Του Δημητρίου Νικολόπουλου
Μπορεί κάποιος να φανταστεί τον κόσμο χωρίς την Μεσόγειο;
Κι όμως, υπήρξε μια εποχή που η Μεσόγειος έπαψε να είναι θάλασσα και μετατράπηκε σε μια καυτή έρημο από αλάτι πάχους εκατοντάδων ή χιλιάδων μέτρων και μερικές υπεραλμυρές λίμνες κοντά στο κέντρο της σαν την Νεκρά Θάλασσα!
Η Κρίση Αλατότητας του Τορτονίου (Tortonian Salinity Crisis), η οποία δεν έχει μελετηθεί τόσο εμπεριστατωμένα, όσο αυτή του Μεσσηνίου. Παρ’ όλα αυτά και οι δύο περίοδοι Κρίσης Αλατότητας είχαν πολλά κοινά χαρακτηριστικά.
Θα περιοριστούμε, λοιπόν, στην Κρίση Αλατότητας του Μεσσηνίου, για την οποία γνωρίζουμε περισσότερα. Η πρώτη παρατήρηση του αποτελέσματος αυτού του γεγονότος έγινε από τον Σ. Μάγιερ-Εϋμάρ, ο οποίος, το 1867, ονόμασε την Μεσσήνιο από την περιοχή της Μεσσήνη της Σικελίας, όπου απαντώνται πολλά τέτοια πετρώματα. Ακόμη, το 1961 η σεισμική αποτύπωση της λεκάνης της Μεσογείου αποκάλυψε ένα γεωλογικό σχηματισμό πάχους 100 – 200 μ. κάτω από τον πυθμένα. Ο σχηματισμός ακολουθούσε το ανάγλυφο του τωρινού πυθμένα, δείχνοντας ότι εναποτέθηκε ομοιόμορφα και σταθερά στο παρελθόν.
Η διεξαγωγή γεωτρήσεων αποκάλυψε τη φύση αυτού το σχηματισμού: ένα στρώμα ιζημάτων των εβαποριτών - ιζήματα τα οποία έχουν καθιζήσει ως συνέπεια της αυξημένης συγκέντρωσης των διαλυμένων αλάτων, λόγω εξάτμισης) πάχους μέχρι 3 χλμ.! Σχηματίζονται σε κλειστές θαλάσσιες δεξαμενές με εξάτμιση, που καλύπτει μακρόχρονη περίοδο ξηρού και ζεστού καιρού και έχει σαν αποτέλεσμα το σχηματισμό χημικών ιζημάτων με μορφή γύψου, ανυδρίτη, ορυκτού αλατιού, καρναλλίτη. Τα δείγματα των ιζημάτων βαθιά κάτω από τον πυθμένα της Μεσογείου τα οποία περιέχουν εβαπορίτες, χώμα, στρωματολίτες, απολιθωμένα φυτά και οργανισμούς, δείχνουν ότι τότε οι Ηράκλειες Στήλες / Στενό του Γιβραλτάρ έκλεισε και η Μεσόγειος Θάλασσα εξατμίσθηκε σε μία βαθιά ξερή λεκάνη, με το βάθος της σε ορισμένα σημεία να φτάνει 3,2 – 4,9 χλμ. υπό την στάθμη της θάλασσας.
Η αποξήρανση της Μεσογείου υποδεικνύεται και από τα ευρήματα των γεωτρήσεων κάτω από τον πυθμένα. Απόδειξή της είναι και τα απομεινάρια των πολλών, τώρα βυθισμένων, φαραγγιών τα οποία χαράχθηκαν στις πλευρές της Μεσογείου από τα ποτάμια που έρρεαν στις αβυσσαλέες πεδιάδες. Π.χ. ο Νείλος έκοψε την κοίτη του εκατοντάδες μέτρα κάτω από την στάθμη της θάλασσας στο Ασουάν. Έρρεε 2,4 χλμ. κάτω από την σημερινή στάθμη της θάλασσας στην Αίγυπτο! Τα στρώματα των εβαποριτών εναλλάσσονται με στρώματα αποθέσεων που περιέχουν απολιθώματα θαλάσσιων οργανισμών που ζουν σε μεγάλο βάθος, υποδεικνύοντας πολλούς επάλληλους κύκλους αποξήρανσης κι επαναπλήρωσης με νερό στην Μεσόγειο.
Ο τεράστιος όγκος των εβαποριτών δεν θα μπορούσε να έχει αποτεθεί σε ένα μόνο συμβάν. Το φαινόμενο επαναλήφθηκε 8 – 10 φορές! Η Μεσόγειος απομονώθηκε από τον Ατλαντικό από μια λωρίδα ξηράς που σχηματίστηκε από την μετακίνηση των τεκτονικών πλακών στην περιοχή του Γιβραλτάρ. Πιστεύεται ότι σε βάθος 100 χλμ., ένα κομμάτι πυκνής λιθόσφαιρας αποκολλήθηκε από την Ιβηρική Πλάκα και βυθίστηκε στο μανδύα της Γης. Έτσι, η Νότια Ιβηρική ανυψώθηκε κι έκλεισε τους δρόμους που συνέδεαν τις δύο θάλασσες. Η ανύψωση ανταγωνίστηκε την διάβρωση που παρήγαγε η εισροή υδάτων του Ατλαντικού στη Μεσόγειο.
Άλλοι αποδίδουν το συμβάν σε μεγάλη υποχώρηση της στάθμης του Ατλαντικού ωκεανού, η οποία απέκοψε την ροή νερού προς την Μεσόγειο. Τα δεδομένα δείχνουν να ενισχύουν αυτήν την θεωρία. Η ανάλυση έδειξε συσσώρευση πάγου (στους πόλους) την εποχή που η Μεσόγειος νεκρώθηκε! Υπολογιστικά μοντέλα δείχνουν ότι η πτώση της στάθμης δεν ήταν ομοιόμορφη παντού, λόγω μιας περίπλοκης αλληλεπίδρασης ανάμεσα στη βαρύτητα, την περιστροφή του πλανήτη και τις παραμορφώσεις του γήινου φλοιού από την επέκταση και υποχώρηση των πάγων. Η λεκάνη της Μεσογείου απέκλεισε κάτω από τον πυθμένα της σημαντικό ποσοστό του όλου του αλατιού των ωκεανών, μειώνοντας την αλμυρότητα κι ανεβάζοντας το σημείο πήξης του θαλασσινού νερού, συμβάλλοντας έτσι αργότερα στη δημιουργία των πάγων στους πόλους. Το ίδιο χρονικό δοάστημα, η στάθμη των υπολοίπων ωκεανών ανήλθε 10 μ.!
Τεκτονικές δυνάμεις είναι υπεύθυνες για τον έλεγχο του ύψους του κατωφλίου στο στενό του Γιβραλτάρ, περιορίζοντας την ροή μεταξύ Ατλαντικού και Μεσογείου. Στην συνέχεια το παγκόσμιο κλίμα επέβαλε την περιοδική επαναπλήρωση και αποξήρανση της λεκάνης. Η αποξήρανση γινόταν κατά την διάρκεια των κρύων περιόδων των κύκλων Μιλάνκοβιτς, όταν λιγότερη ηλιακή ακτινοβολία έφθανε τη Γη. Έτσι είχαμε λιγότερη εξάτμιση στον Βόρειο Ατλαντικό και λιγότερη βροχόπτωση πάνω απ’ την Μεσόγειο, στερώντας την από το νερό των ποταμών κι επιτρέποντας την αποξήρανσή της.
Η αποξηραμένη λεκάνη της Μεσογείου είχε κάποιες ενδιαφέρουσες ιδιότητες! Το χαμηλό υψόμετρο της λεκάνης την έκανε ζεστή κατά τη διάρκεια των καλοκαιριών, μέσω αδιαβατικής θέρμανσης (χωρίς ανταλλαγή θερμότητας με το περιβάλλον), πράγμα που υποστηρίζεται και από την ύπαρξη ανυδρίτη γύψου, ο οποίος εναποτίθεται σε νερό ζεστότερο από 35°C. Στην άδεια λεκάνη οι θερμοκρασίες του καλοκαιριού θα ήταν πολύ υψηλές. Η θεωρητική θερμοκρασία μιας αδιαβατικής περιοχής 4 χλμ. κάτω από την στάθμη της θάλασσας θα ήταν 40°C θερμότερη από αυτή της επιφάνειας. Οπότε μπορούμε να εκτιμήσουμε μέγιστες θερμοκρασίες περίπου 80°C στα χαμηλότερα σημεία της με την ατμοσφαιρική πίεση να αγγίζει τις περίπου 1,7 atm!
Η πτώση της στάθμης οδήγησε σε μείωση της πίεσης που ασκούσε το νερό στον βυθό. Κι όταν το βάρος του νερού μειώθηκε, ο βυθός γύρω από το Στενό του Γιβραλτάρ ανυψώθηκε.
Αυτό κράτησε την Μεσόγειο απομονωμένη από τον Ατλαντικό μέχρι που ο γήινος φλοιός χαλάρωσε και άρχισε να βυθίζεται. Την ίδια εποχή, οι πάγοι της Ανταρκτικής άρχισαν να λιώνουν, ανεβάζοντας την στάθμη της θάλασσας.
Περίπου 300,000 χρόνια μετά την απονέκρωση της Μεσογείου, 5,33 εκατομμυρια χρονια, η στάθμη ήταν αρκετά υψηλή για να μπορέσουν τα νερά του Ατλαντικού να διαλύσουν την στενή λωρίδα ξηράς στο Γιβραλτάρ. Αυτό που ακολούθησε ήταν μια πλημμύρα, η Ζάγκλεια Πλημμύρα ή Ζάγκλειος Κατακλυσμός, που γέμισε ξανά την μεσογειακή λεκάνη, μετά την διάρρηξη του τοιχώματος στο Γιβραλτάρ.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου