Η μυστηριώδης προέλευση της ανθρωποθυσίας

IVAN-96 VIA GETTY IMAGES

Η ανθρωποθυσία φαίνεται να είναι τόσο παλιά όσο και η ίδια η ανθρωπότητα. Ωστόσο, οι ειδικοί διαφωνούν σχετικά με το πώς και πού ξεκίνησε η πρακτική.

H πρακτική της ανθρωποθυσίας είναι αυτή τη στιγμή στενά συνδεδεμένη με τους Αζτέκους του βόρειου Μεξικού. Το πανάρχαιο τελετουργικό, σπάνιο στις περισσότερες κοινωνίες σε όλο τον κόσμο, έπαιξε σημαντικό ρόλο στη μεσοαμερικανική κουλτούρα. Οι ανθρωποθυσίες πραγματοποιήθηκαν σε πολλές περιπτώσεις και χρησιμοποιήθηκαν ακόμη και για να σηματοδοτήσουν την ολοκλήρωση αρχιτεκτονικών έργων, όπως η Μεγάλη Πυραμίδα του Τενοτστιτλάν, η οποία θα μπορούσε να είχε οδηγήσει στο θάνατο έως και 80.400 ανθρώπους, σύμφωνα με τον Αμερικανό ανθρωπολόγο Ρος Χάσιγκ.

Οι ανθρωποθυσίες μεταξύ των Αζτέκων περιγράφηκαν με φρικιαστικές λεπτομέρειες από τους Ισπανούς κατακτητές. Οι περιγραφές τους ταιριάζουν με τις εξίσου φρικτές απεικονίσεις που βρίσκονται σε πολλούς προκολομβιανούς κώδικες. Ένα από αυτά, ο Codex Magliabechiano*, δείχνει έναν ιερέα να συγκρατεί ένα θύμα θυσίας καθώς ένας άλλος χρησιμοποιεί ένα αιχμηρό αντικείμενο για να ξεριζώσει την καρδιά του. Το αίμα κυλά στο κάτω μέρος της πυραμίδας, όπου ένα προηγούμενο θύμα, με το στήθος ανοιχτό και το πρόσωπό του να κάνει μορφασμούς, σύρεται μακριά. Οι θεατές παρακολουθούν καθώς η καρδιά, φρεσκοκομμένη από τη σωματική της φυλακή, επιπλέει προς τον ουρανό. Μαρτυρίες αυτόπτων μαρτύρων έχουν κρατήσει ζωντανή και καλά τη μνήμη αυτών των φρικιαστικών τελετουργιών.

Ωστόσο, η έννοια της ανθρωποθυσίας δεν επινοήθηκε σε καμία περίπτωση από τους Αζτέκους, ούτε ήταν, όπως προτάθηκε προηγουμένως, ο μόνος πολιτισμός σε όλο τον κόσμο που ασχολήθηκε με αυτήν την πρακτική.

Οι ανθρωποθυσίες πιστεύεται ότι χρονολογούνται από την Εποχή του Χαλκού και πιθανώς πολύ πιο πριν. Τα ίχνη του έχουν ανακαλυφθεί στα αρχαιολογικά αρχεία διαφόρων πολιτισμών, από τους Ευρωπαίους της Παλαιολιθικής έως τους αρχαίους αποίκους της Κίνας. Αυτές οι κοινωνίες συμμετείχαν σε ανθρωποθυσίες για διάφορους λόγους, μερικούς συγκρίσιμους με τους Αζτέκους και άλλους εντελώς μοναδικούς.

Σκεπτικό των ανθρωποθυσιών

Η ιστορία των ανθρωποθυσιών είναι στενά συνδεδεμένη με την ιστορία της θρησκείας και της δεισιδαιμονίας. «Η προϊστορική θρησκεία», γράφει ο Τζον Σκίνερ, «ξεκίνησε ως ένα μαγικό μυστήριο που αποσκοπούσε στην άρνηση της πραγματικότητας του θανάτου». Στο έρευνα του, Ritual Matricide: A Study of the Origins of Sacrifice, ο Σκίνερ συζητά πώς ο φόβος και η περιέργειά μας για τον θάνατο εκδηλώθηκαν σε αρχαίες τελετουργίες όπως η κατανάλωση ανθρώπινου εγκεφάλου και η ανθρώπινη θυσία γενικά. Η εστίασή του ήταν στις παλαιολιθικές κοινωνίες, οι οποίες δεν είχαν το είδος της κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής πολυπλοκότητας που διαμόρφωσε τις τελετουργίες των Αζτέκων.

Οι θυσίες με θρησκευτικά κίνητρα θα μπορούσαν να λάβουν πολλές μορφές. Στην Κίνα, τη Μογγολία, την Αίγυπτο και τη Μεσοαμερική, σημαντικά άτομα θάβονταν μερικές φορές μαζί με τους υπηρέτες και/ή τις παλλακίδες τους. Δεδομένου ότι τα σώματα αυτών των φυλάκων σπάνια παρουσιάζουν σημάδια τραύματος ή ασθένειας, οι αρχαιολόγοι εικάζουν ότι ενταφιάστηκαν μαζί με τους αφέντες τους σε μια πρακτική που τώρα αναφέρεται ως «θυσία του συγκρατητή». Τέτοιες τελετουργίες εξασφάλιζαν ότι οι άνθρωποι θα παρέμεναν φροντισμένοι στη μετά θάνατον ζωή. Η πρακτική, κάποτε μια από τις πιο κοινές μορφές ανθρωποθυσίας, εξαφανίστηκε γύρω στο 2.800 π.Χ.

WIKIPEDIA

Ένας στόχος των ανθρωποθυσιών ήταν να κατευνάσουν τους θεούς προσφέροντας κάτι μεγάλης αξίας. Κατά τη διάρκεια των τελετουργιών Καπακότσα, οι Ίνκας του προκολομβιανού Περού ναρκώνουν και σκότωναν παρθένες γυναίκες και παιδιά - τις οποίες θεωρούσαν αγνές ή αθώες - για να αποτρέψουν φυσικές καταστροφές. Οι Αζτέκοι αναφέρονταν στις θυσίες ως πληρωμή χρέους. «Η ζωή οφείλεται στους θεούς», πιστεύεται ότι είπαν οι ιερείς τους στους Ισπανούς παρατηρητές υπερασπιζόμενοι το τελετουργικό, «με τη θυσία τους, μας έδωσαν ζωή… παράγουν τη διατροφή μας… που τρέφει τη ζωή».

Τελικά, η ανθρωποθυσία αφορούσε την προστασία της πλειοψηφίας σε βάρος μιας μειοψηφίας. Οι ανθρωποθυσίες δεν γίνονταν μόνο για να αποτρέψουν τους σεισμούς και τις ασθένειες, αλλά και για να κερδίσουν ή να αποφύγουν τους πολέμους. Χρησιμοποιήθηκαν για να ευλογήσουν τη βασιλεία συγκεκριμένων ηγεμόνων καθώς και τα σύμβολα της κυριαρχίας τους. Η Μεγάλη Πυραμίδα του Τενοτστιτλάν, που αρχικά κατασκευάστηκε κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Λτζοκόαλτ, είναι ένα παράδειγμα αυτού. Ομοίως, οι μπαλάντες και οι θρύλοι μιλούν για ιαπωνικές και βαλκανικές κοινότητες που θάβουν ζωντανούς ανθρώπους μέσα σε κτίρια για να τους προστατεύσουν από μελλοντική καταστροφή - μια πρακτική που υπονοείται από αρχαιολογικές ανακαλύψεις.

Η τρανταχτή προέλευση της θυσίας ανθρώπων

Ενώ η ιστορία δεν γνωρίζει έλλειψη κοινωνιών που έκαναν ανθρωποθυσίες, οι ειδικοί δεν έχουν ακόμη συμφωνήσει για το πού και πότε πρωτοεμφανίστηκε.

Επειδή η πρακτική περιγράφηκε ευρέως στην αρχαιότητα, είναι ασφαλές να πούμε ότι οι ανθρωποθυσίες συνέβαιναν και κατά την προϊστορία. Δυστυχώς, η έλλειψη γραπτών ή λεκτικών αρχείων μας εμποδίζει να ανασυνθέσουμε την προϊστορική ζωή με οποιονδήποτε βαθμό ακρίβειας. Κατά συνέπεια, η κατανόησή μας για την προέλευση των ανθρωποθυσιών βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε αρχαιολογικά στοιχεία, τα οποία σπάνια οδηγούν σε ένα οριστικό συμπέρασμα.

CHOCHO 8 / WIKIPEDIA

Με τα χρόνια, αρκετοί ερευνητές δήλωσαν ότι μπορεί να βρήκαν στοιχεία για ανθρωποθυσίες που χρονολογούνται στην Εποχή του Σιδήρου ή του Χαλκού. Σε ένα άρθρο, ο παλαιοανθρωπολόγος Γιάν Τζελινέκ ερευνά θέσεις ανασκαφών στην Τσεχοσλοβακία από αυτές τις περιόδους. Η εξαιρετικά ποικιλόμορφη μεταχείριση των ανθρώπινων λειψάνων εκεί, λέει ο Τζελινέκ, υποδηλώνει ότι «δεν αντιπροσωπεύουν κανονικές ταφές αλλά ίχνη σύνθετων γεγονότων που συνδέονται με ανθρωποθυσίες».

Ανθρώπινοι σκελετοί που βρέθηκαν σε μια σπηλιά παραπέμπουν σε θυσίες συγκρατητών, ενώ ένα κρανίο που βρίσκεται στα θεμέλια ενός κοντινού σπιτιού υποδηλώνει πρακτικές που δεν μοιάζουν με αυτές που περιγράφονται στη βαλκανική και ιαπωνική λογοτεχνία.

Κάποιοι προτείνουν ότι η ανθρωποθυσία είναι πιο πιθανό να έχει συμβεί σε κοινωνίες που ασκούσαν μορφές δουλείας, καθώς αυτές οι κοινωνίες είχαν συγκεκριμένες πεποιθήσεις για την αξία της ατομικής ζωής. Ακολουθώντας αυτό το τρένο σκέψης, στοιχεία προϊστορικής σκλαβιάς θα μπορούσαν να υποδεικνύουν προϊστορική ανθρωποθυσία, αν και το ένα δεν επιβεβαιώνει την παρουσία του άλλου. Είναι ενδιαφέρον ότι η έρευνα από τη Βρετανίδα αρχαιολόγο Μιράντα Γκριν κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, παρά ή ίσως λόγω της έλλειψης πειστικών αποδεικτικών στοιχείων, η ανθρωποθυσία στην Ευρώπη της Εποχής του Σιδήρου «φαίνεται ότι ήταν σπάνια και ιδιαίτερη».

Η εξαφάνιση των θυσιών

Στην κλασική αρχαιότητα, οι ανθρωποθυσίες θεωρούνταν ήδη παρελθόν από πολλούς παγκόσμιους πολιτισμούς. Όταν η Ρώμη ήταν ακόμη βασίλειο, οι πολίτες κατά καιρούς θυσιάζονταν για να κατευνάσουν τους θεούς. Σύμφωνα με τον ιστορικό Πλίνιο τον Πρεσβύτερο, ωστόσο, οι ανθρωποθυσίες ουσιαστικά εξαφανίστηκαν κατά τη διάρκεια της δημοκρατίας και καταργήθηκαν εντελώς με συγκλητικό διάταγμα το 97 π.Χ. Η δολοφονία ζωντανών ανθρώπων που αναπνέουν - μια πρακτική που συνδέθηκε τότε με βαρβαρικές φυλές και την υποτιμούσαν οι Ρωμαίοι σχολιαστές - αντικαταστάθηκε από τη σφαγή ζώων και το κάψιμο των ομοιωμάτων.

Μέρος της ιστορίας των ανθρωποθυσιών μπορεί να συμπληρωθεί από θρησκευτικά κείμενα. Για παράδειγμα, το Binding of Isaac, μια ιστορία από το Βιβλίο της Γένεσης, περιγράφει πώς ο Αβραάμ - ο πατριάρχης του Ιουδαϊσμού, του Χριστιανισμού και του Ισλάμ που πιστεύεται ότι έζησε κάποια στιγμή μεταξύ 2.150 και 1.975 π.Χ. - προσπάθησε να θυσιάσει τον μονάκριβο γιο του Ισαάκ στο το κληροδότημα του εβραϊκού θεού Γιαχβέ. Αλλά πριν ο Αβραάμ προλάβει να ολοκληρώσει το τελετουργικό, τον σταματά ένας άγγελος. Έχοντας ήδη αποδείξει την έκταση της αφοσίωσής του, ο Αβραάμ επιτρέπεται να θυσιάσει ένα κριάρι στη θέση του γιου του.

Το δέσιμο του Ισαάκ δεν είναι μόνο μια ιστορία αλλά και μια μορφή θρησκευτικής διδασκαλίας που είχε απτή επίδραση στην εσωτερική οργάνωση τριών μεγάλων θρησκειών. Σύμφωνα με τον Γιόζεφ Μίλμαν, ομότιμο καθηγητή στο Τμήμα Εβραϊκής και Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Χάιφα στο Ισραήλ, η αφήγηση λειτουργεί ως «αιτιολογικός μύθος» που εξηγεί την προέλευση ή, σε αυτή την περίπτωση, την εξαφάνιση ενός συγκεκριμένου φαινομένου. Η ιστορία, γράφει ο Μίλμαν, δίνει έναν λόγο για τη «μετάβαση από την ανθρωποθυσία στη θυσία ζώων και την απόλυτη ιερότητα της ανθρώπινης ζωής».

Από μια σύγχρονη προοπτική, η ανθρωποθυσία φαίνεται σαν μια εξαιρετικά σκληρή και άστοχη επιχείρηση. Ωστόσο, υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι δεν θα ήμασταν εδώ που είμαστε σήμερα χωρίς αυτό - ελλείψει καλύτερης λέξης - πρωτόγονο τελετουργικό. Ιστορικές μελέτες που βασίζονται σε δεδομένα, για παράδειγμα, υποδηλώνουν ότι οι ανθρωποθυσίες βοήθησαν τις κοινότητες να λάβουν πιο περίπλοκες μορφές. Ίσως αυτό συμβαίνει επειδή το τελετουργικό βοήθησε τους ανθρώπους να μείνουν μαζί στην υπηρεσία ενός μεγαλύτερου αγαθού. Άλλωστε τα θύματα της ανθρωποθυσίας δεν πέθαναν μάταια, αλλά θανατώθηκαν προς όφελος των ζωντανών.

*Είναι ένας εικονογραφικός κώδικας των Αζτέκων που δημιουργήθηκε στα μέσα του 16ου αιώνα, στις αρχές της ισπανικής αποικιακής περιόδου. Είναι αντιπροσωπευτικό ενός συνόλου κωδικών γνωστών συλλογικά ως Magliabechiano Group.

Πηγή: Bigthink, Huffingtonpost