Ο τελευταίος αυτοκράτορας και οι πριγκίπισσες της «καθ΄ ημάς Ανατολής»

Δυο φορές χήρος από Λατίνες πριγκίπισσες έμεινε ο «άτυχος» Κωνσταντίνος Δραγάτσης Παλαιολόγος ενόσω βρίσκονταν δεσπότης στην Πελοπόννησο. 

Όταν το 1449 στέφτηκε στο Μυστρά αυτοκράτορας του Βυζαντίου αναζήτησε γρήγορα τρίτη σύζυγο, αυτή τη φορά όμως στην Ανατολή. Οι δύο νεαρές υποψήφιες ήταν ορθόδοξες πριγκίπισσες, η μια από την Ιβηρία (Γεωργία) και η άλλη από την Τραπεζούντα.

Κι ενώ ο απεσταλμένος εκεί φίλος του, ο Γεώργιος Φραντζής (ο ιστορικός της Άλωσης), προβληματίζονταν ακόμη ποια από τις δύο πριγκίπισσες να διαλέξει για σύζυγο του Κωνσταντίνου ΧΙ έμαθε ότι απεβίωσε ο σουλτάνος Μουράτ ΙΙ (1451) και ότι τον διαδέχτηκε στο θρόνο ο νεαρός και φιλόδοξος Μωάμεθ ΙΙ. Σαν έμπειρος διπλωμάτης, ο Φραντζής αντιλήφτηκε αμέσως τον κίνδυνο για την αυτοκρατορία και πρότεινε τον Κωνσταντίνο να ξεχάσει τις δύο νεαρές πριγκίπισσες και να ζητήσει τη χείρα της χήρας του Μουράτ ΙΙ, της Ελληνοσέρβας μητριάς του Μωάμεθ ΙΙ και θυγατέρας του Δεσπότη της Σερβίας Γεωργίου Μπράνκοβιτς και της Ειρήνης Καντακουζηνής, της Μάρας Μπράνκοβιτς.

Μπροστά στον κίνδυνο ο αυτοκράτορας ενθουσιάστηκε με την (ενδεχομένως) «σωτήρια» ιδέα. Οι Σέρβοι έδειξαν να ενδιαφέρονται και η εκκλησία δεν είχε καμία αντίρρηση με τον τρίτο γάμο. Δυστυχώς όμως, η 34χρονη χήρα που παρέμεινε πιστή στο ορθόδοξο δόγμα και που θεωρείται μια από τις σημαντικότερες γυναίκες του 15ου αιώνα δεν δέχτηκε, καθώς «είχε δώσει όρκο ότι αν ο Θεός τη γλίτωνε από τα χέρια των απίστων θα τελείωνε τη ζωή της σε μοναστήρι».

Μετά από αυτήν την απρόσμενη άρνηση ο αυτοκράτορας έστρεψε πάλι τα μάτια του προς την Ανατολή και την πριγκίπισσα της Ιβηρίας. Γρήγορα δόθηκαν οι αμοιβαίες υποσχέσεις για το γάμο και ο αυτοκράτορας ήλπιζε ότι θα αποκτούσε την τελευταία στιγμή και κάποιον αξιόπιστο σύμμαχο. Ο δυστυχής Φραντζής, που δεν ήθελε να φύγει από την Πόλη μετά από δύο χρόνια περιπλάνησης σε αναζήτηση νύφης για τον αυτοκράτορα, πήρε πάλι εντολή, την άνοιξη του 1452, να φέρει από τα μακρινά ξένα τη νεαρή αρραβωνιαστικιά. Όμως, η επικείμενη πολιορκία από τους πανίσχυρους Οθωμανούς και οι μεγάλες έγνοιες του αυτοκράτορα για την παραπαίουσα Βασιλεύουσα επισκίασε το συνοικέσιο και ο ιβηρικός γάμος ξεχάστηκε.

Όπως διαπίστωσε όμως ο επιφανής Γάλλος Βυζαντινολόγος Κάρολος Ντιλ («ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΜΟΡΦΕΣ») το γεγονός αυτό : «Δείχνει καθαρά, σ΄ εκείνη την τελευταία ώρα της υπάρξεώς του σαν λαού, προς ποια πλευρά έκλιναν οι Βυζαντινοί, οδηγούμενοι από τις έμφυτες συμπάθειές τους. Ύστερα από τρεις αιώνες και πλέον αδιάκοπης επαφής με τους Λατίνους, η ελληνική Ανατολή, δεν είχε κατορθώσει να συνεννοηθεί μαζί τους. … Τα γεγονότα αποδείξανε ότι στην ουσία τους ήταν αταίριαστοι και απόλυτα ασυνεννόητοι.» Με ποιο σημαντικό αυτό της βοήθειας από τη χριστιανική Δύση που δεν έφτασε ποτέ, αλλά και τη φανερή προδοσία των Γενοβέζων του Γαλατά που συνέβαλαν ουσιαστικά στην Άλωση της Πόλης.

Βασίλης Στοϊλόπουλος