Στην αρχαία Ελλάδα επιτρεπόταν η υποβολή μήνυση στον Αχάριστο!

Της συγγραφέως Θεφανούς Πολυμέρη

«Ἐπιτρέπεται ἡ ὑποβολὴ αἰτήσεως διώξεως (ΜΗΝΥΣΕΩΣ ΔΗΛΑΔΗ) ἐναντίον τῶν εὐεργετηθέντων ποὺ εἶναι ΑΧΑΡΙΣΤΟΙ»[1].

Ὁ Ἀριστοτέλης στὴν "Ρητορική" του, θεωρῶντας τὴν ἔκφρασι τῆς εὐγνωμοσύνης ὡς ἀπόδειξι ὑψηλοῦ ἠθικοῦ ἐπιπέδου, γράφει: «Ὅσα καλὰ κάνουμε γιὰ τοὺς εὐεργέτες μας, δίκαιον εἶναι. Γιατὶ τὰ εὐεργετήματα εἶναι ἀνιδιοτελεῖς πράξεις καὶ ὄχι γιὰ τὸ συμφέρον τοῦ εὐεργέτη».

Τὸ ἀττικὸν δίκαιον προέβλεπε ἔνδικο μέσον, διὰ τοῦ ὁποίου ὁ πρώην κύριος ἀπελευθερωμένου δούλου εἶχε δικαίωμα νὰ τὸν μηνύσῃ γιὰ ΑΧΑΡΙΣΤΙΑ, εἰδικὰ ἂν ἀφοῦ ἀπηλευθερώνετο ἐπέλεγε νὰ καταστῇ δοῦλος ἄλλου κυρίου. «Τοὺς ἀπελευθερωθέντας (οἱ ἀπελευθερωμένοι) μὴ ἀφίστασθαί τι (μὴ κόβουν κάθε σχέσι) ἀπὸ τῶν ἐλευθερωσάντων, μήτε ἕτερον ἐπιγράφεσθαι προστάτην, ποιεῖν δὲ ἅ οἱ νόμοι κελεύουσι (νὰ κάνουν ὅσα οἱ νόμοι διατάζουν)».

Ἐδῶ νὰ σημειώσουμε ὅτι οἱ δοῦλοι στὴν ἀρχαία Ἀθήνα, εἶχαν μεταχείρησι πολὺ καλλίτερη ἀπὸ αὐτὴ ποὺ ἔχουν σήμερα πολλοὶ «ἐλεύθεροι» ἄνθρωποι τοῦ πλανήτη μας άπὸ τοὺς ἐργοδότες τους…καὶ ἀπὸ τὸ ἀνάλγητο κράτος ποὺ ἀδίστακτα μειώνει τὶς συντάξεις γερόντων...

Ὁ κύριος τοῦ δούλου ὤφειλε νὰ τοῦ παρέχῃ στέγη, τροφὴ καὶ ὑγειονομικὴ κάλυψι ἐφ’ὅρου ζωῆς.

Ἡ γενετήσια προσβολή του ἦταν δημόσιο ἀδίκημα[2], ένῶ στὴν Ρώμη ὁ δοῦλος ἐθεωρεῖτο «πρᾶγμα» (res) ὥστε ὁ κύριός του τὸν ἐξουσίαζε πλήρως, χρησιμοποιῶντας τον ἀκόμα γιὰ τὶς διαστροφικές του ὀρέξεις… Οἱ Ρωμαῖοι χρησιμοποιοῦσαν τοὺς δούλους στις θηριομαχίες στὸ Κολοσσαῖο καὶ ἄλλα φρικώδη…

Στὴν Ἀθήνα ὄχι μόνον ἀπηγορεύετο ἡ σεξουαλικὴ κακοποίησις τοῦ δούλου, ἀλλὰ μποροῦσε νὰ ὑποβάλῃ μήνυσι γιὰ βλάβη στὸν δράστη, μὲ τὴν πολιτεία νὰ τοῦ πληρώνῃ συνήγορο…

Στοὺς δὲ οἰκοδομικοὺς λογαριασμοὺς ποὺ βρίσκουμε σὲ θραύσματα πιστοποιεῖται ὅτι οἱ δοῦλοι ἔπαιρναν τὴν ἴδια ἀμοιβὴ μὲ τοὺς ἐλευθέρους ἐργάτες.[3] Ὁ Ξενοφῶν μᾶς γνωστοποιεῖ ὅτι στὴν Ἀθήνα δὲν ξεχωρίζουν οἱ ἐλεύθεροι ἀπὸ τοὺς δούλους (ὡς πρὸς τὴν ἔνδυσι) ἐνῶ συχνὰ αὐθαδιάζουν στοὺς ἀφέντες τους...

Οἱ δοῦλοι ἐδικαιοῦντο νὰ συμμετέχουν στὰ μυστήρια καὶ νὰ εἰσέρχονται σὲ ἱεροὺς χώρους. Ἂν κάποιος κατεδίωκε δοῦλον, αὐτὸς εἶχε τὸ δικαίωμα νὰ καταφύγῃ στοὺς ναοὺς (ὅπως καὶ οἱ ἐλεύθεροι) ζητῶντας βοήθεια. Μποροῦσε νὰ ζητήσῃ ἄλλον κύριο, ἀλλὰ συνήθως τὸν ἐξαγόραζε ὁ ναὸς ὅπου εἶχε καταφύγει καὶ τότε ὠνομάζετο νεωκόρος.

Ἕνας πολίτης ἐδικαιοῦτο νὰ ἐλευθερώσῃ τὸν δοῦλο του γιὰ κάποια μεγάλη ὑπηρεσία, ἀλλὰ ὑπῆρχαν καὶ ΤΡΑΠΕΖΕΣ ποὺ χορηγοῦσαν δάνεια σὲ δούλους μὲ αὐτὸν τὸν σκοπό, τὴν ἐξαγορὰ τῆς ἐλευθερίας τους, Τέτοιες τράπεζες ἦταν τοῦ Ἡρακλείδου, τοῦ Φορμίωνος, τοῦ Ἀριστολόχου καὶ τοῦ Πασίωνος.

Ἡ δήλωσις τῆς ἀπελευθερώσεως γινόταν πανηγυρικῶς στὴν Ἐκκλησία τοῦ Δήμου.

Ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τοῦ 4ου αἰῶνος ἐμφανίστηκαν στὴν Ἀθήνα οἱ ΕΡΑΝΟΙ, ὁμάδες δηλαδὴ πολιτῶν ποὺ μάζευαν χρήματα γιὰ νὰ ἀπελευθερώνουν δούλους. Ὁ φόνος δούλου ἐδιώκετο μὲ τὴν ἴδια νομοθεσία ποὺ ἴσχυε γιὰ τοὺς ἐλευθέρους.

Οἱ ἀπελεύθεροι δοῦλοι περιέρχονταν στὴν κατηγορία τῶν μετοίκων, πλήρωναν τὸν φόρο μετοίκιον, καὶ τελοῦσαν ὑπὸ τὴν προστασίαν τοῦ πρώην ἀφεντικοῦ τους, τοῦ Προστάτη. Αὐτὸς ὤφειλε νὰ συνδράμῃ τὸν πρώην δοῦλο του στὶς διεκδικήσεις του, ὅπως καὶ ὁ δοῦλος τὸν Προστάτη του.

Ἀπὸ ἐπιγραφὴ τῆς Γόρτυνας πληροφορούμεθα ὅτι οἱ δοῦλοι στὴν Κρήτη εἶχαν ζῶα καὶ δική τους περιουσία.

Ὁ θεσμὸς τῆς δουλείας δὲν ἴσχυσε ποτὲ γιὰ τοὺς Ἀρκάδες, τοὺς Ἠλείους, τοὺς Ἠπειρῶτες, τοὺς Αἰτωλοὺς καὶ τοὺς Ἀκαρνᾶνες. Ἀντίθετα οἱ Θεσσαλοὶ Πενέστες καὶ οἱ Εἵλωτες τῆς Σπάρτης ζοῦσαν ὑπὸ δύσκολες συνθῆκες.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] βλ. Λουκιανός, «Περὶ τοῦ ἐν τῇ προσαγορεύσει πταίσματος».

[2] Βλ. Δημοσθένης «κατὰ Μειδίου».

[3] Βλ. L. Hardwick «Κοινωνικὴ ἱστορία τῆς ἀρχαίας Ἀθήνας».

ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ.