Άνθρωποι πριν από 60.000 χρόνια, παρήγαγαν φυτικές κόλλες, από βραχοτριαντάφυλλα, σε σπήλαιο του Γιβραλτάρ!

 

Του Γιώργου Λεκάκη

Η ικανότητα των Νεάντερταλ να οργανώνουν δραστηριότητες που σχετίζονται με την χρήση της φωτιάς κατά βούληση, είναι αδιαμφισβήτητη.

Ο κ. F. Muñiz (του Πανεπιστημίου της Σεβίλλης) και μια διεθνής ομάδα ερευνητών εντόπισαν ένα λάκκο, όπου οι Νεάντερταλ μπορεί να παρήγαγαν φυτικές κόλλες, πριν από περίπου 60.000 χρόνια στο σπήλαιο Vanguard του Γιβραλτάρ, στο οποίο η κατοίκηση χρονολογείται 65.000 χρόνων, αφού βρέθηκαν σε αυτό λίθινα τεχνουργήματα της Μέσης Παλαιολιθικής.

Οι Νεάντερταλ έκαναν δηλ. σε αυτό και χρήση δομών θέρμανσης.

Η παρουσία λεβογλυκοζάνης / levoglucosan και ρετενίου / retene στην μήτρα της δομής, δείχνει την καύση υλικού, που προέρχεται από φυτά με υψηλότερη ρητίνη. Γεωχημικά και απολιθωμένα στοιχεία γύρης που ελήφθησαν από τον λάκκο στο σπήλαιο Vanguard υποδεικνύουν ότι τα βραχοτριαντάφυλλα (κιστοειδή - Cistaceae[1]) ήταν η κύρια πηγή ρητίνης. Οι ερευνητές προσδιόρισαν επίσης ότι ο λάκκος είχε σφραγιστεί με ένα στρώμα γκουανό (περιττώματα νυχτερίδας), αναμεμειγμένο με άμμο πριν από την θέρμανση.

Τέλος, τα μέλη της ομάδας μπόρεσαν να ανακατασκευάσουν τον λάκκο και να αναδημιουργήσουν την σύνθετη διαδικασία παραγωγής κόλλας. Δοκιμάσθηκε αυτή η υπόθεση πειραματικά με επιτυχία. Η δομή χρησιμοποιήθηκε για την θέρμανση υπό ανοξικές συνθήκες, με καύση βοτάνων και θάμνων, επάνω από ένα στρώμα γκουανό αναμεμειγμένο με στρώμα άμμου.

«Οι Νεάντερταλ έπρεπε να κάνουν μια σειρά σκέψεων, επιλέγοντας ποια φυτά να επιλέξουν και να καταλάβουν πώς να εξάγουν ρητίνη, χωρίς να την καίνε», εξήγησε το μέλος της ομάδας Cl. Finlayson (του Εθνικού Μουσείου Γιβραλτάρ και του Πανεπιστημίου John Moores του Λίβερπουλ).

Προηγούμενη έρευνα είχε προτείνει ότι οι Νεάντερταλ θα μπορούσαν να παράγουν πίσσα σημύδας, μέσω της υπαίθριας καύσης του φλοιού σημύδας. Αυτή η μέθοδος, ωστόσο, δεν θα ήταν πολύ παραγωγική. Θα απαιτούσε την ταφή των φλοιών σημύδας και στην συνέχεια την θέρμανσή τους, έτσι ώστε να μπορούν να εκπέμπουν την ρητίνη τους χωρίς να καούν.

ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:

[1] Το όνομα του γένους Cistus προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη κίσθος = καλάθι (> κιστάρι). Ο «κίσθος ο θήλυς» (Θεόφραστος) είναι η άσπρη λαδανιά. Ο λαός μας τα λέει και:
- αγκισαρέ / αγκίσαρος / ακισαριά / ακίσαρος / ατίσαρος / αλίσαρος,
- αγριοφασκομηλιά,
- αγριόθρουμπο,
- αξίστρος, 
- άσπρη / ασπροξισταρκά / ασπροξισταρκιά, 
- βούκισο, 
- κίσαρος / χαμοκίσαρος, 
- κουνούκλα / κουνουκλιά / ασπροκουνουκλιά,
- λαδανιά, 
- λουβιδκιά, 
- ξισταρκά / ξισταρκιά, κλπ.

Τα καλλωπιστικά φυτά Cistaceae είναι ευρέως καλλιεργούμενα. Διακρίνονται για την μικρή διάρκεια ανθοφορίας κάθε λουλουδιού τους (όχι περισσότερο από μία ημέρα)!

Έχουν καταγραφεί ως ένα από τα 38 φυτά, που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή ανθοϊαμάτων Bach. Μερικά είδη Cistus (κυρίως το C. ladanifer), χρησιμοποιούνται για την παραγωγή μιας αρωματικής ρητίνης, που χρησιμοποιείται στην βιομηχανία αρωμάτων. Άλλα για θυμίαμα. Στις ζέστες του καλοκαιριού, οι βλαστοί και τα φύλλα εκκρίνουν μια αρωματική ρητίνη, η οποία ονομάζεται λάδανο και η οποία χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία και την σαπωνοποιία, παλαιότερα δε και ως φάρμακο.

Είναι σημαντικό μελισσοκομικό φυτό: Βοηθά στην ανάπτυξη των μελισσιών, οι οποίες το συλλέγουν και το μετατρέπουν σε πρόπολη. Δίνει νέκταρ. Και γύρη έντονου κίτρινου ή πορτοκαλί χρώματος, η οποία θεωρείται εξαιρετικής ποιότητας, ίσως την ωραιότερη γεύση. Ωρισμένα είδη έχουν και φαρμακευτική αξία ως τονωτικά.

Στην πρακτική κτηνιατρική χρησιμοποιούσαν τα φύλλα ως επουλωτικά πληγών και αντιδιαρροϊκά, συχνά σε συνδυασμό με κηκίδια βελανιδιάς. 

Στην βικτωριανή «γλώσσα των λουλουδιών», το κόμμι κίστου συμβόλιζε τον επικείμενο θάνατο.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης "Λεξικο παραδοσεων".

            - Ατσαλάκης Εμμ. «Απομόνωση και ταυτοποίηση φυσικών προϊόντων», Βιβλιοθ. Πέργαμος, ΕΚΠΑ / Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο, Τμήμα Φαρμακευτικής, 2017.

            - Konstantinou G. «Cistus salviifolius - Ξισταρκά - Άσπρη λαδανιά - Κίστος», Biodiversity of Cyprus, NGO, 29.3.2016.

            - «Details for Cistus salviifolius», The Euro+Med Plantbase Project, ww2.bgbm.org.

            - «Ασπροκουνουκλιά (λαδανιά άσπρη)», Ορεινό Μέλι, 13.6.2017.

            - «Τα Φυτά», Περιφερειακό Ταμείο Ανάπτυξης Βορείου Αιγαίου.

ΠΗΓΗ: J. Ochando, κ.ά. « A Neanderthal's specialised burning structure compatible with tar obtention» στο Quaternary Science Reviews, vol. 346, 109025, https://doi.org/10.1016/j.quascirev.2024.109025, 15.12.2024. Και SciTechDaily. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 5.12.2024.