τεχνικές του τόξου και του θόλου δεν τους ικανοποίησαν και έτσι τις χρησιμοποίησαν μόνο σε υπόγειες κατασκευές (τέτοια ήταν και στην Ολυμπία, ήταν μια στοά εισόδου των αθλητών στο στάδιο) όπου δεν είχαν και το πρόβλημα των οριζόντιων δυνάμεων.
Έτσι δεν μπόρεσαν να περάσουν στα επόμενα στάδια και να φανταστούν τις εντυπωσιακές κατασκευές που θα έφτιαχναν οι πρακτικοί Ρωμαίοι που τελικά κατέκτησαν και αισθητική διάσταση όπως βλέπουμε στην εικόνα του εκπληκτικού Πανθέου της Ρώμης (ξεκίνησε το 27Π.Χ.) με θόλο 43 μέτρων!
Τεράστιος ο θαυμασμός που εκφράζουν όσοι το είδαν εκείνες τις εποχές, αφού κανείς δεν είχε δει μέχρι τότε στη γη τόσο μεγάλο κλειστό χώρο.
Ακόμα και σήμερα εντυπωσιάζει που έχουμε συνηθίσει τα μεγάλα ανοίγματα με οπλισμό προεντεταμένου σκυροδέματος και μαθηματικές τεχνικές πεπερασμένων στοιχείων αφού έχουν αναπτυχθεί κατάλληλα μοντέλα εκτελέσιμα σε ΗΥ (ιδέ Όπερα του Σίδνεϋ). Βέβαια ο θόλος αυτός είναι από ένα είδος τσιμέντου που είχαν εφεύρει οι Ρωμαίοι, αλλά δεν είχε οπλισμό και έπρεπε να σέβεται τις αρχές του τόξου για να μην καταρρεύσει, δεν μπορεί να βασιστεί σε εφελκυσμό ατσαλιού όπως τα κτήρια της εποχής μας.
Ακολούθησαν και άλλοι εκπληκτικοί ναοί (χωρίς τσιμέντο) όπως η Αγία Σοφία (6ος αι μ.Χ.), ο Άγιος Πέτρος της Ρώμης (1500 μ.Χ.) και ο Άγιος Παύλος στο Λονδίνο. Ομοίως και τα μεγαλοπρεπή τζαμιά της Πόλης, και οι γοτθικοί ναοί, αλλά όλα αυτά είναι πλέον χίλια χρόνια αργότερα, το μεγάλο άλμα ήταν το Πάνθεον.
Αξιοσημείωτο ήταν ότι αρχικά και μέχρι τους ύστερους γοτθικούς ναούς, η κατασκευή ήταν βασισμένη στην πρακτική εμπειρία των αρχιμαστόρων χωρίς υπολογισμούς, αφού δεν υπήρχαν μαθηματικά μοντέλα των κατασκευών. Με αυτές τις τεχνικές οι Ρωμαίοι άφησαν παντού εντυπωσιακές γέφυρες και υδραγωγούς που εντυπωσιάζουν ακόμα και σήμερα.
Χρειάστηκε να περάσουν πολλοί αιώνες για να διατυπωθούν εξισώσεις κατάλληλες να εκφράζουν τις δυνάμεις.
Επίστεγες αντηρίδες γοτθικού ναού
Στην τελευταία φωτογραφία φαίνονται οι επίστεγες αντηρίδες που εξουδετερώνουν τις οριζόντιες δυνάμεις των τόξων ενός γοτθικού ναού και είναι μεταγενέστερη επινόηση.
Στην Αγία Σοφία ήταν πολύ ογκώδεις, με αποτέλεσμα να μην είναι τόσο κομψή εξωτερικά όσο ήταν μέσα. Στο Μπλέ Τζαμί, ό Σινάν έλυσε αυτό το πρόβλημα φτιάχνοντας μια θάλασσα όλο και μικρότερων θόλων. Αλλά κάθε νέα ιδέα πατά στους ώμους προηγούμενων επινοήσεων.
Τίρυνθα
Εκεί έγκειται η αξία των αρχαιοελληνικών αλλά και των ρωμαϊκών επιτευγμάτων των δεύτερων επικεντρώνονται στη μηχανική και τη νομοθεσία, αλλά όχι και στις τέχνες όπου γοητεύονται και αντιγράφουν τις ελληνικές ιδέες. Απόδειξη ότι δεν ενδιαφέρονται για τα ονόματα των τεχνιτών και των καλλιτεχνών τους. Ούτε τα ονόματα των αρχιτεκτόνων του Πανθέου διέσωσαν.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου