Βρέθηκε κι άλλη αρχαία υπόγεια σήραγγα, στον Νυμφαίο, όπου ο Αντίοχος δεξιώθηκε τον Θεό Ηρακλή, με γιορτές υπέρ Απόλλωνος - Ηλίου – Ερμού! Και μια από τις μεγαλύτερες αρχαίες ελληνικές επιγραφλες στην Ανατολία!

Του Γιώργου Λεκάκη

Κι άλλη υπόγεια σήραγγα, που χρησιμοποιήθηκε στην αρχαιότητα ως ασφάλεια για την υδάτινη οδό του Νυμφαίου, βρέθηκε στα δυτικά της αρχαίας ελληνικής πόλεως Αρσαμείας, εκεί όπου ο Αντίοχος δεξιώθηκε τον Θεό Ηρακλή(*). Το θυμίζει ακόμη η σωζόμενη αρχαία «Στήλη της Δεξίωσης».

Η αρχαία πόλη ευρίσκεται εντός των ορίων του χωριού Γάξται[1] στην περιοχή του Νυμφαίου ποταμού της Χολμοδάρας / Κάρβανον – νυν Adıyaman.

Οι ανασκαφές στην σήραγγα ξεκίνησαν, από την ομάδα της Διεύθυνσης του Μουσείου Adıyaman.

Ανακαλύφθηκε μια σκάλα 25 σκαλοπατιών. Πιστεύεται ότι η σήραγγα εκτείνεται μέχρι τον Νυμφαίο ποταμό - νυν Kahta - ποταμός γεμάτος βάθρες, όπου οι Νύμφες έπαιρναν το λουτρό τους… Για να απαξιωθεί και να ξορκιστεί βέβαια το αρχαίο κάλλος, μετονομάσθηκε Perili Su – δηλ. Στοιχειωμένο Νερό… Παντού τα ίδια…

ΠΗΓΗ: UAV. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 9.6.2024.

Οι πρώτοι θεμέλιοι λίθοι της πόλεως επισήμως κατασκευάσθηκαν από τον Μακεδόνα Αρσάμη (255 - 225 π.Χ.), αδελφό του Σελεύκου, του ελληνικού βασιλείου της Κομμαγηνής[2], στα μέσα του 3ου αιώνα π.Χ.

Στην αρχαία πόλη Αρσάμεια παρά τον Νυμφαίο, ή του Μιθριδάτη – νυν Κάστρο, στον 37ο παράλληλο [37°56′34″N 38°39′25″E] σώζονται ερείπια του οικισμού, ο τάφος του Μιθριδάτη Α' (πατέρας του βασιλιά Αντίοχου Α'), και μια από τις μεγαλύτερες ελληνικές - με ελληνικούς χαρακτήρες - επιγραφές στην Ανατολία/ που γράφηκε από τον Αντίοχο Α'. Αναφέρεται στην ίδρυση της πόλεως, τους νόμους του Βασιλείου της Κομμαγηνής, την βασιλική καταγωγή της, τις αρχιτεκτονικές δομές και τα ανάγλυφα στην περιοχή, τις θρησκευτικές κατασκευές την ανέγερση του ιεροθεσίου(*) και το τι πρέπει να κάνουν κατά την διάρκεια τελετουργίας, με λεπτομερείς κανονισμούς για την εφαρμογή των λατρευτικών πράξεων που θα πρέπει να γίνουν! Η επιγραφή σώζεται σε αρίστη κατάσταση.

Η πόλις ήταν η θερινή πρωτεύουσα του Βασιλείου της Κομμαγηνής και το διοικητικό κέντρο του πολιτισμού που προσπάθησαν να συνθέσουν οι Έλληνες βασιλείς της Κομμαγηνής, δηλ. του ανατολικού και του δυτικού (δηλ. ελληνικού) πολιτισμού, αφού κατοικούσαν στην διασταύρωσή τους. Ήταν ο ελληνοπερσικός πολιτισμός.

Οι πρώτες αρχαιολογικές έρευνες και ανακαλύψεις έγιναν από τον Γερμανό αρχαιολόγο F. K. Dörner το 1953. Αποκάλυψε ολόκληρο το μνημείο, μια σήραγγα σε βάθος 158 μ. από την περιοχή όπου βρέθηκε η παραπάνω επιγραφή. Ευρέθησαν επίσης το κεφάλι του αγάλματος του Έλληνα βασιλιά Αντιόχου της Κομμαγηνής κ.ά. αρχαιολογικά αντικείμενα. Ωστόσο, το πού βρίσκεται το κεφάλι του αγάλματος του Αντιόχου είναι… άγνωστο. Εικάζεται ότι μεταφέρθηκε λάθρα στο εξωτερικό. Ο Dörner πραγματοποίησε ανασκαφές στην περιοχή μέχρι το 1987. Έγραψε το βιβλίο "Der Thron der Götter auf dem Nemrud[3] Dağ". Αλλά παραδόξως τα «χαμένα αγάλματα» και κάποια αρχαιολογικά ευρήματα δεν αναφέρονται σε αυτό…

Η ελληνική λέξις Ιεροθέσιον(*) είναι γνωστή μόνο από την Κομμαγηνή! Αναφέρεται στον ιερό χώρο ταφής των μελών της βασιλικής οικογένειας! Ένα πομπικό μονοπάτι σε σχήμα Ζ οδηγεί στο βουνό και περνά από τρία σημεία που ορίζουν ανάγλυφα.

Από το 1ο σώζονται υπολείμματα παραστάσεων Δεξίωσης. Τα άτομα που απεικονίζονται δεν έχουν ακόμη αναγνωριστεί. Εδώ υπάρχει και μια αίθουσα λαξευμένη στον βράχο, από την οποία 14 σκαλοπάτια κατεβαίνουν 9 μ. βάθος, όπου ευρίσκεται ένα μεγάλο δωμάτιο (8 Χ 8 μ.) άγνωστης λειτουργίας…

Από το 2ο «ανάγλυφο του Μίθρα», σώζεται το δεξί μέρος μιας δεξίωσης, που δείχνει τον Αντίοχο ή τον Μιθριδάτη σε χειραψία με τον θεό-ήλιο Μίθρα! (Διαδεδομένο θέμα σε όλην την Κομμαγηνή). Ο Αντίοχος τοποθετεί τον εαυτό του και τους συγγενείς του, σε ίδιο επίπεδο με τους θεούς – εξ και «Αντίοχος ο Θεός»!

Το 3ο ανάγλυφο δείχνει την σκηνή χειραψίας του γυμνού[4] θεού[5] Ηρακλή(*) με ρόπαλο και του Αντίοχου ή Μιθριδάτη Καλλίνικου, απέχει περίπου 100 από την είσοδο του αρχαιολογικού χώρου. Βρίσκεται στα βορειοδυτικά. Μόνο το κάτω μισό αυτού του ανάγλυφου έχει διασωθεί μέχρι τις ημέρες μας. Ανακαλύφθηκε το 1951 από τις ανασκαφές του Dörner.

Αρχικώς στην επιγραφή ο Αντίοχος συστήνεται, λέει την καταγωγή του και όλους τους τίτλους και τα επίθετά του:

«Φιλέλλην, ὁ ἑκ βασιλέως Μιθραδάτου Καλλινίκου καὶ βασιλίσσης Λαοδίκης θεᾶς Φιλαδέλφου τῆς ἐκ βασιλέως Αντιόχου Επιφανοῦς Φιλομήτορος Καλλινίκου ἐπὶ καθωσιομένων βάσεων»...

«Ο μέγας βασιλεύς Αντίοχος, ο Θεός, ο δίκαιος, ο Επιφανής, φιλέλλην, υιός του βασιλιά Μιθραδάτη Καλλίνικου και της βασίλισσας Λαοδίκης, θεάς, φιλάδελφη, κόρη του βασιλιά Αντιόχου Επιφανή, φιλομήτωρ, νικηφόρα, υπέγραψε στον ιερό θρόνο και στηρίζει με λόγια της δικής του ευνοίας με άφθαρτα γράμματα - για τους αιώνιους χρόνους». ΠΗΓΗ: H. Waldmann «The Commagenic cult reforms under King Mithradates I Kallinikos and his son Antiochus I», εκδ. Brill, Leiden 1973, σελ. 63-76.

Στο πίσω μέρος του αναγλύφου υπάρχει πεντάστηλη επιγραφή ("νόμος") που αναφέρει, ότι ο Αντίοχος Α' διόρισε δύο ξεχωριστούς ιερείς, να υπηρετήσουν όσους προσέρχονταν στις εορτές που θα γίνονταν στο όνομα του Μιθριδάτη, υπέρ Απόλλωνος - Ηλίου / Μίθρα – Ερμού. Στο κάτω μέρος του τοίχου της επιγραφής ξεκινά ένα άλλο υπόγειο πέρασμα, που οδηγεί διαγώνια, προς τα κάτω, μέσα στον βράχο και καταλήγει στα τυφλά μετά από 158 μ.! Άγνωστης λειτουργίας. Επάνω από αυτόν τον τοίχο βρίσκεται το καλύτερα διατηρημένο ανάγλυφο Δεξίωσης της Κομμαγηνής.

Στον αρχαιολογικό χώρο στην κορυφή του λόφου υπάρχει λατρευτικός τάφος και ερείπια παλλατιού με ψηφιδωτά δάπεδα, που ανήκουν στον Μιθριδάτη Καλλίνικο, σε μια μεγάλη εξέδρα, όπου διακρίνονται κ.ά. λείψανα διαφόρων αρχαίων κτισμάτων.

Στα δυτικά των δύο βουνών (Yenikale και Eskikale), ο Dörner και ο συνάδελφός του, Wilhelm Winkelmann, ανακάλυψαν μια περιοχή τήξης σιδήρου - την πρώτη στην Κομμαγηνή / Kommagene. Βρέθηκαν υπολείμματα τοίχων κλιβάνου, κομμάτια σκωρίας, φούρνου (υπολείμματα χυτοσιδήρου από εξόρυξη σιδήρου), αλλά και θραύσματα και νομίσματα.

Στο Eski Kale στον επάνω όροφο υπάρχει ένα δωμάτιο διαμορφωμένο ως σταθμός ταχυδρομικών περιστεριών. Έχει ορθογώνια οπή εισόδου και 32 κόγχες για θέσεις φωλιάς περιστεριών. Αυτά χρησιμοποιήθηκαν για την μετάδοση ειδήσεων τον 13ο αιώνα. Όταν λ.χ. ο σουλτάνος ​​Καλαούν ενημερώθηκε για τις μετακινήσεις στρατευμάτων των αντίπαλων Μογγόλων, πριν από την Μάχη του Χομς.

Πολλά ευρήματα της Αρσαμείας εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Γκαζιαντέπ.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Η αγνωστη Μικρα Ασία». Γ. Λεκάκης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις» (απόσπ.).

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Παραφράσθηκε σε Gahtai > Κάξται, Κάξτα (κατά τον Μεσαίωνα) > Kâhta (1914) > Eski Kahta (1946), Kocahisar (2000-2011), και εν τέλει σκέτο Eski (2011-2020).

[2] Σήμερα Καρακούς > ο κάτοικος Καρακούσης.

[3] Θυμίζω ότι στο ιερόν όρος Νίνος - απογόνου του Ηρακλή(*) - ευρίσκονται πολλά αρχαία ελληνικά ερείπια - μερικά μοναδικά – μεταξύ των οποίων «το άγαλμα του μεγαλύτερου βασιλιά, Δία, στον κόσμο»!

Εδώ συλλατρεύονταν ως ενοποιημένη αγία Τριάς, οι:

        - Ηρακλής(*) – Αρτάνης – Άρης,,

        - Ζευς – Ωρομάσδης (Αχούρα Μάζντα), και

        - Απόλλων – Μίθρα – Ήλιος – Ερμής!

Σημαντικό επίσης στο δυτικό τμήμα του, η μια μεγάλη πλάκα με ένα λιοντάρι, που είναι γνωστή ως το «Ωροσκόπιο του Βασιλιά». Δείχνει την σύνοδο των πλανητών Δία - Ερμή – Άρη, που έγινε στις 7.6.62 π.Χ. επάνω από τον αστερισμό του Λέοντα. Η Σελήνη εμφανίζεται στο στήθος του λιονταριού. Και ένα ουράνιο αντικείμενο, μέρος εκείνου του νυκτερινού θεάματος. Και επάνω από αυτό, το Άλφα αστέρι του αστερισμού, τον οποίο θα αντιπροσώπευε ίσως τον Αντίοχο Α' .

Το όρος του Έλληνα Νίνου, παραφράσθηκε σε Nemrut, Nemrûdê > Νεμρούτ ή Νεμρώδ.

[4] Οι θεοί των Ελλήνων απεικονίζονταν γυμνοί απ΄ όπου έμεινε παροιμιωδώς στα χείλη των Ελλήνων το επίθετο «θεόγυμνος» να σημαίνει τον τελείως γυμνό!

[5] Εδώ λατρευόταν ως θεός και όχι ως ημίθεος.

arxeion-politismou.gr