Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΣ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

 

ΣΧΟΛΕΙΟ, ΑΝΑΤΟΜΙΑ, ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ: Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΣ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

«Εκτός από τις μηχανές, δεν υπάρχει σχεδόν τίποτε άλλο διαχρονικό που να μην προέρχεται από την αρχαία Ελλάδα: Σχολεία, Γυμναστήρια, Αριθμητική, Γεωμετρία, Ιστορία, Ρητορική, Φυσική, Βιολογία, Ανατομία, Υγιεινή, Διακοσμητική, Ποίηση, Μουσική, Τραγωδία, Κωμωδία», Γουίλ Ντυράν.

Δεν έχει άδικο σε ό,τι είπε. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο που σε σχολεία του εξωτερικού διδάσκεται η ελληνική γλώσσα και οι εκπαιδευτικοί κρίνουν απαραίτητη τη γνώση της αρχαιοελληνικής μυθολογίας-ιστορίας. Έτσι κι αλλιώς από πού προέρχεται το πυθαγόρειο θεώρημα; Από τον ίδιο τον Πυθαγόρα. Κι έτσι ο Αμερικάνος, ο Ιταλός, ο Κινέζος και κάθε άνθρωπος που πλανήτη μαθαίνει τη σπουδαιότητα του ελληνισμού. Και η Ευρώπη ας θεωρεί την Ελλάδα κατώτερη από τις λοιπές ευρωπαϊκές χώρες, όμως τα γραπτά μένουν. Όχι πως και οι ίδιοι οι Έλληνες δεν φταίνε που υποβίβασαν τη χώρα με τη ψήφο ή με τη νοοτροπία τους σε ορισμένα πράγματα. Όπως και να ‘χει, βάση αυτού του άρθρου είναι από πού ξεκίνησαν κάποια καθημερινά πράματα και όχι ποιος φταίει για την παρούσα κατάσταση της χώρας. Σε αυτό το άρθρο θα αναλυθούν κάποια από αυτά που είπε ο Γουίλ Ντυράν.

Ιστορία και εξέλιξη του σχολείου

Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν οι πρώτοι που αντιμετώπισαν το θέμα της εκπαίδευσης και μάλιστα ο Σόλων τη θεωρούσε χρέος της πολιτείας. «Στην Αθήνα, μας λέει ο Πλάτων στον Πρωταγόρα, οι άνθρωποι με φροντίδα και επιμέλεια διδάσκουν και νουθετούν τα παιδιά. Πρωτίστως η τροφός, η μητέρα, ο παιδαγωγός και ο ίδιος ο πατέρας φροντίζουν πώς θα γίνει καλό το παιδί, διδάσκοντάς του το δίκαιο και το άδικο, το ωραίο και το άσχημο. Μετά απ’ αυτά, και όταν τα παιδιά φτάσουν στην κατάλληλη ηλικία, οι γονείς τα στέλνουν στα σπίτια των δασκάλων, όπου οι γραμματιστές φροντίζουν να τους διδάξουν γραφή και ανάγνωση και οι κιθαριστές, που τους μαθαίνουν τη λύρα, τα κάνουν πιο εκλεπτυσμένα και προσπαθούν να εξοικειώσουν την ψυχή τους με τον ρυθμό και την αρμονία. Τα παιδιά συχνάζουν, επίσης, στα γυμναστήρια και στις παλαίστρες, όπου οι παιδοτρίβες φροντίζουν για τη σωματική τους ρώμη ούτως ώστε να μην αναγκάζονται να υποχωρούν εξαιτίας μιας οιασδήποτε κακής σωματικής κατάστασης».

Πιο συγκεκριμένα η λέξη «σχολείο» προέρχεται από το ελληνικό «σχόλη» που είχε τη βασική της σημασία απραξία, χρόνος ανάπαυσης, ελεύθερος χρόνος, αργία. Η λέξη πήρε τη δευτερεύουσα σημασία της «συζήτησης», με την οποία πέρασε και στη λατινική ως «schola», επειδή οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι θεωρούσαν τη συζήτηση ως κατάλληλο τρόπο ώστε να περνούν τον ελεύθερο χρόνο τους. Επίσης, η λέξη πήρε και την έννοια του χώρου όπου γίνονταν αυτές οι συζητήσεις. Η έννοια της ομαδοποίησης των μαθητών σε συγκεκριμένες τοποθεσίες για να μάθουν, υφίσταται από την εποχή των Κλασικών χρόνων της ελληνικής αρχαιότητας. Η Ακαδημία του Πλάτωνα και η Περιπατητική Σχολή αποτελούσαν οργανωμένα δημόσια εκπαιδευτικά ιδρύματα κατ’ αντίθεση της κατ’ οίκον ιδιαίτερης διδασκαλίας την οποία επιτελούσαν οι παιδοτρίβες.

«Νους υγιής εν σώματι υγιεί»

Υπάρχει τόση ιστορία πίσω από τη λέξη «γυμναστική» που θα χρειαζόταν ξεχωριστό άρθρο προκειμένου να αναλυθεί. Πάντως οι αρχαίοι Έλληνες έδιναν αρκετή βαρύτητα. Η ουσία της γυμναστικής είναι η υλοποίηση αυτής της αρχαίας φράσης. Ο αθλητισμός στην αρχαία Ελλάδα είχε καθοριστικό ρόλο στην κοινωνική ζωή και στην αγωγή των νέων. Ήταν ο πρώτος λαός που επινόησε τις «αθλοπαιδιές» τις οποίες ανήγαγαν σε αγωνίσματα, στα οποία οι παίκτες συναγωνίζονταν.

Ο Αριστοτέλης έθεσε τον ορισμό της επιστήμης της φυσικής αγωγής, λέγοντας ότι εξετάζει το είδος της εκγύμνασης που ταιριάζει σε όλους, αφού αποσκοπεί στην γυμναστική εκπαίδευση όλων και όχι μόνων αυτών με φυσικά σωματικά χαρίσματα. Κατά τον ίδιο ο σκοπός της γυμναστικής είναι παιδαγωγικός και αισθητικός κι έλεγε ότι η γυμναστική δεν πρέπει να περιλαμβάνει ακρότητες που καταστρέφουν την σωματική αρμονία.

Στη Μυκηναϊκή εποχή (16ος ως 11ος αιώνας π.Χ.) τελούνταν αγώνες προς τιμήν των θεών σε θρησκευτικές εορτές  και προς τιμήν των νεκρών. Στη γεωμετρική περίοδο (11ος έως 7ο αιώνα π.Χ.) και την αρχαϊκή εποχή (7ος και 6ος αιώνας π.Χ.) άρχισαν να διοργανώνονται συχνά αθλητικοί αγώνες, τοπικοί ή πανελλήνιοι, σε διάφορες περιοχές. Μετά τη Μυκηναϊκή εποχή γίνονταν πανελλήνιοι αγώνες, όπως τα «Ολύμπια» στην Ολυμπία, τα «Πύθια» στους Δελφούς, τα «Ίσθμια» στον Ισθμό της Κορίνθου και τα «Νέμεα» στη Νεμέα (από τον 3ο αιώνα π.Χ. ετελούντο στο Άργος). Στους αγώνες οι αθλητές κρίνονταν από επιτροπή κριτών, τους Ελλανοδίκες. Οι σημαντικότεροι αγώνες όλων βέβαια ήταν τα Ολύμπια, οι Ολυμπιακοί αγώνες οι οποίοι ετελούντο προς τιμήν του βασιλιά των θεών, Δια. Η απαρχή των Ολυμπιακών Αγώνων σύμφωνα με τις παραδόσεις της Ολυμπίας, οφείλεται στον Δία, ο οποίος καθιέρωσε τους αγώνες μετά τη νίκη επί του πατέρα του Κρόνου.

Αριθμητική, γεωμετρία και γενικά μαθηματικά

Ολόκληρος ο δυτικός πολιτισμός γεννήθηκε και αναπτύχθηκε έχοντας ως βάση τον τρόπο σκέψης που χάραξαν, διαμόρφωσαν και δίδαξαν οι αρχαίοι Έλληνες. Τα Μαθηματικά ήταν ένα ευρύτατο πεδίο πνευματικής αναζήτησης και αυτός ήταν ο λόγος που ασχολήθηκαν μαζί τους οι περισσότεροι φιλόσοφοι εκείνης της εποχής. Επίσης πως θα είχαμε σήμερα όλα αυτά δίχως τα μαθηματικά; Μπορεί να μην αρέσουν στους περισσότερους, αλλά αυτά μας έσωσαν.

Η λέξη «μαθηματικά» προέρχεται διεθνώς από την ελληνική γλώσσα, και συγκεκριμένα από τον (αρχαίο) πληθυντικό του ουδετέρου του επιθέτου μαθηματικός < μάθημα < μανθάνω, μαθαίνω, αποκτώ (με μελέτη) γνώσεις, γνώση, παιδεία, εμπειρία. Στην Ελλάδα, η λέξη «μαθηματικά» έφτασε να έχει στενότερη και πιο τεχνική σημασία εννοώντας τη «μελέτη των μαθηματικών» (με τη σημερινή έννοια του όρου), ακόμη και από την Κλασική Εποχή.

Η μελέτη των Μαθηματικών ως ένα αυτοτελές πεδίο άρχισε πράγματι τον 6ο αιώνα π.Χ. με τη Σχολή των Πυθαγορείων, που πιστώνονται και τον όρο «Μαθηματικά», από την αρχαία ελληνική λέξη «μάθημα», που σημαίνει «πεδίο μάθησης». Οι αρχαίοι Έλληνες Μαθηματικοί σε μεγάλο βαθμό εξευγένισαν τις μεθόδους (κυρίως μέσω της εισαγωγής της επαγωγικής λογικής και της μαθηματικής ακρίβειας στις αποδείξεις) και επέκτειναν το πεδίο της ύλης των Μαθηματικών.

Για να μην αναφερθούμε στη Θεωρία Αριθμών και τη Γεωμετρική Άλγεβρα που είναι σχεδόν ευρέως γνωστό το ότι είναι επινοήσεις των αρχαίων Ελλήνων, θα πάμε σε κάτι που ανήκει στα βασικά μαθηματικά. Η Ανάλυση. Έχει την αφετηρία της στην αρχαία Ελλάδα. Π.χ. ο Δημόκριτος καθόρισε την έννοια του απειροστού μεγέθους και έκαμε διάκριση μεταξύ φυσικού απειροστού (άτομο) και μαθηματικού απειροστού. Στον Πλάτωνα και στον Αριστοτέλη υπάρχει η έννοια του απείρου και του συνεχούς μεγέθους. Τα παράδοξα του Ζήνωνα περιέχουν την έννοια του ορίου, της συνέχειας, καθώς και του αθροίσματος των απείρων όρων μιας ακολουθίας.

Η αρχαία Ελλάδα και στην ανατομία

Η ανατομία των μυών και του σκελετού περιεγράφηκε στον Ιπποκράτειο Κώδικα. Ο Αριστοτέλης περιέγραψε την ανατομία των σπονδυλωτών βασιζόμενος σε ανατομή ζώων. Ο Πραξαγόρας προσδιόρισε την διαφορά μεταξύ αρτηριών και φλεβών. Επίσης, κατά τον 4ο αιώνα π.Χ., ο Ηρόφιλος και ο Ερασίστρατος παρουσίασαν πιο ακριβείς ανατομικές περιγραφές βασιζόμενοι στη ζωοτομία των εγκληματιών στην Αλεξάνδρεια κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Πτολεμαίων.

Μαρία Γερμαντζίδου, Δημοσιογράφος 

grdiscovery.com