Κάρνεια: Η μεγάλη γιορτή των Λακεδαιμονίων

 

Μεγάλη γιορτή των Δωριέων της Πελοποννήσου και ιδιαίτερα των Λακεδαιμονίων.

Κάρνεια γίνονταν στη Σπάρτη, στο Άργος, στη Θήρα, στην Κω, στην Κυρήνη, στις Συρακούσες και αλλού.Εορτάζονταν με ιδιαίτερη λαμπρότητα στο Γύθειο, στο Οίτυλο και στα Λεύκτρα της Λακωνίας, στη Καρδαμύλη και στις Φαρές Μεσσηνίας, ....

Τάραντα, στην Σικυώνα της Κορινθίας, στο Άργος της Αργολίδος, αλλά και προπάντων στο Ιερό Άλσος με τα κυπαρίσσια, το λεγόμενο Καρνάσιον ή Καρνειάσιον άλσος ή Καρνάσιον πεδίον στη μεσσηνιακή Οιχαλία

Το Άλσος αυτό βρισκόταν δίπλα στην όχθη του ποταμού Χάραδρου και το κοσμούσαν τα περικαλλή αγάλματα του Κριοφόρου Ερμού, της Αγνής (τοπική ονομασία της Περσεφόνης) και του Καρνείου Απόλλωνα. Από εκεί ξεκινούσε η ιερά πομπή προς το όρος Ιθώμη...

Οι εορταστές μεταμφιέζονταν όλοι και συμμετείχαν σε μυστήρια παρόμοια με εκείνα της Ελευσίνας, τα οποία κατά την μυθολογική παράδοση ίδρυσε ο Ελευσίνιος Καύκων, ο γιος του Κελαίνου, ενώ κατά το πέρας της γιορτής γινόντουσαν πάνδημα συμπόσια και «πανηγυρισμοί»!

Ήταν η δεύτερη μεγάλη λακωνική εορτή που διαρκούσε στη Σπάρτη εννέα ημέρες του τοπικού μηνός Καρνείου Αυγούστου και ίσως κάποτε κατά τις πρώτες ημέρες του Σεπτεμβρίου, ανάλογα με την Πανσέληνο.

Τα Κάρνεια ήταν προδωρική γιορτή αφιερωμένη στον τοπικό θεό Κάρνειο ή Κάρνο Οικέτα. Είχε ονομαστεί Οικέτας επειδή το κέντρο της λατρείας του ήταν το σπίτι του μάντη Κριού και δε λατρευόταν σε κάποιο ναό. Όταν οι Δωριείς κυρίευσαν τη Σπάρτη με τη βοήθεια του Κάρνειου και του Κριού, ταύτισαν τον Κάρνειο με τον Απόλλωνα. Η λέξη αυτή σημαίνει «κεφάλι» και σύγχρονη επιβίωσή της είναι βεβαίως η «κάρα». Εάν τώρα προσθέσουμε και το ευφωνικό «ν» στην ομηρική λέξη «καρ», φτάνουμε κιόλας στη λέξη «κάρνος».

Η Ελληνική Μυθολογία μας πληροφορεί ότι ο Κάρνος ήταν κάποιος μάντης του Θεού Απόλλωνα από την Ακαρνανία, τον οποίο σκότωσε ο Ηρακλείδης Ιππότης, ο γιος του Φύλαντος. Οι συγγενείς του Ιππότου μάλιστα αναγκάστηκαν στη συνέχεια να προσφέρουν πλούσιες θυσίες στον Απόλλωνα προκειμένου να εξευμενίσουν την οργή του για τον φόνο του Κάρνου.

Ο περιηγητής Παυσανίας αναφέρει τον Κάρνο και ως Κριό (Λακωνικά 13, 4) γεγονός που δεν αφήνει καμιά αμφιβολία ότι η λέξη «κάρνος» σημαίνει «κριός».

Η Παράδοση που διατηρήθηκε ως το τέλος της αρχαιότητας λέγει ότι στα προδωρικά χρόνια υπήρχε ξόανο του θεού “Καρνείου οικέτα” που φυλασσόταν όχι σε ναό, αλλά στο σπίτι ενός μάντεως κριού, όπου προσερχόταν ο κόσμος για τη λατρεία.0 μάντις κριός είχε την εύνοια των Δωριέων γιατί τους διευκόλυνε να καταλάβουν τη Σπάρτη.

Την ίδια εύνοια έδειξαν οι Δωριείς και για τον θεό Κάρνειο που τον ταύτισαν με τον Απόλλωνα που ήτο, όπως και ο Απόλλων, ποιμενικός Θεός. Ιερόν του Καρνείου Απόλλωνος υπήρχε κοντά στο λεγόμενο Δρόμο μετά το Ιερόν της Ειλειθυίας, και τέμενος έξω της Σπάρτης επί της οδού προς Αρκαδίαν.

Κάρνος ονομαζόταν επίσης κι ένας αρχαιότατος ποιμενικός, κριόμορφος και ιθιφαλλικός Θεός των Πελοποννησίων, προστάτης της γονιμότητας, τόσο των Λακώνων όσο και των Μεσσηνίων, πριν από την επικράτηση των Δωριεών στη νότια Πελοπόννησο, ενταγμένος στην χορεία των ζωόμορφων θεοτήτων οι οποίες, σύμφωνα με την ιστορία των θρησκειών, προηγήθηκαν των ανθρωπόμορφων.

Από το ουσιαστικοποιημένο επίθετο «Κάρνειος» παράγεται στον πληθυντικό η ονομασία της εορτής «τα Κάρνεια»

Η γιορτή των Καρνείων από τους Λακεδαιμόνιους ήταν μίμηση της στρατιωτικής εκπαίδευσης. Σε εννέα διαφορετικές θέσεις της πόλεως, που τις έλεγαν «σκιάδες» γιατί σε κάθε μία υπήρχε μία σκηνή, δειπνούσαν ανά εννέα άνδρες, που αντιπροσώπευαν τρεις φατρείς, δηλαδή τρεις ομάδες συγγενών.Ζούσαν σαν σε στρατόπεδο και τα πάντα εκεί εκτελούνταν υποχρεωτικά με το πρόσταγμα της σάλπιγγας..

Κατά τη διάρκεια των Καρνείων απαγορεύονταν οι εχθροπραξίες και για το λόγο αυτό οι Σπαρτιάτες δε συμμετείχαν στη Μάχη του Μαραθώνα. Όταν τελείωσαν τα Κάρνεια, έστειλαν στρατεύματα για βοήθεια, αλλά τότε η μάχη είχε τελειώσει.

Κάθε τέταρτο χρόνο από τους άγαμους άνδρες εκλέγονταν πέντε από κάθε φυλή, οι οποίοι ονομάζονταν Καρνεάτες και είχαν την όλη επιμέλεια της γιορτής. Μερικοί από αυτούς που ονομάζονταν “σταφυλοδρόμοι” μετείχαν σε μία εορτή που σημείωνε το τέλος του τρυγητού.Την επιμέλεια των θυσιών είχε ο ιερέας, ο οποίος ονομαζόταν αγητής. Οι δούλοι συνήθιζαν να θυσιάζουν προς τιμή του Απόλλωνα στη γιορτή των Καρνείων ένα κριάρι, το οποίο έτρεφαν ειδικά γι' αυτόν το σκοπό.Η ημέρα των θυσιών ονομαζόταν Αγητόρια.

Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των σπαρτιατικών Καρνείων ήταν ο αγώνας των σταφυλοδρόμων. Στον αγώνα αυτόν ένας από τους Καρνεάτες με μια ταινία στα μαλλιά έτρεχε ευχόμενος αγαθά για την πόλη. Οι υπόλοιποι τον καταδίωκαν κρατώντας μεγάλα τσαμπιά σταφύλια για να δυσκολεύονται στο τρέξιμο. Τη σύλληψη του νέου τη θεωρούσαν καλό οιωνό για την πόλη ενώ αντίθετα τη μη σύλληψή του τη θεωρούσαν κακό οιωνό.

Στα Κάρνεια ετελούντο στο τέρμα κάθε τετραετίας και γίνονταν και αγώνες (εκτός των μουσικών), κρατούσαν μάλιστα και καταλόγους των “καρνεοτικών”, που εχρησιμοποιούντο για την χρονολόγηση όπως οι κατάλογοι των Ολυμπιονικών. Ο λυρικός Λέσβιος ποιητής και μουσικός Τέρπανδρος, νίκησε σε μουσικό αγώνα των Καρνείων στη Σπάρτη το 676 π.Χ.

Επίσης σε μουσικό αγώνα των Καρνείων στη Σπάρτη νίκησε και ο μουσικός και ποιητής Αρίων από την Μήθυμνα της Λέσβου, όχι όμως ο σπουδαίος μουσικός του 5ου αι. π.Χ. Φρύνις, ο Λέσβιος δεξιοτέχνης της κιθάρας (είχε προσθέσει δύο χορδές στην επτάχορδη κιθάρα του Τέρπανδρου), αφού ο Έφορος Εμπρεπής έκοψε με σκεπάρνι τις δύο των εννέα χορδών ειπών “μη κακούργει την Μουσικήν”.

arxaia-ellinika