Γυναίκες υψηλής τεχνικής, τεχνιτρίες κλώστριες «ήλακατείαι» Μιλήσιες ήλθαν ως εργάτριες στο ανάκτορο της Πύλου

 

Της δρ. Κατερίνας Βουτσά

Στην παρακάτω φωτογραφία εικονίζεται φυλλόσχημη πινακίδα, η οποία βρέθηκε στον χώρο 7 του κεντρικού αρχείου του ανακτόρου της Πύλου. Ανήκει στην σειρά πινακίδων που έχει ταξινομηθεί ως Ad, η οποία έχει ως θέμα την καταγραφή γιων γυναικών, που εργάζονται στην υπηρεσία του ανακτόρου.

Εδώ ο γραφέας έχει καταχωρίσει 30 άνδρες και 9 αγόρια, γιους μιας ομάδας τεχνιτριών, που βρίσκονται στην περιοχή της Πύλου (pu-ro), και χαρακτηρίζονται ήλακατείαι, δηλαδή γνέστρες ή κλώστριες. 

Ο όρος a-ra-ka-te-ja ετυμολογικά συνδέεται με τον δωρικό τύπο αλακάτα και είναι γνωστός επίσης από πινακίδες της Κνωσού και της Θήβας.

Κατά την μυκηναϊκή περίοδο το γνέσιμο με τον απλό χειροκίνητο τρόπο γινόταν με την ηλακάτη (ρόκα), δηλαδή τη σταθερή διχαλωτή άτρακτο και το περιστρεφόμενο αδράχτι με το προσαρμοσμένο πάνω του σφονδύλι. Με την τεχνική αυτή, η οποία δεν διαφοροποιήθηκε αισθητά κατά τη διάρκεια των αιώνων στην ελληνική ύπαιθρο, το μαλλί και το λινάρι, οι πρώτες ύλες της υφαντουργίας που καταγράφονται στις πινακίδες, μετατρέπονται από τις ήλακατείαι σε νήματα που χρησιμοποιούνταν στη συνέχεια για την ύφανση των ενδυμάτων. Πρόκειται για μια διαδικασία χρονοβόρα που απαιτούσε σταθερό χέρι και μεγάλη υπομονή προκειμένου να επιτευχθεί λεπτή κλωστή.

Καθώς ο αριθμός των ηλακατειών που αναφέρονται στις πινακίδες δεν θα επαρκούσε για να καλύψει τις ανάγκες για το σύνολο της υφαντουργικής παραγωγής, δεν αποκλείεται να καταγράφονται ως γνέστρες μόνο οι τεχνίτριες εκείνες που δύνανται να παράξουν πολύ καλής ποιότητας κλωστές. Τέτοια καλοστριμμένα νήματα ήταν απαραίτητα για την ύφανση αντίστοιχης ποιότητας διαφανών, λεπτών και στιλπνών υφασμάτων, όπως αυτά που επιδεικνύουν οι κυρίες της μυκηναϊκής αριστοκρατίας στις ανακτορικές τοιχογραφίες. Άλλωστε στην πινακίδα PY Ad 380, του ίδιου γραφέα οι ηλακατείαι φέρουν τον επί πλέον χαρακτηρισμό Μιλήσιες (mi-ra-ti-ja-o), πιθανή υπενθύμιση της υψηλής τεχνικής των γυναικών από την Μίλητο στο γνέσιμο. Η ικανότητα γνεσίματος καλοφτιαγμένων νημάτων χαρακτηρίζει στην «Οδύσσεια» μόνον την Πηνελόπη, η οποία γνέθει παρασκευάζοντας λεπτές κλωστές όταν φτάνει ο γιoς της, Τηλέμαχος, στο ανάκτορο.

Η παραγωγή υφασμάτων αποτελούσε μια από τις σημαντικές πτυχές της μυκηναϊκής ανακτορικής οικονομίας, όπως αποδεικνύεται από τα αρχεία των πινακίδων Γραμμικής Β γραφής, όπου υπάρχει στενή παρακολούθηση της διαδικασίας παραγωγής τους. Καταγράφονται διάφοροι τύποι υφασμάτων με μεγάλη χρωματική ποικιλία (ερυθρά, λευκώνυχα, πορφύρεα, φαιά, διαφορόχρωμα), καθώς και εξειδικευμένοι στην υφαντουργία τεχνίτες.

Πινακίδα Γραμμικής Β (PY Ad 677)

Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Συλλογή Προϊστορικών Αρχαιοτήτων, αρ. ευρ. Π 23733

Προέλευση: Πύλος, Ανάκτορο Άνω Εγκλειανού

Διαστάσεις: Ύψος: 3,6 εκατ., Πλάτος: 22,1 εκατ., Πάχος: 1,8 εκατ.

Χρονολόγηση: 13ος αι. π.Χ.

Χώρος έκθεσης: Έκθεση Μυκηναϊκών Αρχαιοτήτων, Αίθουσα 4 Προθήκη Μ 29.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

        - Chadwick, J. “The Women of Pylos”, στο J.-P., Olivier και T. G. Palaima (εκπ.) Texts, Tablets and Scribes, Studies in Mycenaean Epigraphy and Economy Offered to Emmett L. Bennett, Jr, Salamanca, 1988, 43-93

        - Tζαχίλη, Ιρ. Υφαντική και Υφάντρες στο Προϊστορικό Αιγαίο. 2000-1000 π.Χ., Ηράκλειο, 1997.

        - Michailidou A. και Κ. Voutsa, “Merchants and Merchandise: Humans as a Commodity in Aegean and Oriental Societies”, in R. Laffineur, R. και E. Greco (επιμ.), EMPORIA, Aegeans in the Central Mediterranean. Proceedings of the 10th International Aegean Conference. Italian School of Archaeology, Athens, 14-18.4.2004, Aegaeum 25, 2005, 17-28.

        - Del Freo M. M.-L., Nosch και F. Rougemont, “The Terminology of Textiles in the Linear B Tablets, including some considerations on Linear A Logograms and Abbreviations”, in C. Michel and M.-L. Nosch (eds), Textile Terminologies in the Ancient Near East and Mediterranean from the Third to the First Millennium B.C., Ancient Textile Series 8, Oxford and Oakville: Oxbow Books, 2010, 338-373.

        - Nosch, M.-L. “Spinning Gold and Casting Textiles”, στο J. Driessen (επιμ.), Ra-pi-ne-u: Studies on the Mycenaean World offered to Robert Laffineur for his 70th Birthday, Aegis 10, Louvain-la-Neuve: Presses Universitaires de Louvain. 2016, 221-232. Shaw, M. C. και A. P. Chapin (eds), Woven Threads: Patterned Textiles of the Aegean Bronze Age Ancient Textiles Series 22, Oxford and Philadelphia: Oxbow Books, 2016.

ΠΗΓΗ: Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο / ΕΑΜ, έκθεμα του μήνα, «…στρέφουσα τόν άτρακτον», Οκτ. 2017. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ.