Ο αρχαίος ελληνικός πυραμιδοειδής τύμβος στο Παντικάπαιον της Ταυρίδας! Κτερίσματα με σκηνές από την Οδύσσεια, την θεά Αθηνά, σφίγγες, Πήγασο, γρύπα, την θεά Νίκη, κ.ά.

  Του Γιώργου Λεκάκη

Το Kul-Oba (Kül Oba = τύμβος τέφρας) είναι ένας σημαντικός αρχαιολογικός χώρος ενός «σκυθικού» τύμβου (kurhan) του 4ου αιώνα π.Χ.

Ευρίσκεται μόλις 6 χλμ. από την πόλη Κερτς (αρχαίο ελληνικό Παντικάπαιον) στην Ταυρίδα / νυν Κριμαία.

Η ανασκαφή του P. Dubrux και του Ivan Stempkovsky το 1830 αποκάλυψε έναν πέτρινο θόλο σε σχήμα πυραμίδας που περιείχε τους σκελετούς ενός «Σκύθη» οπλαρχηγού, της συζύγου ή της εταίρας του, και του υπηρέτη του, καθώς και έναν πλούσιο θησαυρό από πολλές εκατοντάδες χρυσά στολίδια / κτερίσματα, όπως πλάκες, όπλα, περιδέραια, βραχιόλια, ενώτια, σκεύη, εκατοντάδες αιχμές βελών και δοράτων, καθώς και μετάλλια, που απεικονίζουν το κεφάλι της θεάς της Σοφίας για τους Έλληνες, της Αθηνάς! Και δεν ήταν μόνο αυτό το ελληνικό εύρημα: Βρέθηκαν επίσης μια προτομή σφίγγας (με τεχνική σταμπωτή, filigreed και κοκκοποίηση) επίσης στις ανασκαφές του 1830. Άλλα ευρήματα με (τον κορινθιακό) Πήγασο, το θρακικό σύμβολο-φύλακα χρυσού θησαυρού, γρύπα, κλπ. Και ένα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, λεπτόκοκκο ενώτιο / σκουλαρίκι με δύο φιγούρες της επίσης θεάς των Ελλήνων, Νίκης (όλα στο Ερμιτάζ), μεταξύ άλλων ευρημάτων…

Μι υπέροχη Σφίγγα από το Kul-Oba...

Αλλά και αγγεία με σκηνές από την Οδύσσεια: Διότι κατά την σκυθική μυθολογία, η οποία είναι ένα κράμα ελληνικής (κυρίως), αλλά και λατινικής, ο πρώτος πρόγονος των Σκυθών, ήταν ένας βασιλεύς (> καίσαρ κατά τις ελληνικές επιγραφές της γραμμικής Β λ.χ. στο Αρχ. Μουσείο Θηβών > τσάρος), ο Targitai / Ταργιτάι, γεννημένος από τον γάμο του Ουρανού και της Γης! Απέκτησε τρεις υιούς: Τον Κολαξάι, τον Λιποξάι και τον Αρποξάι. Όταν ένιωσε πως γέρασε σκεφτόταν τον διάδοχό του. Έθεσε έναν όρο ενώπιον των υιών του: Όποιος τάνυζε το τόξο του, αυτός και θα φορούσε την «ζώνη του τσάρου», και θα ανέβαινε στον θρόνο. (Παραλλαγή της ικανότητας του Οδυσσέως). Ο μεγαλύτερος υιός στην προσπάθειά του έσπασε την χορδή, η οποία του τραυμάτισε το σαγόνι. Ο δεύτερος τραυματίσθηκε στην κνήμη. Μόνον ο τρίτος, ο καλύτερος και ο μικρότερος (όπως και στα παραμύθια) μπόρεσε να εκπληρώσει την εντολή – δοκίμι του πατρός![1] Το θέμα λοιπόν του τεντώματος της χορδής του τόξου, παρμένο από την Οδύσσεια, έγινε προσφιλέστατο στην σκυθική εικονογραφία… αφού οι Σκύθες φημίζονταν ως καλοί τοξότες…

Ο Οδυσσέας, με τον χαρακτηριστικό φρυγικό πίλο του,
τανύζει το τόξο, πριν την μνηστηροφονία...

Έτσι οι επιστήμονες αναγκάστηκαν να παραδεχτούν – ήδη από το 1830, επαναλαμβάνω - πως τα ευρήματα δείχνουν ότι εδώ, βόρεια του Βοσπόρου, διαμορφώθηκε ένας ελληνικός πολιτισμός (αλλά με «ελληνοσκυθικές επιρροές»)!!! Και πως ο Σκύθας βασιλιάς / οπλαρχηγός ήταν… «εξελληνισμένος»!!!

Επίσης βρέθηκαν και οστικά υπολείμματα. Σώζεται κάτω γνάθος ανδρός, ηλικίας 30-35 ετών, θαμμένου στην ταφή Kul-Oba. Είχε φλεγμονή λόγω του τραυματισμού δύο δοντιών και ενός προγομφίου, σύμφωνα με τον καθηγητή και παθολόγο D. G. Rokhlin.

Όλοι οι αρχαίοι θησαυροί, λοιπόν, του Kul-Oba, υποδηλώνουν ότι πρόκειται για βασιλικό τύμβο!

Το πιο πολύτιμο τεχνούργημα που ανακαλύφθηκε εκεί ήταν μια χρυσή και ασημένια κούπα, διακοσμημένη με σκηνές καθημερινής ζωής.

Κτερίσματα από το Kul-Oba: Πήγασος, ενώτια,
η θεά Αθηνά (παραφρασμένη ως Άπα στους Σκύθες), με γοργόνειο,
γρυψ, κ.ά.

Μεγάλο μέρος των κοσμημάτων φυλάσσεται στο Μουσείο Ερμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας.

Ήταν ο πρώτος σκυθικός ταφικός τύμβος που ανασκάφηκε στην σύχγρονη εποχή! Η πληθώρα των πολύτιμων αντικειμένων, ετράβηξαν το γενικό ενδιαφέρον προς τον «σκυθικό» κόσμο, μόνο που απεδείχθη ότι ήταν ελληνικός και μάλιστα Ελλήνων εκ του Παντικάπαιου, της γνωστής ελληνικής αποικίας στην Ταυρίδα!

Ο τύμβος χτίστηκε μεταξύ 400 και 350 π.Χ. Πιθανώς από «ειδικούς» από το Παντικάπαιον. Η κάτοψη είναι περίπου τετράγωνη (4,20 Χ 4,60 μ.). Ο βαθμιδωτός ταφικός θόλος είχε ύψος 5,30 μ. Η ξύλινη οροφή πιθανότατα προοριζόταν να αναπαριστά έναν ουρανό.

Ο τύμβος με τα σπουδαία ευρήματα...

Το σώμα του βασιλιά ή του πρίγκηπα βρισκόταν σε ένα ακριβό ξύλινο φέρετρο, κοντά στον ανατολικό τοίχο. Ένα διάδημα, που καλυπτόταν από τσόχα και ένα χρυσό μενταγιόν, στεφάνωνε το δέρμα του! Στον λαιμό του φορούσε έναν χρυσό δίσκο (βάρους 461 γραμμαρίων)! Τρία βραχιόλια στόλιζαν τους καρπούς του. Σε ειδικό χώρο δίπλα στο σώμα του ήταν ένα φιαλίδιο, ένα μαστίγιο, ένα μαχαίρι και μια φαρέτρα, όλα πλούσια διακοσμημένα με χρυσό και πολύτιμους λίθους. Αυτά και μόνον έδειχναν την υψηλή κοινωνική του θέση!

Αριστερά του υπήρχε μια σαρκοφάγος από κυπαρίσσι και ελεφαντόδοντο. Μέσα ήταν το σώμα μιας γυναίκας, πιθανώς της συζύγου ή της παλλακίδας του. Φορούσε ακριβά ρούχα και ήταν στεφανωμένη με διάδημα από ήλεκτρο με χρυσά μενταγιόν! Φορούσε επίσης δύο ανοιχτά ενώτια / σκουλαρίκια, έναν χρυσό δίσκο, ένα χρυσό περιδέραιο / κολιέ και δύο χρυσά βραχιόλια. Δίπλα της είχε τοποθετηθεί ένας μπρούτζινος καθρέπτης με επιχρυσωμένη λαβή. Ένα αγγείο πόσης από ήλεκτρο, που τοποθετήθηκε ανάμεσα στα πόδια της, παρουσίαζε εικόνες της σκυθικής μυθολογίας!

Κοντά στο νότιο τείχος βρέθηκαν τα λείψανα ενός σκλάβου - πιθανώς οπλισμένου φύλακα. Μια μικρή κόγχη στον τοίχο περιείχε οστά αλόγου, ένα τιμόνι, ένα χάλκινο θηκάρι και δύο αιχμές δόρατος. Κατά μήκος των τοίχων τοποθετήθηκαν μερικά ασημένια δοχεία και χάλκινα «καζάνια» με κόκκαλα αρνιού. Σε αμφορείς βρέθηκαν υπολείμματα κρασιού. Χάλκινες αιχμές βελών ήταν διάσπαρτες στο πάτωμα.

Μερικά δε από τα ευρήματα που είχαν λεηλατηθεί από λαθρανασκαφείς προηγουμένως, ανακτήθηκαν αργότερα από την ρωσική κυβέρνηση!!!

Η Anastasiya Petrovna Mantsevich (1899 - 1982) ήταν Ρωσίδα ιστορικός της αρχαίας ιστορίας. Μελέτησε τόσο κυρίως τα σκυθικά αντικείμενα που φυλάσσονταν στο Ερμιτάζ[2], όσο και τα νεοαποκτηθέντα ευρήματα από ανασκαφές του πολιτισμού Κουργκάν στην βόρεια ακτή του Ευξείνου Πόντου / Μαύρης Θάλασσας. Έγραψε ειδικά για το Kul’-Oba (βλ. «Der Armring aus Kul’-Oba» στο «Archäologischer Anzeiger», τ. 4, 1931, σελ. 106–116). Το ερευνητικό της επίκεντρο ήταν η αρχαία ιστορία της βόρειας περιοχής της Μαύρης Θάλασσας, και θεωρείται ειδική στους εκεί πολιτισμούς «των Θρακών, των Ελλήνων, των Ρωμαίων αλλά και των Σκυθών, με τις αντίστοιχες αλληλεπιδράσεις τους». Ανάμεσα στα έργα της, επιλέγουμε:

Για την αρχαία ελληνική Χερσόνησο Ταυρίδας: Ein Grabfund aus Chersones, στο Verhandlungen der Akademie für Geschichte der materiellen Kultur, τ. 2, Λένινγκραντ, 1932.

Για την αρχαία ελληνική Ολβία: Das Relief aus Skelka bei Olbia, στο Bibliotheca Classica Orientalis - Documentation der altertumswissenschaftlichen Literatur der Sowjetunion und der Länder der Volksdemokratie, τ. VIII, αρ. 4, Βερολίνο, 1963, κ.ά.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις». Γ. Λεκάκης «Κωνσταντινούπολη και Αγία Πετρούπολη». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.3.2018.

- Grach N. L. «Kul-Oba Studies» τ. II: The Kul-Oba „King“ στο Ancient Civilizations from Scythia to Siberia 7, 1–2, 2001, σελ. 19–28. Και «Kul-Oba Studies», τ. IV στο The Semantics of the Name Kul-Oba στο Ancient Civilizations from Scythia to Siberia 7, 1–2, 2001, σελ. 39–43.

- Rostovtzeff M. «Skifija i Bospor. Kritičeskoe obosrenie pamjatnikov literaturnych archeologičeskich» στο Rossijskaja Akademija Ist, Materialʹnoj Kulʹ'tury, Λένινγκραντ, 1925.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] βλ. καθηγητή D. S. Raevsky, γνωστό σκυθολόγο της Μόσχας, συγγραφέα βιβλίων για την σκυθική μυθολογία.

[2] Βλ. Sur l’origine des objets de l’époque scythe d’après les matériaux de l’Ermitage στο Jahrbuch für prähistorische und ethnographische Kunst, τ. 24, σελ. 69–78, 1977.

arxeion-politismou.gr