Γιατί η Νάξος Κυκλάδων και η Νάξος Σικελίας είναι στο ίδιο γεωγραφικό πλάτος

 

Του Γιώργου Λεκάκη

Ο Νάξος, υιός του Πολέμωνος ή, κατ΄ άλλους, του Ενδυμίωνος, με θεϊκό σπέρμα του Απόλλωνος, και της Κρητικοπούλας νύμφης Ακακαλίδος (την οποία ηράσθη σφόδρα ο Απόλλων στον Τάραντα, στα Σφακιά Κρήτης), ήταν ο ηγεμόνας των πρώτων αποίκων του νησιού των Κυκλάδων, που αποίκησε.

Η Νάξος πριν ελέγετο:

            - Εκ του σχήματος, Στρογγύλη,

            - Εκ του Απόλλωνος, Τραγία,

            - Εκ του πολιτισμού της, Καλλίπολις[1],

            - Εκ της γης της, Λιπαρά (όπως και τα νησιά βόρεια της Σικελίας),

και

            - Εκ του Διονύσου, Διονυσιάς, ως ενδιαίτημα του θεού Διονύσου. (Από τον περίφημο αρχαίο ναό του Διονύσου Ναξου, δεν έχει βρεθεί τίποτε αξιόλογο μέχρι σήμερα…).

Αρχαία πόλις με το όνομα Νάξος / Αξός < Όαξος(*), υπήρχε στην Κρήτη, αποικία της οποίας ήταν η Νάξος Κυκλάδων. Αυτό μαρτυράται ακόμη από τα πολλά κρητικά τοπωνύμια, ήθη και έθιμα της μεγαλονήσου των Κυκλάδων. Οι Κρήτες έκαναν στο νησί έναν σπουδαίο πολιτισμό, συνεργαζόμενοι με τους πρωτοΈλληνες Κάρες, που ζούσαν σε αυτό.

Κατά τον 8ο - 7ο αιώνα π.Χ., η Νάξος ήταν η κυρίαρχος των Κυκλάδων. Από τα μέσα του 8ου αι. μάλιστα, μέχρι τον 5ο αιώνα π.Χ. είχε τον έλεγχο του ιερού νησιού της Δήλου, με αποτέλεσμα να αυξηθεί σημαντικά η πολιτική της δύναμη σε όλο το Αιγαίο - και όχι μόνον! Η πόλις της κυκλαδίτικης Νάξου ευρίσκεται στον 37ο παράλληλο [37.105958°N] - τον παράλληλο του Απόλλωνα! 

Ίσως γι’ αυτό, όταν οι αρχαίοι Έλληνες ίδρυσαν αποικία στην Σικελία, επίσης στον 37ο παράλληλο [37°49′26.360″N] και μάλιστα την αρχαιότερη ελληνική αποικία στην Σικελία (η οποία ιδρύθηκε έναν χρόνο πριν από τις Συρακούσες, το 735 π.Χ.), την ονόμασαν κι αυτήν Νάξο!

Αλλιώς δεν εξηγείται γιατί ονομάσθηκε έτσι, αφού την ίδρυσαν Ευβοιείς[2], από την Χαλκίδα[3] («χαλκιδική αποικία»), και Επτανήσιοι[4], με αρχηγό των εποίκων και ιδρυτή της πόλεως τον Αθηναίο Θεοκλή, αλλά υπό την αιγίδα του Απόλλωνος Αρχηγέτη! Κατ’ άλλους στην ίδρυσή της συμμετείχαν και Κορίνθιοι.

Η Νάξος αναφέρεται και ως «νήσος Δία», από τον Όμηρο (Οδ. λ,325) καθώς και στον ομηρικό ύμνο προς τον Απόλλωνα. Άλλωστε ο Ζευς, εγεννήθη με στην Κρήτη, στο Ιδαίον ή στο Δικταίον Άντρον, αλλά μεγάλωσε στην Νάξο, γι’ αυτό το υψηλότερο (ύψους 1.004 μ.!) βουνό του νησιού, ακόμη λέγεται Ζας (= Ζευς).

Μάλιστα, στην πόλη της Σικελίας ίδρυσαν ναό υπέρ του Απόλλωνος, προστάτη των πρώτων εποίκων, που ήταν ο ιερότερος τόπος λατρείας στην αρχαία Σικελία! Ενώ τον 5ο αιώνα π.Χ. εκτίσθη και ναός της Αφροδίτης[5]. Η Νάξος Κυκλάδων ελέγετο και «Μικρή Σικελία» και σε αυτήν λατρευόταν:

            - ο Απόλλωνας Τράγιος ή Τραγαίος ή/και Ποίμνιος (προστάτης των τράγων, άρα των κοπαδιών και των βοσκημάτων - άλλωστε η Νάξος φημίζεται για τα κτηνοτροφικά προϊόντα της ακόμη και σήμερα) ή/και Ανθοκόμης (ναός του ήταν στο βορειοανατολικό άκρον του νησιού, όπου ο όρμος ακόμη ονομάζεται Απόλλων[6] - ευρέθη και επιγραφή που καθορίζει τα όρια του αρχαίου τεμένους).

            - ο Απόλλων Δήλιος (έξω από την αρχαία πόλη, απομεινάρι του η Πορτάρα, η γιγαντιαία πύλη του ναού που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, ενώ ξεκίνησε επί Λύγδαμι).[7] Σε αυτόν λατρεύονταν και ο Διόνυσος[8] και η Αριάδνη, και εορτάζονταν τα πρώτα Διονύσια). Σημειώστε, πως ο θεός Διόνυσος εικονίζεται και στα νομίσματα της Νάξου Σικελίας.

Στην β΄ Σικελιανή Αποστολή των Αθηνών, η Νάξος υποστήριξε τα στρατεύματα του Νικία, κι αυτό έκανε τον Διονύσιο Ι΄, το 403 π.Χ. να της επιτεθεί και να την ισοπεδώσει, δυστυχώς για πάντα. Οι επιζήσαντες κάτοικοι της Νάξου βρήκαν καταφύγιο αλλού και κυρίως στους φιλικούς διακείμενους Σικούλους. Η Νάξος Σικελίας έπαψε πλέον να υπάρχει ως πόλη. Αλλά το πανάρχαιο ιερό του Απόλλωνός της, εξακολουθούσε να χρησιμοποιείται από τους κατοίκους της Σικελίας! Σήμερα την θυμίζει η Giardini Naxos…

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΠΡΟΣΕΧΩΣ

ΠΗΓΗ: Finley, 1993, B. Garnabuci 1998. Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις» (απόσπ.). ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 3.3.2015.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

            - M. Costanza Lentini «Le origine di Naxos. Nuovi dati sulla fondazione», στο Lieve Donnellan, Valentino Nizzo, Gert-Jan Burgers (Hrsg.), Contexts of early colonization, Papers of the Royal Netherlands Institute in Rome, τ. 64, εκδ. Palombi, Ρώμη 2016.

            - L. Donnellan «Oikist and Archegetes» στο Context: Representing the Foundation of Sicilian Naxos, στο Naoise MacSweeney (επιμ.), Foundation Myths in Ancient Societies, Dialogues and Discourses, εκδ. University of Pennsylvania Press, Φιλαδέλφεια, 2015.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Η Νάξος Σικελίας ίδρυσε στην Σικελία και άλλη αποικία, με το όνομα Καλλίπολις, αλλά δεν ξέρουμε πολλά γι’ αυτήν.

[2] Πολύ πρώιμα η πόλις ανέπτυξε παραγωγή κεραμικής ευβοϊκού τύπου. Στο μικρό Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάξου Σικελίας, παρουσιάζονται ευρήματα από την αρχαία Νάξο, όπου μεταξύ άλλων εκτίθενται θραύσματα αγγείων και διακοσμητικά μέλη, που δείχνουν ισχυρά σύνδεση με την Εύβοια.

[3] Η Νάξος Κυκλάδων εβοήθησε την Χαλκίδα στον πόλεμο του Ληλαντίου Πεδίου, κατά των Ερετριέων.

[4] Βλ. Έφορος, Θουκυδίδης VI,3, κ.ά.

[5] Έχει βρεθεί και άγαλμα της Αφροδίτης Ιππίας, από τις αρχές του 4ου αι. π.Χ.

[6] Υπάρχει και χωριό Απόλλωνας Νάξου, όπου ευρέθη, ανάμεσα σε άλλα, το ατελές γιγαντιαίο άγαλμα του Απόλλωνα ή Κούρου, ή κούρος του Διονύσου (μήκους 10,70 μ.).

[7] Υπήρχε και ναός προς τιμήν του Εφιάλτη!

[8] Ο Διόνυσος λατρευόταν από τον 8ο αι. π.Χ. και στο ιερό των Υρίων στην Νάξο Κυκλάδων.

(*) Αρχαία πόλη (του νυν νομού Ρεθύμνου) με σημαντικό ιερό λατρείας της θεάς Αφροδίτης. Το όνομα της πόλεως τεκμηριώνεται και σε μυκηναϊκές πινακίδες Γραμμικής Β ως e-ko-so (> ekoso > ekso > Fαξός).​ Εδώ η νύμφη Αγχιάλη έτεκε τους Ιδαίους Δακτύλους. - βλ. Απολλ. Ρ. Β,1120. Ακόμη και σήμερα υπάρχει κοιλάδα στην Νάξο, που λέγεται Αξός. 

Πόλη με το ίδιο όνομα υπάρχει και στην Καππαδοκία, προφανώς αποικία Κρητών, μία από τις πολλές τους, στην Ανατολία και μάλιστα σχεδόν στο ίδιο γεωγραφικό πλάτος, στον 38ο παράλληλο [38.22186419875058, 34.7040009700853]!

arxeion-politismou.gr