Ηλεκτρική αεροπαραγωγός μηχανή, ο ανεμιστήρ - Για πρώτη φορά στην Ελλάδα εγκαταστάθηκε στο «Καφενείο του Ζαχαράτου» στην πλατεία Συντάγματος

 

Το εσωτερικό τού καφενείου Ζαχαράτου, στα τέλη τού 19ου αιώνα.

Της Βίκυς Μπακάλη

Εφευρέτης του (ηλεκτρικού) ανεμιστήρα[1] ήταν ο Αμερικανός ηλεκτρολόγος Σκάιλερ Γουίλερ. Εφευρέθηκε το 1881, όπως εντοπίζεται σε εφημερίδα του Κάνσας με ημερομηνία 11.8.1881. 

Και στην Ελλάδα πότε κάνει την εμφάνισή του;

Η πρώτη σχετική αναφορά σε «ἠλεκτρικὴ ἀεροπαραγωγὸ μηχανὴ» γίνεται από τον ελληνικό τύπο μόλις τον Ιούνιο τού 1889. Ο ανεμιστήρας εγκαταστάθηκε στο περίφημο καφενείο τού Ζαχαράτου επί τής πλατείας Συντάγματος, τόπο συνάντησης των περισσοτέρων Αθηναίων της εποχής, οι οποίοι συνέρρεαν για να δουν πώς λειτουργεί.

Συγκεκριμένα, στο φύλλο τής 9ης Ιουνίου (με το νέο ημερολόγιο: 21 Ιουνίου) 1889, η «Νέα Εφημερίς» περιέγραφε με τα θερμότερα λόγια την καινοτομία αυτή, μία ημέρα μετά την εισαγωγή της στο ιστορικό καφενείο:

«Ἐν τῷ γειτονικῷ μας μεγάλῳ καφενείῳ Ζαχαράτου, ἀπὸ χθὲς ἐστήθη καὶ λειτουργεῖ ἡ ἠλεκτρικὴ ἀεροπαραγωγὸς μηχανὴ διαχέουσα δροσερὰ κύματα ἀέρος εἰς ἀπόστασιν ἱκανήν. Εἶνε μικρὸν τί μηχάνημα τεθειμένον ἐπὶ τοῦ πάγκου ἐκεῖ ἐμπρός, μετὰ τεσσάρων πτερύγων, τὰ ὁποῖα ἀστραπιαίως κινούμενα διὰ τῆς κοινωνίας ἠλεκτρικοῦ ρεύματος, μεταβιβαζομένου ἐκ τοῦ σύρματος τοῦ ἔξωθεν λαμπτῆρος ἀναπτύσσει τὸν τεχνητὸν ἀέρα, ὅστις ἐν ὥρᾳ καύσωνος εἶνε μία εὐεργεσία εἰς τοὺς θαμιστὰς (θαμῶνες) τοῦ καφενείου. Μία πρόοδος καὶ αὐτὴ ἡ ὁποία ἂν γενικευθῇ κατ' ὀλίγον, θὰ κατορθώσωμεν νὰ μὴ ἦνε πλέον ζέστη».

ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 12.7.2024.

Η αρχαία ελληνική (Όμ., Iλ. Μ.207, Ν.795, Μ.253, Ο.626), λέξη άνεμος / άεμος (με πλεονασμό του ν), προκύπτει από το άμενος = ο μη εv τω αυτώ μένων, ο μηδέ ηρεμών - ή παρά το α (επιτατικόν) + νέμω = μερίζω / νόμος. Βλ. Μ. Ετυμ.

Και, άω, άημι (αναπνέω, φυσώ) > αήρ > αέρας > αγέρας.

Ø αρχ. ινδ. anilas (= πνοή, άνεμος, αέρας), αρχ. ιρλδ. anal (= πνοή) > λατ. anima (= πνοή, άνεμος, αέρας) και animus (= ψυχή, πνεύμα > animal (= το έχον ψυχή, ζωή, ζώο), > ame (= ψυχή) αρχ. γαλλ. alme / arme, alma > ισπανικό και ιταλικό animo (= πνεύμα), κλπ.

Παροιμιωδώς έλεγαν "ἄνεμος ἄνθρωπος" = ασταθὴς ως ο ἄνεμος - Εύπολ. εν Αδήλ. 78. Και "ἀνέμους θηρᾶν ἐν δικτύοις" («θηρεύω / πιάνω τον άνεμο με δίχτυα», καί "ἀνέμῳ διαλέγεσθαι" (πιάνει κουβέντα με τον άνεμο" - Παροιμιογρ.

Στα νέα ελληνικά, υπάρχει το ρήμα ἀνεμίζομαι (παθ.) = κινούμαι, οδηγούμαι από τον άνεμο. Και ανεμίζω, η λέξις μαρτυρείται από το 1876 στον φυσιοδίφη Κ. Μητσόπουλο.

Ανεμιστήρι (το) λέγεται στα ελληνικά η βεντάλια και το φυσερό, με το οποίο κάνουμε αέρα. Αλλά και ο χώρος που τοποθετούνται αντικείμενα για ν’ αεριστούν.

Ανεμιστής (ο) είναι αυτός που ανεμίζει το σιτάρι, ο λιχνιστής. Και μεταφορικώς όποιος εξανεμίζει την περιουσία του, ο σπάταλος. Τέλος και μια στρογγυλή τρύπα σε πόρτα ή παράθυρο, συνήθως με ακτινωτό δίσκο, που περιστρέφεται από τον άνεμο για εξαερισμό.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Λεξικο των παραδοσεων των λαων του κοσμου».

ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:

[1] Ο χειροκίνητος ανεμιστήρας χρησιμοποιήθηκε στην Ινδία από το 500 π.Χ. με το όνομα punkah. Ήταν κατασκευασμένος από λωρίδες μπαμπού ή άλλες φυτικές ίνες. Μπορούσε να περιστραφεί ή να ανεμισθεί για να κινήσει τον αέρα. Κατά την διάρκεια της βρετανικής κατοχής της χώρας, η λέξη άρχισε να χρησιμοποιείται και από τους Άγγλους, για να σημαίνει έναν μεγάλο αιωρούμενο επίπεδο ανεμιστήρα, στερεωμένο στην οροφή, τον οποίο τραβούσε ένας υπηρέτης, που ονομάζεται punkawallah.

arxeion-politismou.gr