Οι αρχαίοι Θράκες και μιλούσαν και έγραφαν ελληνικά: Για πρώτη φορά παγκοσμίως ανάγνωση μοναδικού κειμένου στην ελληνική γλώσσα των Θρακών του 5ου π.Χ. αι. Κείμενο χαραγμένο στο χρυσό «δακτυλίδι του Εζέροβο»

 

Του Γιώργου Λεκάκη

Το «μυστικό» του χρυσού δακτυλιδιού, έπειτα από 25 αιώνες, που κρατήθηκε στο σκοτάδι, θα απακαλύψει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών ο θρακικής καταγωγής καθηγητής (εκ Ξάνθης) Χαράλαμπος Χ. Σπυρίδης(*). Αποτέλεσμα πολυετούς ερεύνης του, με την οποία κατάφερε να αποκωδικοποιήσει ένα μοναδικό κείμενο, γραμμένο στην γλώσσα των Θρακών του 5ου π.Χ. αι.! Η ανάγνωση του «χρυσού δακτυλιδιού» θα πραγματοποιηθεί - για πρώτη φορά παγκοσμίως! - σε διάλεξη του καθηγητού, την οποία διοργανώνει το Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών την Τετάρτη 9 Απριλίου και ώρα 19:00 στην αίθουσα τελετών του Ιδρύματος (Πανεπιστημίου 30).

Πρόκειται για κείμενο 61 χαρακτήρων του μεγαλογράμματου αττικού–ιωνικού αλφαβήτου, σε συνεχή λόγο – μη χωριζόμενο σε λέξεις - ανερμήνευτο έως σήμερα, κατά την επίσημη εκδοχή.

Το αρχαίο κείμενο είναι χαραγμένο στην πλάκα χρυσού δακτυλιδιού, το οποίο φορούσε διαπρεπής άνδρας της αρχαίας μεγάλης θρακικής Σαπαϊκής χώρας ή της αρχαίας χώρας των Βησσών Θρακών, που συμπίπτει με την σημερινή περιφέρεια Βορισογράδσκο της Βουλγαρίας (χωριό Εζέροβο).

Από την ανάγνωση του επιγράμματος του χρυσού δακτυλιδιού του Εζέροβο, προκύπτουν:

        - Η εξιστόρηση γεγονότων που αναφέρονται από πλείστους όσους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, τραγικούς και ιστορικούς.

        - Ποιος και τι ήταν αυτός που φορούσε το δακτυλίδι.

        - Ποια ήταν η θρησκεία των αρχαίων Θρακών της περιοχής.

        - Ότι η γλώσσα των αρχαίων Θρακών ήταν ελληνική.

        - Εμπλουτίζεται το υπάρχον αρχαιοθρακικό γλωσσικό υλικό των διαλεκτικών λέξεων.

        - Ξεκαθαρίζει ο τρόπος γραφής του επιγράμματος και η διττή προφορά κάποιου βασικού γράμματος στην γλώσσα των αρχαίων Θρακών.

        - Μαθαίνουμε από πού μετώκησαν οι αρχαίοι Θράκες της περιοχής, κλείνοντας έναν κύκλο μετακινήσεων αιώνων.

        - Μαθαίνουμε πώς λεγόταν η πόλις του Εζέροβο εκείνον τον καιρό και λεπτομέρειες άγνωστες μέχρι σήμερα για την ονομασία και την γεωγραφία της περιοχής.

        - Μαθαίνουμε την κύρια ασχολία των αρχαίων Θρακών της περιοχής.

        - Μαθαίνουμε πληροφορίες για την αρχαία θρακική μετρική και ρυθμοποιία.

- Διασαφηνίζεται οριστικώς η καταγωγή πολλών ανθρώπων του πνεύματος και των γραμμάτων από την αρχαία Θράκη, όπως είναι ο σοφιστής Πρωταγόρας και ο Σκυθίνος ο ιαμβογράφος.

Πρόκειται, λοιπόν, για μοναδικό – έως σήμερα - εκτεταμένο αρχαίο θρακικό κείμενο.

Το δακτυλίδι του Εζέροβο

Τύχη αγαθή, το έτος 1912, κατά την εκσκαφή ενός τύμβου (τούμπας, γηλόφου) στο χωριό Εζέροβο της περιφερείας Βορισογράδσκο της Βουλγαρίας - το βορειότερο τμημα της αρχαίας Μεγάλης Θρακικής Σαπαϊκής χώρας ή ίσως προς το νοτιώτερο τμημα της αρχαίας χώρας των Βησσών Θρακών - μεταξύ των πόλεων Χάσκοβο και Φιλιππουπόλεως, ευρέθη μεγαλοπρεπής τάφος του 403 π.Χ. Ήταν τάφος διαπρεπούς ανδρός, όπως προκύπτει από τα κτερίσματα. Ο νεκρός φορούσε χρυσό δακτυλίδι, το οποίο έφερε πλατειά ενεπίγραφη πλάκα, στην οποία ήσαν χαραγμένα 61 γράμματα του μεγαλογράμματου αττικο-ιωνικού αλφαβήτου!

Πολλοί μελετητές, ιδίως Ευρωπαίοι, μεταξύ των οποίων Βαλκάνιοι – συμπεριλαμ­βανομένων και των Ελλήνων (D. Detschew, Ρ. Kretschmer, Ribezzo, Seure, Basavaricius, M. Αποστολίδης, Κ. Κουρτίδης, κ.ά.) προσπάθησαν να ερμηνεύσουν, ο καθένας με τις γνώσεις του και την πλούσια φαντασία του την επιγραφή. Κατά τον κ. Σπυρίδη, «ο κάθε ερευνητής εξ αυτών χωρίζει τις λέξεις με τον δικό του τρόπο και δίνει στις λέξεις την προσωπική του ερμηνεία έτσι, ώστε όλες αυτές οι ερμηνευτικές προσπάθειες να έχουν σαν μόνο κοινό στοιχείο την αυθαιρεσία». Ως Ξανθιώτης, ο κ Σπυρίδης ενδιαφέρθηκε για το δακτυλίδι του Εζέροβο και ασχολήθηκε ερευνητικά με αυτό από το 1988. Την έρευνά του ολοκλήρωσε στις 30.12.2013.

Όλα αυτά γίνονται ακόμη σπουδαιότερα, εάν αναλογισθεί κανείς πως οι Θράκες δεν είχαν γραπτή γλώσσα και γι’ αυτό δεν άφησαν γραπτά μνημεία. Δεν εγνώριζαν να γράφουν και θεωρούσαν μεγάλη ντροπή την χρήση των γραμμάτων (Αιλιανός «Ιστορικά Διάφορα», 8,6,1-4)... Δεν μπορούσαν να μετρήσουν πάνω από τον αριθμό τέσσερα (Αριστοτέλης «Προβλήματα», 911a, 1-4)...

Ως προς την γλώσσα των Θρακών οι γνώσεις μας είναι πολύ περιορισμένες, όπως λέει ο καθηγητής Σπυρίδης. Το γλωσσικό υλικό, που έχει διασωθεί από τους αρχαίους συγγραφείς και λεξικογράφους (κυρίως τον Ησύχιο τον Αλεξανδρέα και εν μέρει τον Στέφανο τον Βυζάντιο), περιλαμβάνει:

        - 40 διαλεκτικές λέξεις,

        - περίπου 1.500 κύρια ονόματα (ανθρωπωνύμια και τοπωνύμια),

        - διάφορες ανάγλυφες επιγραφές, οι οποίες ευρέθησαν στην Μοισία και την Βόρεια Θράκη και οι οποίες μας καθιστούν γνωστά πολλά κύρια θρακικά ονόματα, διαφόρων εποχών και ρωμαϊκής ακόμη,

        - δυο επιγραφές επάνω σε δυο χρυσά δακτυλίδα, τα οποία ευρέθησαν στο Εζέροβο και το Ντιβανλί, αντιστοίχως,

        - επιγραφές σε τέσσερις ασημένιες τεφροδόχους του Ντιβανλί,

        - ένα αγγείο το οποίο ευρέθη σε ιερό της Σαμοθράκης, 

και

        - κάποιες λέξεις κυρίως φυτών χάρις στο γεγονός ότι οι αρχαίοι Έλληνες εθεωρούσαν τους Θράκες αξεπέραστους στην βοτανοθεραπεία.

Τέλος, πολλές ελληνικές λέξεις οι οποίες διαβάσθηκαν στην Γραμμική Β μαρτυρούνται και στον χώρο της Θράκης. Πολλά ονόματα και τοπωνύμια γνωστά στην Θράκη (όπως λ.χ. Αγριάνες, Δύμη, Νέστος, Σκαιός ποταμός, Άβαι, κ.ά.), υπάρχουν και στην νότια Ελλάδα. Αυτό το γλωσσικό υλικό, όμως, είναι ένα ανεπαρκές υλικό. Οι Θράκες άρχισαν να χρησιμοποιούν το ελληνικό αλφάβητο - και ειδικότερα την αττική-ιωνική παραλλαγή του, από τον 5ο π.Χ. αι., όπως προκύπτει από τα μέχρι σήμερα υπάρχοντα στοιχεία.

Ο βιολονίστας των Αβδήρων

Την προηγουμένη εβδομάδα στο Συνέδριο Φυσικών στο Ναύπλιο ο κ. Σπυρίδης ομίλησε, μεταξύ των άλλων και για τον «βιολονίστα των Αβδήρων», τον οποίο πρώτον παρουσίασε αυτή εδώ η στήλη, στο φύλλο της 21.06.2011, άρθρο με τίτλο «Στα αρχαία Άβδηρα έπαιζαν βιολί!» (Για περισσότερα, βλ. σχ. βιβλίο Γ. Λεκάκη «Μουσικής Μύηση», εκδ. MadMelody, 2013).

Ο καθηγητής υπερθεμάτισε για τα αρχαία έγχορδα μουσικά όργανα με δοξάρι, που την ύπαρξη και λειτουργία τους πρώτος αναφέρει ο Ηράκλειτος (στο απόσπασμα 51), ο σκοτεινός φιλόσοφος. Η εισήγηση έκανε εντύπωση, δεδομένου, όπως ανέφερα και στο παραπάνω άρθρο, η σύγχρονη μουσικολογία πιστεέυει και διαδίσει πως οι αρχαίοι Έλληνες δεν εγνώριζαν τον δοξάρι!!!

Όσο για τον «αρχαίο Αβδηρίτη βιολονίστα» ο κ. Σπυρίδης θα ομιλήσει στις 29 Απριλίου στην αίθουσα «Δρακόπουλος» στα Προπύλαια (Πανεπιστημίου 30).

ΥΓ:

βλ. και σχ. ανακοίνωση του Χαρ. Σπυρίδη στο τελευταίο Βαλκανικό Συνέδριο Φυσικής.

ΠΗΓΗ: άρθρο του Γ. Λεκάκη στην στήλη του «Χρονοτοπία», στην εφημ. «Χρόνος» Κομοτηνής, 2.4.2014. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 3.4.2014.

«ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΜΟΝΑΔΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΟΘΡΑΚΙΚΟΥ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΟΣ»! Αποκωδικοποίηση και ερμηνεία του μοναδικού αρχαιοθρακικού επιγράμματος επάνω στο χρυσό δαχτυλίδι του Εζέροβο

Ως επίκουρος καθηγητής της Φυσικής της Μουσικής στο Τμήμα Φυσικής του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου της Θεσσαλονίκης αφ' ενός, και αφ' ετέρου ως μέλος του Κογκρέσου της Βαλκανικής Ένωσης Φυσικών, στα τέλη της δεκαετίας του 1980 είχα αρχίσει να ασχολούμαι με ένα θέμα Θρακιώτικου χαρακτήρα για να το παρουσιάσω στο Βαλκανικό Συνέδριο Φυσικής, που θα γινόταν στις 26-28.9.1991 στην Θεσσαλονίκη.

Συγκεκριμένα, είχα επιλέξει για να αποκωδικοποιήσω, ή για να μεταφράσω, το πρώτο και μοναδικό που υπήρχε μεγάλης έκτασης θρακικό γραπτό κείμενο με 61 συνεχόμενους ελληνικούς μεγαλογράμματους χαρακτήρες Ιωνικού τύπου, που βρέθηκε χαραγμένο στην πλάκα ενός χρυσού δακτυλιδιού.

Το δακτυλίδι φορούσε μέσα στον τάφο του ο σκελετός κάποιου διαπρεπούς Θράκα άνδρα του 5ου αιώνα π.Χ. Έτσι, χωρίς να το καταλάβω, άρχισε για μένα μία ερευνητική Οδύσσεια που κράτησε 24 ολόκληρα έτη· από το 1990 μέχρι 30.12.2013, ημέρα της εβδομάδας Δευτέρα –χρονικό ορόσημο αλησμόνητο!

Για το Βαλκανικό Συνέδριο Φυσικής υπέθεσα ότι η ενεπίγραφη πλάκα του δακτυλιδιού παρουσίαζε μία μουσική καταγραφή (παρτιτούρα) κάποιου Θρακικού ύμνου προς μία θεότητα ή κάποιον ήρωα, ίσως την «φήμη» του επίσημου προσώπου, στο οποίο ανήκε ο σκελετός στον τάφο.

Την παρτιτούρα αυτήν κατέγραψα σε σύγχρονη μουσική σημειογραφία χρησιμοποιώντας τους Πίνακες του αρχαίου Έλληνα φιλόσοφου και μουσικού Αλυπίου (4ος αι. π.Χ.).

Με αυτήν την μουσική εκδοχή του επιγράμματος του δακτυλιδιού, εκτελεσμένη με βιολοντσέλο από τον καθηγητή του Σύγχρονου Ωδείου Θεσσαλονίκης κ. Γ. Μανώλα σε παγκόσμια πρώτη το βράδυ του Σαββάτου, 28.9.1991 έκλεισε το Βαλκανικό Συνέδριο στην Αίθουσα Τελετών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Συνέχισα την έρευνά μου παρασυρμένος από τους σοφούς γλωσσολόγους, ιστορικούς και αρχαιολόγους των διαφόρων κρατών. Διατύπωσα την άποψη ότι η επιγραφή είναι ένα συγκεκριμένο κείμενο γραμμένο σε ένα κράμα από ελληνικές διαλέκτους με βαρβαρισμούς, που τα πλέον στοιχειώδη κύτταρα, οι συλλαβές των λέξεων, ενέχουν γνωρίσματα και ποιότητες μουσικού χαρακτήρα.

Με την βοήθεια των Πινάκων του Αλυπίου ανέστησα την μουσικότητα που υπήρχε και ζούσε λιθαργικά μέσα στο επίγραμμα τόσους αιώνες, αντιμετωπίζοντάς το συγχρόνως ως «λιμπρέτο» και ως «παρτιτούρα» ενός αρχαίου μουσικολογοτεχνικού έργου, το οποίο εκτέλεσαν κι έψαλλαν φοιτητές/τριες μου.

(*) Ο Χαρ. Χ. ΣΠΥΡΙΔΗΣ είναι καθηγητής Μουσικής Ακουστικής, Πληροφορικής Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Η παρουσίαση του σχετικού βιβλίου πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, στην Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών, την Παρασκευή 1.12.2023. ΔΕΙΤΕ την ΕΔΩ. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Άμμων Εκδοτική», Αθήνα 2023.

arxeion-politismou.gr