Ίρις: Η χρυσόπτερη αγγελιοφόρος των θεών

- Ζεύς δέ πατήρ…

Ἶριν δ’ δ’ ὤτρυνε χρυσοπτερόν ἀγγελέουσαν

βασκ’ ἴθι, Ἶρι ταχεῖα…..

Η Ίριδα ήταν κόρη του Θάμαντα και της Ωκεανίδας Ηλέκτρας ή κατ΄ άλλη εκδοχή της Άρκης την οποία τιμώρησε ο Ζευς διότι κατά την Τιτανομαχία βοήθησε τους Τιτάνες. Ήταν φτερωτή και ορμητική σαν θύελλα, γνωστή ως πιστή και γοργοπόδαρη αγγελιοφόρος των θεών.

Η Ίριδα πετά όπως ο άνεμος ή όπως η πνοή της θύελλας, κατεβαίνει με ταχύτητα από τον ουρανό στη γη, όπως πέφτουν από τα σύννεφα το χιόνι και το χαλάζι. Φορά χρυσά φτερωτά πέδιλα, χρυσά φτερά, κοντό χιτώνα και κρατούσε στο χέρι κηρύκειο. Στην τέχνη των αρχαίων παριστάνεται ντυμένη με ευρύχωρο χιτώνα, που κυματίζει στον αιθέρα, κρατά στο χέρι κηρύκειο, όπως ο Ερμής, και σε μερικές περιπτώσεις, υδρία...

Στην «Θεογονία» του Ησίοδου παρουσιάζεται ως αδερφή των Αρπυιών και κόρη του Θαύμαντος και της ωκεανίδας Ηλέκτρας, γι’ αυτό και ο Ησίοδος την αποκαλεί «Θαυμαντιάς». H Ίρις είχε πολλά επίθετα,όπως για παράδειγμα: πόδας ὠκέα – ποδήνεμος ὠκέα και Θαυμαντιάςή Θαύμαντος (Θυγατέρα του Θαύμαντος, θαυματουργή). Στην Ιλιάδα του Ομήρου περιγράφεται ως «Ἀελλόπους», δηλαδή «αυτή που τρέχει γρήγορα, που μοιάζει με καταιγίδα». Αυτό το επίθετο της αποδίδεται από τον Όμηρο, επειδή η Ίρις με ένα αγγείο συνήθιζε να ρίχνει επάνω από τα σύννεφα νερό, το οποίο πρώτα το γέμιζε με θαλασσινό νερό. Η Ίριδα αποκαλείται «ἄγγελος ὠκύς» (Οδύσσεια, π 468 – μ 374). Στον Όμηρο βλέπουμε ότι υπάρχει μια έντονη πάρουσία τηςθεάς Ίριδας.

Η Ίρις ήταν σύζυγος του θεού Ζέφυρου, ο οποίος είναι ο θεός των ανέμων. Από την ένωση της με τον θεό Ζέφυρο, η Ίρις απέκτησε τον Πόθο (Νόννος, Διονυσιακά ). Σύμφωνα με τον Νόννο, ο Υδάσπης είναι ο αδερφός της Ίριδας (βιβλ. 26, στ. 355-365).

Μετέφερε τα μηνύματά του Δία και της Ήρας είτε σε άλλους θεούς, είτε στους ανθρώπους, ή πάλι της ανέθεταν να μεσολαβεί ανάμεσα στους θεούς, κάθε φορά που προέκυπτε κάποιο πρόβλημα.

Αδερφές της θεωρούνταν οι Άρπυιες, που ήταν κι αυτές φτερωτές, ανάλαφρες και αεικίνητες, σαν τον άνεμο και τη θύελλα και ζευγάρωνε με τον Ζέφυρο.

Βασικό της καθήκον ήταν να συμβάλλει στην απονομή δικαιοσύνης, κάθε φορά που ξεσπούσαν καβγάδες ή αντιζηλίες στον Όλυμπο μεταξύ των θεών, ή ακόμη σε περίπτωση που κάποιος θεός έλεγε ψέματα. Τότε η Ίριδα έπρεπε να πετάξει ψηλά μέχρι την κατοικία της Στύγας, εκεί όπου ο Ουρανός στηριζόταν πάνω σε ασημένιες κολόνες. Από το σημείο εκείνο έπεφτε το περίφημο ιερό νερό της Στύγας, με το οποίο γέμιζε η Ίριδα ένα χρυσό κύπελλο και το πήγαινε στον Όλυμπο.Ο δρόμος που ακολουθούσε στον ουρανό για να μεταφέρει από τη Στύγα σε χρυσή υδροχόη, το για τον όρκο των θεών «ιερό ύδωρ» χαρασσότανεπτάχρωμος.

Αν κάποιος θεός ορκιζόταν στο νερό αυτό ψέματα, έπεφτε κάτω αμέσως, χωρίς πνοή και χωρίς να έχει τις αισθήσεις του κι έμενε έτσι για πολύ καιρό. Δεν έτρωγε αμβροσία ούτε έπινε νέκταρ. Στη συνέχεια έμενε για εννιά χρόνια αποκλεισμένος από τα συμπόσια των θεών,καθώς και από την προστασία τους.

Όταν οι θεοί ήθελαν να ορκιστούν ο Δίας έστελνε την Ίριδα να γεμίσει από τη Στύγα, τη μαύρη πηγή του Άδη, το χρυσό της ποτήρι. Έχυναν το νερό στη γη και ορκίζονταν στα νερά της Στύγας και ο όρκος τους ήταν πια αμετάκλητος.

Η Ίριδα δεν εκτελούσε μόνο τις αποστολές που της ανέθεταν, αλλά συχνά αναλάμβανε και η ίδια πρωτοβουλία. Στην Ιλιάδα τη βλέπουμε να ορμά και να βγάζει από τη μάχη την Αφροδίτη, που είχε πληγωθεί. Επίσης μπαίνει στο δωμάτιο της Ελένης και την προτρέπει να βγει έξω και να καμαρώσει τον Πάρη και τον Μενέλαο, που πρόκειται να μονομαχήσουν. Συχνά προπορεύεται στις γαμήλιες τελετές του Ολύμπου και παραστέκει τη νύφη, όπως στους γάμους της Θέτιδας και του Πηλέα ή του Δία και της Ήρας.

Βασική αποστολή της Ίριδας ήταν να μεταφέρει τις εντολές του Δία στους άλλους θεούς, συνήθως στον Ποσειδώνα. Μπορούσε όμως να μεταφέρει και μηνύματα άλλων θεών, όπως είχε συμβεί με την περίπτωση της Λητώς. Οι Ολύμπιες θεές, εκτός της Ήρας, κάλεσαν την Ίριδα να επέμβη, ώστε να μπορέσει η Λητώ να γεννήσει επιτέλους τα παιδιά της, την Άρτεμη και τον Απόλλωνα.

Η Ήρα, όπως είναι γνωστό, την καταδίωκε και δεν την άφηνε να γεννήσει, κρατώντας στον Όλυμπο την Ειλείθυια, τη θεά που προκαλούσε τους πόνους του τοκετού. Έτσι, η γέννα δεν έλεγε ν' αρχίσει, οπότε η Ίριδα πήγε στον Όλυμπο για να τη φέρει κοντά στην ετοιμόγεννη κρυφά από την Ήρα, αφού υποσχέθηκε ότι θα της δώσει ένα περιδέραιο με εννιά χάντρες σε χρυσή κλωστή. Έτσι ακριβώς την είχαν συμβουλέψει οι θεές του Ολύμπου.

Στην Ιλιάδα πείθει για λογαριασμό της τον Αχιλλέα να ξαναμπεί στη μάχη, μόλις σκοτώνεται ο φίλος του Πάτροκλος κι ο Έκτορας θέλει να πάρει το πτώμα του ήρωα.

Κάθε φορά που η Ίριδα έπρεπε να πάει μήνυμα στους ανθρώπους από μέρους κάποιου θεού, έπαιρνε τη μορφή κάποιου θνητού. Για παράδειγμα, μεσολάβησε στους Τρώες με τη μορφή ενός γιου του Πρίαμου ή παρουσιάστηκε στην Ελένη ως κουνιάδα της. Η συμπεριφορά της προς τον Αχιλλέα υπήρξε, μάλιστα, ιδιαίτερα ευνοϊκή, όταν ο Πάτροκλος, νεκρός πια, επρόκειτο να καεί στην πυρά, ο Αχιλλέας επικαλέστηκε τους ανέμους, για να φουντώσει η φωτιά με το φύσημά τους.

Η Ίριδα τότε έσπευσε να τους συναντήσει αμέσως, ώστε να πραγματοποιηθεί η επιθυμία του ήρωα. Πραγματικά, τους βρίσκει συγκεντρωμένους στη σπηλιά του Βοριά, όπου ήταν καλεσμένοι σε συμπόσιο. Τους διακόπτει για να τους εξηγήσει το λόγο της άφιξής της και να τους μεταφέρει την ευχή του Αχιλλέα. Σ' άλλες περιπτώσεις η Ίριδα μπαίνει στην υπηρεσία της ίδιας της Ήρας

Αργότερα φαίνεται πως πίστευαν πως η Ίριδα μπήκε στην αποκλειστική υπηρεσία της Ήρας. Τη φαντάζονταν καθισμένη κάτω, μπροστά στο θρόνο της θεάς. Δεν έφευγε ποτέ από κοντά της και λαγοκοιμόταν εκεί. Φορώντας τη ζώνη και μη βγάζοντας ποτέ τα πέδιλά της, ήταν πάντοτε σε επιφυλακή, μήπως τυχόν και της ανατεθεί ξαφνικά κάποια νέα επείγουσα αποστολή από τη βασίλισσα των θεών. Είχε όμως και άλλες υπηρεσίες ιδίως κοντά στην Ήρα. Αυτή έστρωνε το κρεβάτι της, βοηθούσε στον καλλωπισμό της ή άλειφε με «ιερά μύρα» τα θεία μέλη της.

Αυτή κατά διαταγή της Ήρας, έσπευδε στις μελλοθάνατες γυναίκες όταν βασανίζονταν επί μακρού και επιτάχυνε το τέλος των βασάνων τους με τη κοπή των μετωπιαίων τριχών.,,

Το όνομα "Ίρις" υπάρχει στον Ομηρικό Ύμνο, ΙΙ, 314, στο έργο του Νόννου «Διονυσιακά»

(20, 251, 31, 110). Υπάρχει επίσης στον Στησίχορο (16, 11) ως θεότητα που χαρακτηρίζει τιςΜούσες και σε άλλους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς χαρακτηρίζει την Αφροδίτη, ενώ στονΝόννο (Διονυσιακά, 19, 234) χαρακτηρίζει τον θεό Ερμή./

Τα επίθετα «χρυσόπτερυγος» «χρυσεόταρσος» που αποδίδονται στις Μούσες, σύμφωνα με τους ορφικούς ύμνους αποδίδονται και στην Ίριδα από τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς

Η Ίριδα ήταν η προσωποποίηση του ουράνιου τόξου και είχε έτσι στενή σχέση με τη θεά Ήρα,τη θεά του αέρα και των καιρικών μεταβολών.

Ήταν η ιδεατή ανθρωπόμορφη ιπτάμενη θεότητα (αλληγορική) της έννοιας του ατμοσφαιρικού φαινομένου του ουράνιου τόξου, προς τούτο και η στενή σχέση με την Ήρα (που δεν είναι τίποτα άλλο από αναγραμματισμός της λέξης Αήρ).

Ο Όμηρος, πρώτος, με τη λέξη "ίρις" ονόμασε το φυσικό φαινόμενο της εμφάνισής του στον ουρανό και θεωρεί ότι η αρχαία θεά Ίριδα ήταν εκείνη που με τα φτερωτά της σανδάλια χόρευε και έτρεχε γρήγορα, ενώ απ'όπου περνούσε σκορπούσε χρώματα και λουλούδια. Γι'αυτό και είναι και όνομα πολλών λουλουδιών.

0

Ίρις και Μορφέας

Ποτέ όμως η θεά Ίριδα δεν αποτέλεσε προσωποποίηση του ουράνιου τόξου. Απεικονίσεις της στην αρχαιότητα υπάρχουν πολλές, παρόλα αυτά σε καμιά τους δεν παριστάνεται ως ουράνιο τόξο η ίδια, ούτε και συνοδεύεται απ' αυτό. Η ουσία είναι πάντως πως η Ίριδα ταυτίζεται με το ουράνιο τόξο στη σκέψη των ανθρώπων, αρχικά η ίδια κι αργότερα το φόρεμά της ή ο δρόμος της.

Σ' αυτήν ακριβώς την ταύτιση βασίζεται και η καθιέρωση της Ίριδας ως αγγελιοφόρου των θεών το ουράνιο τόξο μοιάζει να συνδέει τη Γη με τον Ουρανό, τον αέρα με τη θάλασσα και η Ίριδα ωςμαντατοφόρος κινείται μεταξύ θεών και ανθρώπων, καθώς και μέχρι τα βάθη της θάλασσας και τον Κάτω Κόσμο, με την ταχύτητα του ανέμου.

Η παρουσία του ονόματος «Ἶρις» στον Όμηρο δείχνει ότι το όνομα αυτό δεν επινοήθηκε από τονΌμηρο ή τον Ησίοδο, αλλά ότι προϋπήρχε και δήλωνε το ουράνιο τόξο κατά τους πανάρχαιους χρόνους.

Η Ίριδα στα έπη του Ομήρου έχει δυο συμβολισμούς. Είναι το σύμβολο του λόγου και το σύμβολο της αγάπης ταυτόχρονα. Γι’αυτό και την χαρακτηρίζει «Ὠκέα Ἶρις».

Η θεά Ίριδα είναι η θηλυκή έκφραση του Λόγου, η αρσενική έκφραση του λόγου (δηλαδή η πεζή, δυναμική έκφραση του λόγου) ανήκει στον θεό Ερμή.

Ως τόπος λατρείας της Ίριδας είναι γνωστός μόνο ένας στην αρχαιότητα, το νησί της Εκάτης, που βρισκόταν κοντά στη Δήλο.

Πηγή: mythiki-anazitisi