Η αρχαία ελληνική πόλη των Λοκρών της Μεγάλης Ελλάδος, η πρώτη πόλη στην Ευρώπη, που είχε γραπτό σύνταγμα, ήδη από τον 7ο αι. π.Χ. Θεϊκή προσφορά της Αθηνάς και του Απόλλωνος!

 

3Των Alessandro Marinucci, Γιώργου Λεκάκη

Αρχαίοι Έλληνες από την Λοκρίδα αποβιβάσθηκαν στις ακτές του Ιωνίου της Καλαβρίας, στην Μεγάλη Ελλάδα / Magna Graecia. Εκαταστάθηκαν αρχικώς κοντά στην Ζεφυρία Άκρα[1] καθ’ υπόδειξιν του Μαντείου των Δελφών, και μια πηγή που ονόμασαν Λοκρία, αλλά στην συνέχεια μετακινήθηκαν 20 χλμ. βορειότερα, με την βοήθεια των Συρακουσίων, διατηρώντας εν μέρει το όνομα του πρώτου οικισμού, ίνα συνεχίσουν να έχουν την εύνοια του Απόλλωνος., στον λόφου που λέγεται Έποπις (= επόπτης, εποπτεία). Έτσι, τον 7ο αιώνα π.Χ. εγεννήθηκαν οι Επιζεφύριοι Λοκροί[2]. Η πόλις θα έμενε στην ιστορία για τον κώδικα γραπτών νόμων της, τον πρώτο γνωστό στον ελληνικό κόσμο, και την δυτική και την ηπειρωτική Ευρώπη!

[Η μινωική Κρήτη(*) είχε προηγηθεί όλων, αλλά το Σύνταγμά της δεν το γνωρίζουμε επαρκώς από γραπτά κείμενα].

Η ανεξίτηλη υπογραφή σε αυτό το σώμα νομοθεσίας είναι αυτή του Ζαλεύκου της Λοκρίδας, μιας προσωπικότητος τόσο σπουδαίας, που γι’ αυτό καλύπτεται από μυστήριο και αβεβαιότητα. Οι αρχαίες πηγές που τον περιγράφουν και αναδεικνύουν την έκταση του έργου του, είναι δυστυχώς αντικρουόμενες. Ο Στράβων, ο Διόδωρος ο Σικελιώτης και ο Ευσέβιος της Καισάρειας μας μιλούν για τον Ζάλευκο, παραδεχόμενοι πως είναι πραγματικός άνθρωπος (η ανάγκη να υπογραμμιστεί αυτό είναι περίεργο - σ.σ.: σημαίνει ότι είχε ήδη περάσει στον χώρο του θρύλου) και πώς είναι ο αυθεντικός συντάκτης του κώδικα γραπτών νόμων, τον οποίο οι Λοκροί χρησιμοποιούσαν ήδη από το 660 π.Χ. (7ος αιώνας π.Χ.). Ο Κικέρων είχε ισχυρισθεί ότι είχε δει το Σύνταγμα του Ζαλεύκου – βλ. Κικέρων, II,6.

Ήταν λοιπόν, η πρώτη πόλη της Δύσεως, που εξοπλίσθηκε με σύνταγμα (δηλ. έναν κώδικα γραπτών νόμων).

Πολίτες βλέπουν να εκτελείται δημοσία η ποινή μοιχείας,
του Συντάγματος Ζαλεύκου.
Από τον νόμο περί μοιχείας του Ζαλεύκου, έμεινε έως σήμερα
παροιμιώδης η φράση, "θα σου βγάλω τα μάτια",
που λέει απειλητικά η γυναίκα, στον εραστή της,
αν τον υποψιάζεται ότι "ξενοκοιτάει".

Άλλοι ιστορικοί (λ.χ. ο Τίμαιος ο Λοκρός, 5ου αιώνα π.Χ. ή ο πιο πρόσφατος K. J. Beloch, Γερμανός ιστορικός πολιτογραφημένος Ιταλός, του 19ου - 20ού αι.) τον αναφέρουν ως θρυλική προσωπικότητα. Ο Ζάλευκος (= κατάλευκος) λατρεύτηκε ως ηλιακή θεότητα, και γιατί είχε μόνο ένα μάτι(**).[3]

Οι αρχαίοι παρέχουν μια πολύ επική εκδοχή της ιστορίας:

Ο Ζάλευκος, βοσκός ο ίδιος, υιός βοσκών, ονειρεύεται την θεά Αθηνά. Η θεά ψιθυρίζει στον ταπεινό αυτόχθονα άνδρα της Επιζεφυρίας Λοκρίδος, τους κανόνες που θα μπορούσαν να ρυθμίσουν την ζωή μιας πόλεως. Όμως ένας απλός βοσκός, δεν μπορεί να αναλάβει τέτοιο καθήκον. Μην ανησυχείς, παρεμβαίνει ο θεός Απόλλων, και πείθει τους Λοκρούς να απελευθερώσουν τον πτωχό Ζάλευκο, ο οποίος τώρα δεν έχει άλλους περιορισμούς και μπορεί να ξεκινήσει το νομοθετικό του έργο.[4] Ο Διόδωρος Σικελιώτης, που έζησε έξι αιώνες μετά τα γεγονότα που αφηγείται, παρουσιάζει μια εντελώς διαφορετική ιστορία: Ο Ζάλευκος ήταν λόγιος και άρα ελεύθερος, μαθητής κάποιου Πυθαγόρα (όχι του γνωστού, διότι αυτός γεννήθηκε έναν αιώνα αργότερα).

Όποια και αν είναι η πραγματικότητα των γεγονότων, γνωρίζουμε ότι ο κώδικας των Λοκρών ήταν αρκετά αυστηρός στην εφαρμογή της δικαιοσύνης.

Οι νόμοι του:

- Στα εργατικά ήταν αφιερωμένο το α΄ μέρος του Συντάγματος, και κυρίως στην έννοια των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας. Απαγόρευε την αφαίρεση γης από τους ιδιοκτήτες, για χρέη, παρά μόνον σε περιπτώσεις ακραίας ανάγκης![5]

- Απαγόρευε την μακρόχρονη παραμονή σε ξένες χώρες – νόμος που ίσχυε και στην σπαρτιατική νομοθεσία.

        - Είχε τον «νόμο των αντιποίνων» - που προέρχεται από το ελληνικό νομικο σύστημα (Κώδικας Δράκοντος[4*]). Ο Στράβων διηγείται πώς: «από τις πρώτες καινοτομίες που εισήγαγε ο Ζάλευκος ήταν ότι, ενώ οι αρχαίοι εμπιστεύονταν τους δικαστές, ο καθορισμός της ποινής για κάθε έγκλημα, οριζόταν από τους ίδιους τους νόμους: Θεωρώντας ότι οι απόψεις των δικαστών, ακόμη και για τα ίδια εγκλήματα, μπορεί να μην είναι πάντα όπως πρέπει»! Ο νομοθέτης Ζάλευκος, λοιπόν, όρισε συγκεκριμένες ποινές για κάθε έγκλημα, ξεπερνώντας έτσι την διακριτική ευχέρεια των δικαστών να ορίζουν αυτοί τις ποινές, διότι αυτό ήταν συχνάκις πηγή κοινωνικής διχόνοιας. Στην πράξη, ο Στράβων μας λέει πώς ο Ζάλευκος, κωδικοποιώντας τις ποινές για κάθε έγκλημα, αφαίρεσε αυτήν την δικαιοδοσία από τους δικαστές. Ήταν ένας καλός τρόπος για να γίνει ο νόμος πιο δίκαιος για όλους.

        - Είχε νόμους για συμβατικές και αστικές διαφορές, και ηθικά ζητήματα. Το Σύνταγμα παρεμβαίνει και σε άλλα θέματα της καθημερινότητος, πράγματα που έχουν να κάνουν με το ήθος και την συμπεριφορά του πολίτη, λ.χ.:

        - Αν ήσουν μοιχός(**), αντιμετώπιζες τύφλωση.

        - Τον οίνο δεν μπορούσε να τον πιει κανείς απόλυτα αγνό, αλλά μόνον εάν αραιωθεί με νερό, ένα δηλ. γίνει κράμα > κρασί. 

[Αλλά οι δυο παραπάνω ποινές μπορούσαν να «μοιραστούν» οικειοθελώς από την οικογένεια του καταδικασμένου![6]]

        - Επίσης και ο «νόμος της παγίδας», που υπογράφει ο ίδιος ο Ζάλευκος είναι περίεργος: Εάν κάποιος ήθελε να κάνει αλλαγές σε νόμο ή στον κώδικα, θα έπρεπε να εμφανισθεί μπροστά στην Συνέλευση του Πολίτη με μια θηλιά στον λαιμό. Γινόταν ψηφοφορία από τον Δήμο (> δημοψήφισμα).  Εάν δεν πέρναγε η τροπολογία, ο εισηγητής θα κατέληγε στην αγχόνη[7] – σ.σ.: διότι νόμιζε ότι είναι σοφώτερος του νομοθέτη! Οπότε, ο επόμενος εισηγητής συνταγματικής αναθεώρησης, ή αναθεώρησης ή κατάργησης ή τροποποίησης νόμου, θα έπρεπε να το σκεφτεί πολύ σοβαρά, και να το μελετήσει πολύ καλά!

        - Επίσης σε περίπτωση που ένας πολίτης είχε διαφορετική άποψη με έναν δικαστή, σχετικώς με την ερμηνεία ενός διατάγματος, έπρεπε και οι δύο να εμφανισθούν στην συνέλευση πολιτών, φορώντας σχοινί στον λαιμό, που στην συνέχεια θα σφιγγόταν γύρω από τον λαιμό εκείνου, του οποίου η ερμηνεία θα αποδεικνυόταν λανθασμένη.[8]

Αναλυτές λένε ότι στο Σύνταγμα του Ζαλεύκου βρίσκουμε προδρομικά στοιχεία / ψήγματα των κατοπινών φιλοσοφιών (πυθαγόρειας, πλατωνικής, στωικής).

ΠΗΓΗ: «Locri, la prima città in Europa a dotarsi di leggi scritte», Storiache passion, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 26.2.2024.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Η Zephyrion Acra  (Capo Zefirio, σήμερα Capo Bruzzano) ήταν μετά το ακρωτήριον του Ηρακλέους.

[2] Έως και σήμερα στην θέση της αρχαίας πόλεως ευρίσκεται κτισμένη η κωμόπολη Λόκρι (Locri), στον 38ο παράλληλο [38°12′N, 16°14′E]. Οι Επιζεφύριοι Λοκροί επισήμως ιδρύθηκαν το 679 - 673 π.Χ. από τον Ευάνθη, μετά την ίδρυση των Συρακουσών και του Κρότωνος. Από Λοκρούς από την Οπούντια και από την Οζολία Λοκρίδα της Στερεάς Ελλάδος. Η κοινωνία τους ήταν μητριαρχική. Η πόλις ήταν διάσημη στην αρχαιότητα για το ιδιαίτερο έθιμο, που έδινε ισχύ στην καταγωγή μέσω της μητρικής γραμμής. Όπως και στην Σπάρτη, έτσι κι εδώ, οι γυναίκες συμμετείχαν σε αθλητικούς αγώνες!

Η πόλις είχε δυο (τουλάχιστον) σπουδαία ιερά, της Περσεφόνης(***) (προστάτιδας του γάμου), και της Αφροδίτης, όπου τελούνταν και τα Αδώνια, ένα θέατρο (του 4ου αιώνα π.Χ. 4.500 θεατών), καθώς και έναν ναό ιωνικού ρυθμού, (του 5ου αιώνα π.Χ.). Μια τοπική ηρωολατρεία αναπτύχθηκε γύρω από τον Λοκρό πυγμάχο Ολυμπιονίκη Εύθυμο, ο οποίος λατρευόταν επίσης και ως ποτάμιος θεός. Ανάγλυφο από τους Επιζεφυρίους Λοκρούς, απεικονίζει τον Πλούτωνα και την Περσεφόνη(***) (Εθνικό Μουσείο της Μεγάλης Ελλάδας, στο Ρήγιο). Ρήγιο - Λοκρίδα απείχαν 600 στάδια.

Η πόλις είχε δεσμούς με την Σπάρτη, και συλλατρείες του Αχιλλέα, του Αιακού και της Τηθύος (που προέρχονταν από την Σπάρτη) - σημαντικές για την Λοκρίδα και τον Κρότωνα, από την οποία προήλθε η γενεαλογία του Λοκρού, αδελφού του Κρότωνα. Και των Διοσκούρων.

[3] Ο Ζάλευκος είχε χάσει το ένα μάτι του, θέλοντας να γλιτώσει τον μοιχό(**) υιό του, από την τιμωρία που ήταν η τύφλωση, δια της αφαιρέσεως δύο οφθαλμών. Έτσι μεσολάβησε και αφαιρέθηκε το ένα μάτι του γιου του και το ένα το δικό του, σύνολο δύο δηλαδή, όπως έλεγε ο νόμος!

Οι μονόφθαλμοι ήταν σύμβολο ηλιακών θεοτήτων, διότι το ένα μάτι τους παρέπεμπε στον ένα και μοναδικό Ήλιο μας.

[4] Πολλοί αρχαίοι λαοί απέδιδαν θεϊκή προέλευση στους νόμους τους. Στην Κρήτη(*) λ.χ. ο Μίνως έπαιρνε τους νέους νόμους από τον Δία, κάθε 9 χρόνια!

[5] Βλ. Στράβων, Αριστοτέλης, II,4.

[6] Βλ. Κλ. Αιλιανός, II,37.

[7] Βλ. Δημοσθένης, Πολύβιος.

[8] Βλ. Πολύβιος.

[4*] Αθηναίος τύραννος, αλλά και ο πρώτος άνθρωπος, ο οποίος κατέγραψε τους νόμους, που πριν απ' αυτόν ήταν προφορικοί (άγραφοι). Οι Αθηναίοι του ανέθεσαν το 624 π.Χ. και το 621 π.Χ. (40 χρόνια μετά τους Λοκρούς) τους έγραψε σε περιστρεφόμενες μαρμάρινες τρίπλευρες πλάκες (κύρβεις) τις οποίες τοποθέτησε στην Αγορά. Πριν από αυτόν, αυτήν την αρμοδιότητα είχαν 6 άρχοντες, οι Θεσμοθέται / Θεσμοθεταίοι, οι οποίοι θεσμοθετούσαν τους άγραφους νόμους. 

arxeion-politismou.gr