Η ιπτάμενη Αμαζόνα Σφιγξ, απατημένη σύζυγος του Κάδμου, που έστηνε αινίγματα (= ενέδρες) στο Φίκιον όρος της Βοιωτίας

Του Γιώργου Λεκάκη

Στο κεφάλαιό του «Περί της Καδμείας Σφιγγός», ο Παλαίφατος, στο έργο του «Περί απίστων» (απιστεύτων), γράφει:

Για την Καδμεία Σφίγγα διαδίδεται ότι ήταν ένα θηρίο με σώμα σκύλου(*), με κεφαλή και πρόσωπο κόρης, πτερά πουλιού και φωνή ανθρώπου. Καθόταν στο Φίκιον[1] όρος και τραγουδούσε ένα αίνιγμα σε όποιον περνούσε από εκεί. Κατασπάραζε όποιον δεν κατάφερνε να το διαλύσει[2]. Όταν, όμως, ο Οιδίπους κατόρθωσε να το διαλύσει, η Σφιγξ έπεσε από τον βράχο και σκοτώθηκε / αυτοκτόνησε…

Ο μύθος αυτός είναι απίστευτος και ο λόγος αδύνατος. Δεν είναι δυνατόν να υπήρξε τέτοια ιδέα. Είναι παιδαριώδης ο ισχυρισμός, ότι κατασπάραζε όσους δεν μπορούσαν να διαλύσουν τα αινίγματα. Είναι, επίσης, ακατανόητο το ότι οι Καδμείοι δεν κατατόξευσαν το θηρίο και περιορίζονταν στο να βλέπουν τον θάνατο των συμπολιτών τους, σαν να ήταν εχθροί τους.

Η αλήθεια έχει ως εξής: Ο Κάδμος με την γυναίκα του - μία Αμαζονίδα / Αμαζόνα με το όνομα Σφίγγα - έφθασε στην πόλη των Θηβών. Εσκότωσε τον Δράκοντα, παρέλαβε την ουσία (= περιουσία) και την βασιλεία του και πήρε κοντά του την αδελφή του Δράκοντα, την Αρμονία. Μόλις η Σφίγξ κατάλαβε ότι ήλθε σε γάμο με άλλην, με την συμπαράσταση πολλών πολιτών, πήρε τα περισσότερα χρήματα, και έφυγε με τον ποδώκη[3] σκύλο(*) του Κάδμου και ανέβηκε στο Φίκιον όρος. Από εκεί τον πολεμούσε. Κατά περιόδους έστηνε ενέδρες, αιχμαλώτιζε τους περαστικούς και τους σκότωνε σε κάποια απόσταση.

Οι Καδμείοι, σημειωτέον, λένε ενέδρα[4] «αίνιγμα[5]».

Κυκλοφορούσε, λοιπόν, ανάμεσα στους πολίτες ο εξής θρύλος: «Μία άγρια Σφίγγα μας αρπάζει, μας “στήνει” αινίγματα και μας καθηλώνει στο βουνό. Κανείς δεν μπορεί να βρει το αίνιγμα / την ενέδρα και είναι αδύνατον να την αντιμετωπίσει κανείς προφανώς, γιατί δεν τρέχουν, αλλά πετάνε και ο σκύλος(*) και η γυναίκα».

Ο Κάδμος κήρυξε ότι θα ανταμείψει με πολλά χρήματα όποιον σκοτώσει την Σφίγγα. Έφθασε, λοιπόν, ο Κορίνθιος Οιδίπους, αγαθός πολεμιστής, επί γρήγορου αλόγου και συγκρότησε λόχους Καδμείων. Ανέβηκαν στο βουνό την νύχτα και έστησαν ενέδρες.

Ο Οιδίπους βρήκε το αίνιγμα [τουτέστιν, την ενέδρα] και σκότωσε την Σφίγγα.

Έτσι έγιναν τα πράγματα.

Τα υπόλοιπα είναι μυθεύματα.

ΠΗΓΗ: Παλαίφατος «Περί απίστων», απόδ. Γ. Λεκάκης. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 5.4.2015.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Σφιγξ ή Σφίγγιον > Φίκιον (κακώς Φύκιον) όρος της Βοιωτίας, κοντά στην Κωπαΐδα λίμνη. – Η Σφιγξ στα αιολικά και βοιωτικά ελέγετο Φιξ(**) (της Φικός) - βλ. Γ. Λεκάκης «Οι 88 αρχαίες πόλεις της Βοιωτίας».

Σφιγξ < ρ. σφίγγω = στραγγαλίζω > σφίγγοντας (με σφιγκτήρα) φιξάρω > fix, fixen(**), κλπ.

Στην ελληνική μυθολογία ήταν θήλυ τέρας, θυγάτηρ της Χιμαίρας και του αδελφού αυτής Όρθρου, ή της Εχίδνης και του Τυφώνος – βλ. Απολλόδ. 3.5,8. Ἡσ. Θεογ. 326.

Παριστανόταν με προτομή γυναικός επί σώματος λεαίνης. Λατρευόταν στην  Αίγυπτο, κατά την μυστηριώδη λατρεία του Βάκχου. Υπήρχαν πολλές και άρρενες και θήλεις Σφίγγες. Σφίγγα λέγεται και επί εταίρας, επί άρπαγος, επί ανθρώπου αινιγματωδώς ή καθόλου ομιλούντος. Σφίγξ ελέγετο και η αφροσύνη.

ΠΗΓΗ: Ηρόδ. 2.175, και 4.79.2, Meineke εἰς Φιλήμ. σελ. 411. Αναξίλας εν «Νεοττίδι» 1.5,22. Ποιητ. παρ’ Αθην. 253Ε. Στράτων εν «Φοινικίδι» 1.1. Κέβητος Πίναξ 3.

[2] Το ρήμα που χρησιμοποιείται δεν είναι λύω, αλλά διαλύω.

[3] ωκύπους = ωκύς, γρήγορος στα πόδια.

Ποδώκης ήταν επίθετο του Αχιλλέως, του Δόλωνος, των ίππων του Ευμήλου, κ.ά.

«ποδώκεας ὄρνιθας», ανθρώπους, βλάβες > υπερθ. ποδωκέστατος, ποδωκηέστατος, ποδωκεστατοι, κλπ. «κακὸν ποδῶκες ἔρχεται» (Αισχύλ. Ἀποσπ. 383), κλπ. μτφρ. ορμητικός, ταχύς, εσπευσμένος.

[4] ενέδρα / ιων. ενέδρη (< εν + έδρα) = παραφύλαξη, καρτέρι – Ξεν. Και θέσις ναρθήκων - Ἱππ. 764, 768 > μτφ. προδοσία, απιστία, απάτη, επιβουλή («δόλου καὶ ἐνέδρας πλήρης» - Πλάτ. Πλάτ. Νόμ. 908D).

[5] Μόνο στον Παλαίφατο αναφέρεται αυτή η εξήγησις της λέξεως «αίνιγμα», στην γλώσσα των Καδμείων, δηλ. στα βοιωτικά ελληνικά.

Αλλιώς: αίνιγμα (< αίνος = μύθος, ιστορία, διήγημα > έπαινος - Ομήρ. Οδ., αινίσσομαι, κλπ.) / άνεγμα = λόγος ασαφής, γρίφος > αινιγματωδώς, ασαφώς, δι᾿ αἰνιγμάτων > προβάλλειν, ξυντιθέναι, πλέκειν = προβάλλω, συντίθημι, πλέκω αίνιγμα = κερτομία (= χλευασμός), σκώμμα, επίπληξις.

ΠΗΓΗ: Αρισταίν. 1.27. Πινδ. Ἀποσπ. 165. Αἰσχύλ. Πρ. 610 και Ἀγ. 1113, 1183. Αἰσχίν. 70.34. Πλάτ. Χαρμ. 162Β. Απολογ. 27Α, Πλούτ. 2.671Ε. Σοφ. Ο. Τ. 393. 1525. Ησύχ.