Ο Πειραιάς είναι πόλη κοντά στο κέντρο της Αθήνας και διαθέτει τον σημαντικότερο λιμένα της Ελλάδας. Συμπεριλαμβάνεται στον Δήμο Πειραιώς, ο οποίος καθίσταται ο πέμπτος μεγαλύτερος σε πληθυσμό δήμο της χώρας, μετά τις συγχωνεύσεις που επέφερε το Πρόγραμμα Καλλικράτης. Η Περιφερειακή Ενότητα Πειραιώς αποτελείται από τον ομώνυμο δήμο και τέσσερις ακόμη δήμους (Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη, Κορυδαλλού, Κερατσινίου-Δραπετσώνας και Περάματος).
Ονομασία
Πολλοί αρχαίοι συγγραφείς προκειμένου να ενισχύσουν το νησιωτικό χαρακτήρα του Πειραιά ετυμολογούν τη λέξη «Πειραιεύς» αντί του «Περαιεύς» (με εναλλαγή του ε σε ει). Πειραιεύς σημαίνει ο πορθμεύς (περαιόω = περνώ αντίκρυ), δηλαδή αυτός που περνά στην απέναντι όχθη της νήσου του Πειραιά στηριζόμενοι στο γεγονός ότι η περιοχή χωριζόταν από τα παράλια της Αττικής με μια ελώδη περιοχή, το Αλιπέδιο, όπου βρίσκεται σήμερα το Φάληρο. Κατά τους Δραγάτση Ι. και Χατζή Α. το όνομα «Πειραιάς» δηλώνει επάγγελμα όπως τα τοπωνύμια Πέραμα, Γαλατάς κλπ. Στην αρχαία ελληνική «πορθμεύς» λεγόταν όχι μόνο πειραιεύς αλλά και πειραιός (Σ. Βυζάντιος). Στη ετυμολογία αυτή συμφωνούν και οι J. Schmidt και K. Wahrman (1929). Τέλος η άποψη αυτή ενισχύεται από την ονομασία Πειραιός που λεγόταν επίσης ο λιμένας της αρχαίας Κορίνθου που σήμαινε επίσης πορθμεύς.Κατ΄ άλλους η ονομασία Πειραιεύς παράγεται από το «πέραν» με την έννοια της μακρινής ή αντικρινής στεριάς. Σε όλες τις περιπτώσεις που τονίζονταν στη λήγουσα λάμβανε περισπωμένη.
Ιστορία
Όσο άρρηκτα είναι συνδεδεμένη η ιστορική εξέλιξη του Πειραιά με αυτή της Αθήνας, άλλο τόσο συνυφασμένη είναι και η ιστορία των δύο πόλεων. Χάρη στα τρία λιμάνια του, ο Πειραιάς λειτούργησε ως επίνειο της Αθήνας ήδη από την αρχαιότητα. Όπως έχουν δείξει οι γεωλογικές έρευνες, παλαιότερα ο Πειραιάς ήταν πράγματι νησί. Ενώθηκε με τις ακτές της Αττικής κατά τη διάρκεια της τεταρτογενής περιόδου, από τις προσχώσεις του ποταμού Κηφισού στο σημερινό Μοσχάτο και το Φαληρικό Δέλτα. Η πρωτοελλαδική ζωή στην πόλη εμφανίζεται γύρω στο 3000 π.Χ. ενώ η περιοχή του Πειραιά φαίνεται να κατοικείται ήδη από τη νεολιθική περίοδο. Πρώτοι κάτοικοι της περιοχής, θεωρούνται οι Μινύες, λαός ορμώμενος από την Βοιωτία. Οι Μινύες εγκατέλειψαν τα πάτρια εδάφη τους, την περιοχή του Ορχομενού, λόγω των επιδρομών από Θρακικά φύλα. Σύμφωνα με αυτά που αναφέρει ο Ευριπίδης στο έργο του Ιππόλυτος, οι Μινύες τελικά κατέληξαν στον λόφο της Καστέλας τον οποίο οχύρωσαν και του έδωσαν το όνομα Μουνιχία προς τιμήν του ήρωα αρχηγού τους Μούνιχου.
Στα ιστορικά χρόνια ο Πειραιάς πρωτοαναφέρεται το 510 π.Χ. σε κείμενα σχετικά με τις γνωστές μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη. Η διοικητική διαίρεση της πόλης κράτους των Αθηνών σε 10 φυλές και 176 δήμους τον συμπεριέλαβε ως έδρα του δήμου Ιπποθοωντίδος. Ο Θεμιστοκλής ήταν ο πρώτος που συνειδητοποίησε τη στρατηγική θέση του Πειραιά με τα τρία φυσικά του λιμάνια και το 493 π.Χ., όταν εκλέχτηκε άρχοντας των Αθηνών, ξεκίνησε τα πρώτα μεγάλα λιμενικά και οχυρωματικά έργα στην περιοχή. Με αυτό τον τρόπο στο 470 π.Χ. το μήκος των τειχών του Πειραιά ξεπερνούσε τα 60 στάδια (11 χλμ.).
Η μεγαλύτερη ακμή του έγινε στους κλασσικούς χρόνους ,όταν ανακηρύχθηκε για πρώτη φορά σε δήμος, αποτελώντας συγκεκριμένα έναν από τους δήμους του άστεως της αρχαίας Αθήνας, και επιλέχθηκε ως το επίνειο της αθηναϊκής πόλης-κράτους.Σημαντική ήταν η συμβολή του Πειραιά στην κατάλυση της τυραννίας των 30 τυράννων (403 π.Χ.) από τον Θρασύβουλο. Με την κατάρρευση της Αθηναϊκής Ηγεμονίας και των μακρών τειχών του Θεμιστοκλή, καταρρέει και η δόξα η ναυτική του Πειραιά, αλλά δεν σβήνει.Αναλαμπές ακμής έχουμε σ’όλα τα χρόνια που ακολούθησαν (Μακεδονικά, Ρωμαϊκά, Βυζαντινά) μέχρι την εποχή της Τουρκοκρατίας που έσβησε σχεδόν τελείως η ναυτιλιακή του ύπαρξη και κατάντησε ένα ασήμαντο χωριό με ελάχιστους κατοίκους.αποτελώντας ένα σχεδόν ασήμαντο λιμάνι. Η πόλη κατά τους Βυζαντινούς χρόνους ονομάστηκε σε «Πόρτο Λεόνε», από ένα μεγάλο μαρμάρινο λιοντάρι που υπήρχε στην είσοδο του λιμανιού.
Μετά την ίδρυση, όμως, του νέου ελληνικού κράτους και τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Αθήνα, η ανάπτυξή του υπήρξε τουλάχιστον εντυπωσιακή. Μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους το 1830 η ανάπτυξη αυτή άρχισε να γίνεται πόλος έλξης μεταναστών (Χιώτες, Μανιάτες Υδραίοι Κρητικοί, νησιώτες κ.ά. έποικοι). Δεν είναι τυχαία τα ονόματα που έχουν κάποιες από τις συνοικίες του, που δηλώνουν την προέλευση των κατοίκων, όπως τα Υδραίικα, ή τα Μανιάτικα. Ο Πειραιάς είχε προταθεί το 1832 από τον Gutensohn, αρχιτέκτονα του Λουδοβίκου Α’ της Βαυαρίας, για πρωτεύουσα της Ελλάδας η οποία θα επεκτεινόταν σταδιακά προς την Αθήνα, αλλά τελικά έγινε το αντίστροφο αφού επιλέχθηκε η Αθήνα για πρωτεύουσα και ο Πειραιάς αργότερα ενσωματώθηκε στην περιφέρεια πρωτευούσης. Μεγάλη ώθηση στην οικονομική του ανάπτυξη έδωσε η έλευση στην Ελλάδα των προσφύγων από την Μικρά Ασία μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, πολλοί εκ των οποίων εγκαταστάθηκαν στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά.
Το 1834 γίνεται πάλι το επίνειο της Αθήνας και το κορυφαίο εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο της Ελλάδας. Η ανάπτυξη του Πειραιά συνδέεται με την Αθήνα με τον ηλεκτρικό σιδηρόδρομο και με πανελλήνιο σιδηροδρομικό δίκτυο (ΣΠΑΠ). Ιδρύονται μεγάλα βιομηχανικά και εμπορικά κέντρα. Γίνεται διεθνώς εμπορικός και ναυτιλιακός κόμβος και ο πληθυσμός του Πειραιά φτάνει από τους 200 κατοίκους της Τουρκοκρατίας στους 400 χιλιάδες στη δεκαετία του 1930-40. Μεγάλη συμφορά βρήκε τον Πειραιά με το βομβαρδισμό της 11ης Ιανουαρίου 1944. Πολλοί εγκατέλειψαν και πάλι τον Πειραιά. Όμως μετά την απελευθέρωση από την Γερμανική κατοχή (1944) ο Πειραιάς ανακτά σιγά-σιγά την παλιά του δόξα και δυναμικότητα και σήμερα είναι το πρώτο λιμάνι της χώρας και το τρίτο της Μεσογείου. Μαγνήτης εξ’άλλου τουριστικής προβολής είναι το λιμάνι της Ζέας όπου υπήρχε (Ναυτικό μουσείο), το Πασαλιμάνι, το Μικρολίμανο (Τουρκολίμανο) η ακτή της Πειραϊκής, η Φρεαττύδα κ.ά.
Το λιμάνι του Πειραιά
Τα πρώτα σοβαρά λιμενικά έργα έγιναν το 1848 για την εκβάθυνση του λιμανιού και πλακόστρωση των προκυμαίων ενώ μεγαλύτερα έργα άρχισαν από το 1924 υπό το γαλλικό όμιλο Ερσάν. Με αίτηση του Δήμου Πειραιά από το 1836 το λιμάνι είχε κηρυχθεί “ατελές” για να μπορέσει η πόλη να ζήσει αυτάρκης. Παράλληλα είχε επιβληθεί με νόμο δικαίωμα προκυμαίας 5% στα εισαγόμενα εμπορεύματα με σκοπό την κατασκευή και συντήρηση της προκυμαίας,τον καθαρισμό και την κατασκευή υπονόμων. Από το 1861 μέχρι και το 1954 μελετήθηκαν και υποβλήθηκαν 38 σχέδια από λιμενολόγους και άλλους μελετητές-Έλληνες και ξένους. Ο Χαρίλαος Τρικούπης, ο Δ. Γούναρης κι ο Ε. Βενιζέλος αναθέτουν την εκπόνηση των σχεδίων.
Στο μεταξύ με τον εξαγωγικό πυρετό του μπαμπακιού από το 1864 μεγάλωσε κι ο ρόλος του λιμανιού που αποτέλεσε το αποκλειστικό πλέον εξαγωγικό κέντρο της χώρας μας. Με την ίδρυση του ΟΛΠ (Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς) στα 1930 σημειώνεται το αποφασιστικό βήμα στην προσπάθεια για την οριστική λύση του προβλήματος της διοίκησης και εκμετάλλευσης του λιμανιού. Αυτή την περίοδο, παρά τη σταθερή αύξηση της κίνησης και παρά το γεγονός ότι τα πρώτα μεγάλα έργα έχουν σχεδόν ολοκληρωθεί, το λιμάνι αντιμετωπίζει άλλα σοβαρότατα προβλήματα. Η φορτοεκφόρτωση των εμπορευμάτων γίνεται με πρωτόγονες φορτηγίδες. Αποθηκευτικοί χώροι δεν υπάρχουν και με την εκμετάλλευση από ιδιώτες, η αταξία, η ανασφάλεια κι η σύγχυση αρμοδιοτήτων είναι τα κύρια γνωρίσματα του πρώτου λιμανιού της χώρας.
Το λιμάνι του Πειραιά μας με όλες τις γραφικές γωνιές του ενέπνευσε πολλούς καλλιτέχνες και λογοτέχνες στο έργο τους. Η θάλασσα, η ζωή των ναυτικών και οι λαϊκές φτωχογειτονιές έγιναν θέματα σε ζωγράφους όπως ο Στέλιος Μηλιάδης, Αλέξανδρος Χριστοφής, Νίκος Παναγιωτάτος, Δώρα Μπούκη, Χαρά Βιέννα, Μιχάλης Νικολινάκος.
Πηγές:
- https://el.wikipedia.org/wiki/Πειραιάς
- http://pireas-piraeus.blogspot.gr/2011/11/blog-post_5384.html
- http://www.themistoklis.gr/main/peiraias.htm
- http://www.olp.gr/el/the-port-of-piraeus/chronology
- http://gym-peir-zanneio.att.sch.gr/perivalon/90_91/peiraias_istoriko.html
Σύνταξη κειμένου: Βασιλεία Ζάμπα
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
maxmag.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου