Το παραθαλάσσιο Σπήλαιο Φράγχθι Αργολίδος, κατοικείται 40.000 χρόνια, αλλά οι κάτοικοί του δεν έτρωγαν θαλασσινά και ψάρια, παρά την διαθεσιμότητά τους; Γιατί;

Του Γιώργου Λεκάκη

Κοντά στην Κοιλάδα, φωλιασμένο στην Αργολικη χερσόνησο της Πελοποννήσου στην Ελλάδα, είναι ένας σιωπηλός μάρτυς 40.000 χρόνων ανθρώπινης ιστορίας... Χρησιμεύει ως κρίσιμος αρχαιολογικός χώρος για την κατανόηση της μετάβασης της ζωής του ανθρωπου, από τους κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες της Μεσολιθικής εποχής στους νεολιθικούς «γεωπόνους»...

Μια πρόσφατη μελέτη που ακολούθησε μια πρωτοποριακή προσέγγιση για την αποκάλυψη των διατροφικών προτύπων των κατοίκων του, χρησιμοποιώντας compound-specific stable isotope analysis / ανάλυση σταθερού ισοτόπου ειδικής ένωσης (CSIA)[1] φέρνει σαφήνεια στα ερωτήματα σχετικά με το πώς ζούσαν και προσαρμόστηκαν αυτές οι αρχαίες κοινότητες στην αρχαία / παλαιολιθικη Ελλάδα.

Η μελέτη αμφισβητεί τις προηγούμενες αντιλήψεις σχετικά με την Μεσολιθική και την Νεολιθική διατροφή στην περιοχή. Ενώ η προηγούμενη έρευνα ισοτόπων πρότεινε μια κυρίως διατροφή από την γη, η χρήση του CSIA[1] ρίχνει φως στις λεπτές πολυπλοκότητες των αρχαίων στρατηγικών επιβίωσης, αποκαλύπτοντας περιστασιακές θαλάσσιες διατροφές, παράλληλα με την κυρίαρχη εξάρτηση από τους επίγειους πόρους.

Τα ευρήματα στο Σπήλαιο Φράγχθι επιβεβαιώνουν την επικράτηση της δίαιτας από την γη (χερσαία), τόσο κατά την Μεσολιθική όσο και στην Νεολιθική περίοδο, όπου κυριαρχούν οι ζωικές πρωτεΐνες και τα φυτά C3[2]. Το ενδιαφέρον είναι ότι οι ισοτοπικές υπογραφές υποδηλώνουν επίσης σποραδική χρήση θαλάσσιων πόρων, όπως τα ψάρια και τα φύκια, ιδιαίτερα κατά την Νεολιθική.

Τα μεσολιθικά στρώματα του Φράγχθι αποκαλύπτουν μια εκπληκτική ιστορία: Παρά την εγγύτητα με τον Αργολικό κόλπο, όπου οι θαλάσσιοι πόροι ήταν άφθονοι, τα ισοτοπικά δεδομένα δείχνουν ελάχιστα στοιχεία κατανάλωσης θαλάσσιων τροφίμων. Τα ελάφια, οι κάπροι και τα χερσαία σαλιγκάρια κυριαρχούσαν στην διατροφή, αντανακλώντας την εστίαση στο χερσαίο κυνήγι και την αναζήτηση τροφής.

Ωστόσο, η σποραδική κατανάλωση θαλάσσιων μαλακίων και ψαριών ρηχών νερών υποδηλώνεται από υπολείμματα πανίδας. Οι δε ισοτοπικές υπογραφές των ανθρώπινων οστών δεν αντικατοπτρίζουν έντονα αυτές τις εισροές, υποδεικνύοντας την περιορισμένη διατροφική τους σημασία.

Με την έλευση της Νεολιθικής, οι κάτοικοι στο Φράγχθι αγκάλιασαν την γεωργία. Τα οικόσιτα είδη, όπως τα πρόβατα, οι κατσίκες και οι χοίροι έγιναν βασικά είδη, συμπληρωμένα με καλλιεργημένα σιτηρά και όσπρια. Ενδιαφέρον είναι ότι τα ισοτοπικά δεδομένα υποδηλώνουν ότι ορισμένα ζώα κατανάλωναν φύκια, πιθανότατα λόγω βόσκησης κοντά σε παράκτιες περιοχές ή σκόπιμης συμπλήρωσης. Αυτό το εύρημα προσθέτει ένα ενδιαφέρον πεδίο στην κατανόηση των πρώιμων γεωργικών πρακτικών.

Η μελέτη αποκαλύπτει επίσης μικρές διατροφικές αλλαγές, μεταξύ των νεολιθικών ατόμων, με ισοτοπικές υπογραφές, που υποδηλώνουν περιστασιακά μικρές τροφές από θαλάσσιους πόρους. Αυτή η απόχρωση υποδηλώνει μια πιο ποικίλη διατροφή από ό,τι πιστεύαμε προηγουμένως, που διαμορφώνεται τόσο από οικολογικούς όσο και από πολιτιστικούς παράγοντες.

Βέβαι το μέγεθος του δείγματος των ανθρώπινων υπολειμμάτων, ιδιαίτερα της Ανώτερης Μεσολιθικής, είναι μέτριο και η ανάλυση δεν καλύπτει όλες τις περιόδους κατοίκησης στο Φράχθι. Επί πλέον, η απουσία στοιχείων από ορισμένες διατροφικές πηγές, όπως συγκεκριμένα είδη ψαριών, περιορίζει τα οριστικά συμπεράσματα σχετικά με την θαλάσσια κατανάλωση.

Υπάρχει ανάγκη για πιο ολοκληρωμένες αναλύσεις σε μελλοντικές μελέτες, αναγνωρίζουν οι συγγραφείς.

Τα ευρήματα εγείρουν επίσης ευρύτερα ερωτήματα σχετικά με τις πολιτιστικές πρακτικές. Γιατί οι τροφοσυλλέκτες της Μεσολιθικής υποεκμεταλλεύθηκαν τους θαλάσσιους πόρους, παρά την διαθεσιμότητα θαλάσσιων οστρακοειδών, ψαριών κυρίως τόνου; Ήταν θέμα οικολογικού περιορισμού ή πολιτιστικής προτίμησης; Οι απαντήσεις μπορεί να βρίσκονται σε συνδυασμό περιβαλλοντικών παραγόντων και της κοινωνικής δυναμικής της κατανάλωσης τροφίμων.

Καθώς οι ερευνητές συνεχίζουν να σκάβουν βαθύτερα στα στρώματά του, το σπήλαιο αναμφίβολα θα αποκαλύψει περισσότερα μυστικά…

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Το CSIA προσφέρει έναν πιο εκλεπτυσμένη ματιά, εξετάζοντας μεμονωμένα αμινοξέα, όπως η φαινυλαλανίνη και η βαλίνη, τα οποία χρησιμεύουν ως διατροφικοί βιοδείκτες. Αυτή η προσέγγιση ελαχιστοποιεί τις ασάφειες, επιτρέποντας στους ερευνητές να διακρίνουν μεταξύ των πηγών πρωτεΐνης με αξιοσημείωτη ακρίβεια. Ξεπερνά δηλ. τους περιορισμούς των μεθόδων χύδην ισοτόπων.

Σύγχρονες τεχνικές όπως η CSIA, μπορούν να κάνουν «επανεγγραφή των αφηγημάτων» της ανθρώπινης προϊστορίας!

[2] Φυτό C3 είναι ένας τύπος φυτού, που φωτοσυνθέτει / παράγει μια ένωση τριών ανθράκων (3-φωσφογλυκερικό οξύ), μέσω του κύκλου Calvin-Benson. Αυτά τα φυτά αποτελούν περίπου το 95% όλων των πράσινων φυτών στην Γη. Είναι προσαρμοσμένα σε περιοχές με μέτριο ηλιακό φως, θερμοκρασία και διαθεσιμότητα νερού.

ΠΗΓΗ: Martinoia V., Παπαθανασιου A., κ.ά. «High-resolution isotope dietary analysis of Mesolithic and Neolithic humans from Franchthi Cave, Greece», https://doi.org/10.1371/journal.pone.0310834, PloS One, 20(1), 17.1.2025. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ.