Η αρχαία κυκλική πυραμίδα του Φενεού είχε ύψος πάνω από 20 μ.!

Το εξαπυλον τειχος Φενεου.

 Του Γιώργου Λεκάκη

Στον αρχαίο [1] – ίδρυμα Πελασγών – της αρχαίας Αρκαδίας (τώρα Κορινθίας) στις θέσεις των εκκλησιών Άγιος Χαράλαμπος, Άγιος Γεώργιος και την Τσούκκα – βρέθηκε κεραμική της Νεολιθικής και της Εποχής του Χαλκού, κατά την διάρκεια της αυστριακής έρευνας του 1993 που επικεντρώθηκε στο οδικό δίκτυο από τους Λουσούς προς τον Φενεό. – ΠΗΓΗ: G. Erath «Ägäische Bronzezeit», σελ. 111-118, BCH 120 [1996] Χρονικά, σελ. 1180.

Το 1995 και το 1996, μια ομάδα από το Πανεπιστήμιο του Γκρατς με επί κεφαλής τον Kl. Tausend πραγματοποίησε έρευνα στο οδικό δίκτυο Φενεού – Σιβίστας[2]. Εντοπίστηκαν 30 θέσεις(!), με αρχαιότητες, συμπεριλαμβανομένων τριών ιερών, τεσσάρων οικισμών (δύο προϊστορικών, ενός αρχαϊκού και ενός ρωμαϊκών χρόνων) και πέντε στρατιωτικών κατασκευών! – ΠΗΓΗ: Forschungen in der Peloponnes, σελ. 125-130 [Kl. Tausend], Österreichisches Archäologisches Institut (ÖAI – Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο).

9966Ο Κ. Κίσσας (ΛΖ’ ΕΠΚΑ) αναφέρει πρόσθετες ανασκαφές σε σχέση με την συντήρηση και την έκθεση του χώρου (2009). Στο Ασκληπιείο, το οποίο ανασκάφηκε για πρώτη φορά από την Ε. Δεϊλάκη, την δεκαετία του 1960, η ανασκαφή επιβεβαίωσε την νότια συνέχεια του αναλημματικού τοίχου, που χρησίμευε ως περίβολος ιερού στα βορειοδυτικά, και την ύπαρξη ενός λιθόστρωτου δαπέδου δυτικά αυτού. Το τείχος εκτίσθη σε ένα άνοιγμα, σε ένα προϋπάρχον οδόστρωμα, μια ακολουθία που χρονολογεί το τείχος στην Ύστερη Ελληνιστική περίοδο (θραύσματα από το οδόστρωμα το χρονολογούν στην Πρώιμη Ελληνιστική περίοδο, τέλη 4ου – αρχές 3ου αιώνα). Ακριβώς δυτικά του αναλημματικού τοίχου υπήρχε ένας ξερολιθικός τοίχος, που όριζε το λιθόστρωτο από βορρά προς νότον (ενώ το ίδιο το οδόστρωμα δεν διατηρήθηκε στα δυτικά του, καθώς υπήρχαν αποθέσεις καταστροφής). Το νέο λιθόστρωτο, που σχετίζεται με αυτό, πιθανότατα χρονολογείται στα μέσα του 2ου αιώνα π.Χ.

Η μερικώς διατηρημένη οχύρωση γύρω από την ακρόπολη καθαρίστηκε και σχεδιάστηκε. Το τείχος, από πολυγωνική τοιχοποιία, έχει μέγιστο ύψος 1,6 μ. (τέσσερις σειρές) και πάχος 3,2 μ. περίπου. Το τείχος περιλαμβάνει πιθανώς 6 πύργους (τέσσερις από τους οποίους καθαρίστηκαν, ενώ οι προβλεπόμενες θέσεις των πύργων 5 και 6 παραμένουν προς διερεύνηση). Ενώ η χρονολόγηση της οχύρωσης δεν μπορεί ακόμη να προσδιοριστεί με ασφάλεια, προτείνεται μια πρώιμη ελληνιστική χρονολογία.

Στις Κατεβασιές, στο νότιο άκρον της πεδιάδας (1,5 χλμ. βόρεια του χωριού Μάτι), ένας στρογγυλός πύργος/φυλάκιο σε πυραμιδοειδή βάση βρισκόταν στον αρχαίο δρόμο από τον Ορχομενό προς τον αρχαίο Φενεό και κοντά στις καταβόθρες 999στην βάση του Μαυροβουνίου. [Θυμίζω ότι από καταβόθρα, έργο του Ηρακλή, κατέβηκε η θεά Δήμητρα για να πάει στον Άδη, να αναζητήσει την κόρη της Περσεφόνη]. Η κατασκευή διατηρήθηκε σε ύψος 2,8 μ. (το εκτιμώμενο συνολικό ύψος είναι πάνω από 20 μ.) και η βάση σε 2,1 μ. (από ένα πιθανό αρχικό ύψος 2,65 μ.). Η διάμετρος της βάσης είναι 16 μ. και του πύργου 10,5 μ. Ο πύργος εντοπίστηκε για πρώτη φορά την δεκαετία του 1990, αλλά ο καθαρισμός αποκάλυψε την ασυνήθιστη πυραμιδική βάση (δύο παράλληλοι πύργοι-πυραμίδες, στο Ελληνικό και στο Λυγουριό στην Αργολίδα, έχουν ορθογώνιους πύργους). Η μορφή της βάσης θα πρέπει να σχετίζεται με πολιορκητικές δραστηριότητες της περιόδου, ως μέσον προστασίας από έμβολο ή πολιορκητικές κλίμακες. Η ανασκαφή υπέδειξε ημερομηνία κατασκευής στο τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα π.Χ. – ΠΗΓΗ: K. Kissas στο K. Kissas και W.-D. Niemeier (επιμ.) «The Corinthia and the Northeast Peloponnese» (Μόναχο, 2013), 437-442. Και ADelt 63 (2008) Chr. 553-554 και ADelt 20 [1965] Chr., 158.

Το 2013 Η ελληνοαυστριακή ανασκαφή στην ακρόπολη του Φενεού αποκάλυψε τμήμα μεσοελλαδικού οικισμού, κάτω από το πρώιμο ελληνιστικό τείχος. Η χρήση του χώρου ξεκίνησε στην νεολιθική εποχή, όπως υποδηλώνει η συλλεγμένη κεραμική, ενώ κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού δεν τεκμηριώθηκε καμμία ανθρώπινη δραστηριότητα. Ο Φενεός επανακατοικήθηκε κατά την μεταβατική Πρωτοελλαδική ΙΙΙ / Μεσοελλαδική Ι φάση, με συνεχή ανθρώπινη παρουσία μέχρι την Μυκηναϊκή περίοδο. Η στρωματογραφική ακολουθία του χώρου δίνει πληροφορίες για τις φάσεις κατοίκησης, ενώ χρήσιμα είναι και τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και οι κύριες κατηγορίες της κεραμικής που βρέθηκαν. Η ανασκαφή στον Φενεό είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς ο χώρος είναι ένας από τους λίγους γνωστούς της Μέσης Εποχής του Χαλκού στην ορεινή και δυσπρόσιτη κεντρική Πελοπόννησο. – ΠΗΓΗ: Xanthopoulou, M., Banou, A., Zymi, E., Giannouli, E., Karapanagiotou, A. και Koumousi, A. (επιμ). 2020 «Το αρχαιολογικό έργο στην Πελοπόννησο 2», πρακτικά της Β ́ Επιστημονικής Συνάντησης, Καλαμάτα, 1-4.11.2017. σελ. 129–136.

Το 2015 ο Κ. Κίσσας (Εφορεία Κορινθίας) και ο Π. Σέρερ (Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο / Γκρατς) αναφέρουν ότι η ανασκαφή και ο καθαρισμός αποκάλυψαν το οχυρωματικό τείχος της αρχαίας ακρόπολης.

Ένα τμήμα μήκους 230 μ. του τείχους πλάτους 3,2 μ., με δύο ολοκληρωμένες όψεις, εντοπίστηκε γύρω από την βόρεια πλαγιά της ακρόπολης, το οποίο διατηρήθηκε σε μέγιστο ύψος 4,5 μ. Ενισχύθηκε με τέσσερις ημικυκλικούς πύργους (διαμέτρου 5,5 μ.) και έναν πέμπτο που ήταν στρογγυλός κατά τρία τέταρτα (με ποικίλη διάμετρο από 5,9 – 6 μ.). Στο ανατολικό άκρο της πλαγιάς, το τείχος κατέληγε σε πύλη, αλλά στο δυτικό άκρο οι διάσπαρτες σωζόμενες λίθοι και τα λαξεύματα βράχων δεν επιτρέπουν την ανακατασκευή της μορφής του. Τα μόνα στοιχεία για την οχύρωση των άλλων πλευρών της ακρόπολης αποτελούνται από περίπου 150 αποσυνδεδεμένους λίθους. Τόσο το τείχος όσο και οι πύργοι κτίσθηκαν με συνδυασμό σειρών τραπεζοειδούς και πολυγωνικής τοιχοποιίας, με εξαίρεση ένα μικρό τμήμα στο ανατολικό άκρο του λόφου που είναι κανονικού πολυγωνικού σχήματος. Η κατασκευή της οχύρωσης χρονολογείται μετά το 345 π.Χ. με βάση ανασκαφικά ευρήματα – κυρίως ένα χάλκινο νόμισμα της Σικυώνος σε στρώμα που διαταράχθηκε από την κατασκευή.

Η κατασκευή του τμήματος του τείχους που περιέβαλλε το φυσικό οροπέδιο του ξωκκλησιού του Αγίου Κωνσταντίνου είχε διαταράξει τα ερείπια ενός μεσοελλαδικού οικισμού. Τα ερείπια χρονολογούνται σε τρεις φάσεις (Πρώιμη Ελλαδική III – Μεσοελλαδική I, Μεσοελλαδική II και Μεσοελλαδική III – Υστεροελλαδική I). Ίχνη νεολιθικού οικισμού, που βρίσκονται κάτω από αυτά τα ερείπια, είναι τα πρώτα που βρέθηκαν σε αυτήν την περιοχή.

Ένα ιερόν αφιερωμένο σε μια γυναικεία θεότητα βρέθηκε στην ανατολική πλαγιά της ακρόπολης. Μια ορθογώνια κατασκευή, 15,5 x 4 μ., είχε δύο οικοδομικές φάσεις που χρονολογούνται στην Αρχαϊκή και την Κλασσική περίοδο. Κατά την τελευταία, προστέθηκε μια μονολιθική λίθινη βάση για ένα λατρευτικό άγαλμα, μαζί με μια εστία από τερακότα. Ανάμεσα στα πολυάριθμα αναθήματα που χρονολογούνται και στις δύο φάσεις ήταν κεραμική εξαιρετικής ποιότητας (κοτύλες, σκύφοι, πυξίδες, λήκυθοι, κρατήρες και μικροσκοπικά αγγεία), πήλινα γυναικεία ειδώλια και προτομές, χάλκινες φιάλες, χάλκινες και σιδερένιες περόνες, χάλκινες και οστέινες πόρπες, χάλκινα στολίδια ενδυμάτων και γυάλινες και οστέινες χάντρες…

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Συγχρονης Ελλάδος περιηγησις». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 4.5.2015.

[1] Φενεος / Φενειος = αυτός που φαίνεται, ο φανερός. Σχετικά: Φαιστος, Φανα, Φανος, Φανερωμένος / -η, κλπ. Αλλά και Fένος > φένω = θείνος, θάνατος – βλ. Ησύχ.

[2] Χωριό με αυτό το όνομα απαντάται και στην Ευρυτανία και στην Αιτωλοακαρνανία.

arxeion-politismou.gr