Ο Βρασίδας και η Αμφίπολη – Σαράντου Ι. Καργάκου.

ΕΝΑ ΒΡΑΔΥ, μια από τις ευπρεπείς κυρίες της ελληνικής τηλοψίας με κάλεσε να μιλήσουμε – γιατί άλλο; – για την Αμφίπολη. Η συζήτηση άνοιξε με το ερώτημα: Γιατί εγώ ένας Λάκων ενδιαφέρομαι τόσο πολύ για την Αμφίπολη; Της εξήγησα ότι οι λόγοι είναι πολλοί κι ένας από αυτούς είναι και το γεγονός ότι στο χώρο της Αμφίπολης άφησε τη στερνή του πνοή ο Σπαρτιάτης στρατηγός Βρασίδας, ένας από τους διαπρεπέστερους στρατιωτικούς που ανέδειξε η πόλη του Λυκούργου. Ο εν λόγω Βρασίδας, που για την προσωπική του ανδρεία είχε ονομασθεί «Αχιλλέας του Πελοποννησιακού Πολέμου», βλέποντας ότι η πατρίδα του είχε «στριμωχτεί» από τους Αθηναίους μετά τα γεγονότα της Πύλου και της Σφακτηρίας, συνέλαβε ένα μεγαλοφυές και παράτολμο σχέδιο, που ονομάζεται στη στρατιωτική γλώσσα αντιπερισπασμός. Σκέφθηκε να μεταφέρει τον πόλεμο από την Πελοπόννησο στη Μακεδονία και μάλιστα στη γύρω από την Αμφίπολη περιοχή, που είχε καίρια σημασία για την Αθήνα. Διότι από εκεί ερχόταν το μεγαλύτερο μέρος της ξυλείας με την οποία οι Αθηναίοι κατασκεύαζαν τα πολυάριθμα πλοία τους.

Αθηναίος στρατηγός, υπεύθυνος για τη φύλαξη της περιοχής, ήταν ο Θουκυδίδης, που για να σώσει μια άλλη αθηναϊκή κτήση, την Ηιόνα, άφησε αφύλακτη την Αμφίπολη, την οποία κατέλαβε ο τολμηρός Βρασίδας με τους περίφημους «Βρασίδειους οπλίτες», προερχομένους κυρίως από την τάξη των ειλώτων. Το γεγονός έλαβε χώρα το 424 π.Χ. Το πλήγμα ήταν βαρύ για την Αθήνα. Ο Βρασίδας, χάρη στην καλή του συμπεριφορά, είχε κερδίσει την αγάπη των εντοπίων, σε σημείο που να κλονισθεί η θέση των Αθηναίων ολικά στη Μακεδονία. Αποφασίστηκε εκστρατεία και επικεφαλής τέθηκε ο μεγάλος δημαγωγός Κλέων, που είχε φιλοπόλεμες διαθέσεις. Σε μάχη που έγινε το 422 π.Χ. , έξω από τα τείχη της Αμφίπολης, οι Σπαρτιάτες και οι σύμμαχοί τους νίκησαν κατά κράτος τους Αθηναίους. Σκοτώθηκαν όμως και οι δύο φιλοπόλεμοι ηγέτες, ο Βρασίδας και ο Κλέων. Έτσι λίγο μετά, το 421 π.Χ., με ενέργειες του φιλειρηνικού Αθηναίου πολιτικού Νικία υπογράφτηκε η λεγόμενη Νικίειος Ειρήνη.

Όπως γράφουμε στα βιβλία μας «Ιστορία των Αρχαίων Αθηνών» και «Ιστορία της Αρχαίας Σπάρτης», οι Αμφιπολίτες τίμησαν εξόχως τον Βρασίδα ˙ τον τιμούσαν ως ήρωα και οργάνωναν κατ΄έτος αγώνες για να τιμήσουν τη μνήμη του. Όταν προ πολλών ετών, κατά τη διάρκεια των ανασκαφών που διενεργούσε ο αείμνηστος Δημ. Λαζαρίδης, βρέθηκε σ΄έναν τάφο μια ασημένια οστεοθήκη (έχει σχήμα θερμάστρας) και μέσα σ΄αυτή ένα περίτεχνο χρυσό στεφάνι ελιάς, πολλοί σκέφθηκαν ότι μπορεί να ήταν οστεοθήκη του Βρασίδα. Ένας φίλος εκλεκτός, από την Καβάλα, που συμμετείχε τότε στην ανασκαφική έρευνα, ήταν ο πρώτος που έβαλε – χάριν παιδιάς – το στεφάνι επί της κεφαλής του. Η δράση, λοιπόν, ενός επιφανούς συμπατριώτη μου στην Αμφίπολη ήταν από τις πολλές αιτίες που ερέθισαν το ενδιαφέρον μου γι΄αυτή. Ήταν, όμως, και η περίπτωση του Θουκυδίδη, που τον διαβάζω καθημερινά, όπως ο παπάς το «Ευαγγέλιο». Καταδικάστηκε σε ισόβια υπερορία και αποσύρθηκε στα κτήματά του στη «Σκαπτή Ύλη» του Παγγαίου, όπου αφιερώθηκε στη συγγραφή της περίφημης «Ξυγγραφής» που παραμένει, όπως γράφει ο ίδιος, «κτήμα εις αεί». Έτσι μπορεί η Αθήνα να έχασε ένα μέτριο στρατηγό, η Ιστορία όμως κέρδισε το μεγαλύτερό της ιστορικό.

Ο Κίμων και ο θησαυρός του Βόγη

Λίγο παραπάνω αναφέρθηκε το όνομα Ηιών. Πρόκειται για μια αρχαία πόλη της Μακεδονίας, κτισμένη στις εκβολές του Στρυμόνος ποταμού, επίνειο της Αμφίπολης, σε απόσταση 20-25 στάδια από αυτή, δηλαδή περί τα 4 χλμ. περίπου. Όλη η γύρω από τις δύο πόλεις περιοχή ονομαζόταν Ηδωνίς, επειδή την κατοικούσαν οι Ήδωνες, ένα σπουδαίο μακεδονικό φύλο, διακρινόμενο για τις πολεμικές του αρετές. Οι εν λόγω Ήδωνες είχαν κατασκευάσει οικισμό στη θέση της σημερινής Αμφίπολης που είχε την ονομασία «Εννέα Οδοί», επειδή από αυτή ξεκινούσαν 9 δρόμοι που οδηγούσαν σε 9 πόλεις της γύρω περιοχής. Όταν ο Ξέρξης, κατά τη μεγάλη εκστρατεία του 480 π.Χ. , πέρασε τον εζευγμένο Στρύμονα (τη ζεύξη είχαν κάνει μηχανικοί του που είχαν προαποσταλεί) και έμαθε ότι ο τόπος ονομαζόταν Εννέα Οδοί, έθαψε σ΄αυτόν εννέα νέους ζωντανούς και εννέα παρθένες, κατά τη μαρτυρία του Ηροδότου (Ζ,114). Διότι, λέγει ο ιστορικός, τούτο ήταν έθιμο περσικό: να θάβονται άνθρωποι. Είχε ακούσει μάλιστα ο Ηρόδοτος ότι η Άμυστρις, η σύζυγος του Ξέρξη, όταν γέρασε, έθαψε ζωντανά 14 παιδιά Περσών, θέλοντας με αυτό να ευχαριστήσει το θεό που είναι κάτω από τη γη.

Ο Ξέρξης, παρά τις ήττες που υπέστη στη Νότια Ελλάδα και παρά τη φυγή του ίδιου και των υπολειμμάτων του στρατού του, άφησε κάποια προγεφυρώματα στη Μακεδονία και στη Θράκη. Το πιο ισχυρό προγεφύρωμα ήταν αυτό της Ηιόνος που για μεγάλο διάστημα συνέδεσε το όνομά της με το όνομα του Πέρση στρατηγού Βόγη. Σε αυτόν και στον ύπαρχο Μασκάμη, που είχε έδρα το Δορίσκο, εμπιστεύθηκε ο Ξέρξης τη φύλαξη των τελευταίων κτήσεων που του είχαν μείνει κυρίως στη Θράκη. Εν τω μεταξύ οι Αθηναίοι, μετά το σχηματισμό της Δηλίου Συμμαχίας (Α΄Αθηναϊκη Συμμαχία), άρχισαν επιχειρήσεις για την απομάκρυνση των Περσών από τις ακτές του Αιγαίου, αργότερα κι από την Κύπρο. Το δύσκολο αυτό έργο επωμίσθηκε ο γυιός του Μιλτιάδη, ο Κίμων. Αυτός το 470 π.Χ., βοηθούμενος και από την πόλη των Φαρσάλων με χρήματα και πολεμιστές, πολιόρκησε την Ηιόνα. Αλλά οι Πέρσες αμύνονταν σθεναρά και τότε ο Κίμων εφάρμοσε την τακτική του αποκλεισμού, για να τους υποχρεώσει να παραδοθούν λόγω ελλείψεως τροφίμων. Παράλληλα, με προχώματα άρχισε να στενεύει την κοίτη του Στρυμόνος κι έτσι να υψωθούν τα νερά του και να φθάσουν ως τα πλίνθινα τείχη της πόλης. Πραγματικά, γύρω από την πόλη, τα τείχη, αφού βράχηκαν, άρχισαν να λειώνουν, οπότε και οι ελπίδες των πολιορκημένων Περσών άρχισαν κι αυτές να τελειώνουν.

Ο Βόγης στην απελπισία του έρριξε τους θησαυρούς του στον ποταμό, έσφαξε τη σύζυγο, τα παιδιά, τις παλλακίδες του και τους υπηρέτες του κι έπειτα διέταξε να αποτεφρωθεί η πόλη. Κι ο ίδιος έπεσε μέσα στις φλόγες και κάηκε. Από τα χρόνια της δικής του διακυβερνήσεως δεν σώθηκε κανένα κτίσμα. Διότι η πόλη μεταβλήθηκε σε σωρό ερειπίων. Σώθηκαν όμως κάποια νομίσματα που στη μία όψη εικονίζουν αγελάδα και την άλλη τον Ηρακλή που κρατάει την ουρά ενός λιονταριού. Η Ηιών, όμως, γρήγορα αναστήθηκε. Ανηγέρθησαν νέα κτίσματα και εγκαταστάσθηκαν πολλοί Αθηναίοι αλλά και όσοι κάτοικοι διασώθηκαν από τον εμπρησμό. Ήλθαν ακόμη να εγκατασταθούν και άνθρωποι από τις γύρω περιοχές. Έτσι η Ηιών έγινε η ναυτική βάση των Αθηνών μέχρι που ο Βρασίδας, μετά την κατάληψη της Αμφίπολης, κατέλαβε και την Ηιόνα και έδιωξε τους Αθηναίους. Δεν πρέπει όμως να νομισθεί ότι η εγκατάσταση των Αθηναίων στην περιοχή ήταν ομαλή μετά την επιτυχία του Κίμωνα. Τα επιθετικά θρακικά φύλα στέκονταν φραγμός. Μόνο όταν η Θάσος, που είχε αποστατήσει από την Αθηναϊκή Συμμαχία, υποτάχθηκε ξανά, μπόρεσαν οι Αθηναίοι, υπό την αρχηγία του Άγνωνος, που ήταν γυιός του Νικία, να εγκατασταθούν στην Αμφίπολη, την οποία ο Άγνων οχύρωσε (αυτά περί το 437 π.Χ.) ημικυκλικά κατά τον ρουν του Στρύμονος – κυρίως – , ώστε να προστατεύει την αποικία που κτίσθηκε σ΄ένα λόφο (αυτόν οχύρωσε ο Άγνων), σε απόσταση μιας ώρας από τη θάλασσα. Η αποικία πήρε την ονομασία Αμφίπολις, καθότι με τους πέριξ οικισμούς εκτεινόταν και στις δύο όχθες του ποταμού.

Το τείχος της Αμφίπολης

ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ της Αυτοκρατορίας ΚΠόλεως, και μάλιστα στα χρόνια του Ιουστινιανού η Αμφίπολη εμφανίζεται με το όνομα Άμφιπος, αργότερα με το όνομα Ποπυλία και τέλος με το όνομα Χρυσόπολις. Αυτό μπέρδεψε τους ερευνητές που την ταύτισαν με τη Χριστόπολη της σημερινής Καβάλας. Ίσως να είναι η πιο πολυώνυμη πόλη της Β. Ελλάδος. Διότι, προτού πάρει την ονομασία Αμφίπολη, είχε τρία άλλα παλαιότερα ονόματα: Μυρίκη, Άρεως πόλης και Κράδεμνα. Δεν είναι ευχερές να προσδιορίσουμε το ιστορικό τέλος της. Πάντως, στην περιοχή υπήρχε πληθυσμός προστατευμένος με την προσθήκη νέων τειχών ως τα χρόνια του Ανδρόνικου Β΄Παλαιολόγου (1282 – 1328), ίσως και πιο μετά. Στα νεώτερα χρόνια στο χώρο της Αμφίπολης δημιουργήθηκε οικισμός που είχε την ονομασία Νεοχώριο. Το χωριό αυτό από το 1941 ως το 1944 ήταν υπο βουλγαρική κατοχή. Οι Βούλγαροι κατέστρεψαν το 20% των οικιών του εν λόγω χωριού. Αν λάβουμε υπόψη τη λεηλασία που υπέστη η Μονή της Εικοσιφοινίσσης που βρίσκεται κάπως βοριότερα, βασίμως μπορεί να υποθέσει κανείς ότι μεταξύ των πολλών «επισκεπτών» των αρχαίων μνημείων θα ήσαν και Βούλγαροι τυμβωρύχοι. Ίσως κτερίσματα που δεν βρέθηκαν στο νέο μνημείο του Καστά να φιλοξενούνται σε κάποιο βουλγαρικό μουσείο, ίσως σε κάποια βουλγαρικά σπίτια, ίσως να πουλήθηκαν σε διάφορους συλλέκτες. Για το ενδεχόμενο λεηλασίας από τη μεριά των Ευρωπαίων κατά τον Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο, θα μιλήσουμε πιο κάτω.

Από τα όσα, πάντως, έχουμε μέχρι τώρα πει είναι προφανές ότι η Αμφίπολη είναι μια πόλη – αίνιγμα σαν την αιγυπτιακή Σφίγγα. Και το αίνιγμα αυτό έγινε… αινιγματικώτερο με την εύρεση των δύο περίτεχνων Σφιγγών.

Οι Σφίγγες

ΟΙ ΔΥΟ μαρμάρινες Σφίγγες που κοσμούν το υπέρθυρο της εισόδου ήσαν το πρώτο φετεινό εντυπωσιακό εύρημα. Εξήγησα σε κάποιο Ρ/Φ σταθμό ότι η σφιγξ (γεν. σφιγγός) είναι ένα μυθολογικό τέρας (όχι πάντα με κακή σημασία) της ελληνικής και αιγυπτιακής μυθολογίας. Και όχι μόνο. Κατά τους ελληνικούς μύθους, στους οποίους αναφέρεται αρχικά ως Φιξ, ήταν ένα ορεσίβιο τέρας της Βοιωτίας, γέννημα της Έχιδνας και του Τυφώνος, που καθόταν στο Φίκιο όρος και έθετε στους περαστικούς το ερώτημά της: «τι εστίν, ο μίαν έχον φωνήν, τετράπουν, δίπουν και τρίπουν γίγνεται;»). Ο Οιδίπους με τη λέξη «άνθρωπος» έκανε κι έσκασε το τέρας.1

Η εικόνιση σφιγγών εμφανίζεται κάπως ασαφώς σε κρητομυκηναϊκούς σφραγιδόλιθους. Πιο εμφανής είναι η παρουσία τους κατά τη Γεωμετρική περίοδο (Η΄αι. και μετά), όταν, κατ΄ασιατική επίδραση το σώμα λαμβάνει σχήμα λιονταριού ή άλλου θηρίου. Έκτοτε οι σφίγγες γίνονται βασικό διακοσμητικό στοιχείο των αγγείων, όπως στο περίφημο αγγείο Francois, έργο του Κλιτία και του Εργότιμου. Κυρίως όμως οι σφίγγες χρησιμοποιούνται υπό μορφή γλυπτού έργου σε επιτύμβια μνημεία ή σαρκοφάγους, επειδή θεωρούνταν δαίμονες του θανάτου. Έχουν διασωθεί όμως πάμπολλες, και μάλιστα εξαιρετικής τέχνης, γλυπτές παραστάσεις σφιγγών, όπως αυτή των Ναξίων στο Μουσείο των Δελφών, για λόγους διακοσμητικούς ή συμβολικούς. Στο Μουσείο της Ακροπόλεως υπάρχει πλειάδα σφιγγών. Αλλά την προτίμηση του γράφοντος κερδίζει η μαρμάρινη σφίγγα που υπήρχε (δεν ξέρω αν υπάρχει ακόμη εκεί) στο μουσείο της Αίγινας.

Οι θρησκειολόγοι λένε πολλά για την προέλευση και τη σημασία των σφιγγών. Για το βαθύ τους συμβολισμό. Προσωπικά, αυτό που δύναμαι να πω είναι η διφυΐα της ανθρώπινης μοίρας. Ή της ανθρώπινης υποστάσεως. Τέρας κατά το κάτω μέρος και άνθρωπος κατά το άνω. Ακόμη, κατά μία ζωροαστρική εκδοχή, η σφίγγα συμβολίζει τη σχέση σκότους και φωτός. Στην είσοδο τάφων η νοηματοδότηση αυτή ταιριάζει. Από το φως ο νεκρός περνά στο σκοτάδι. Πάντως, κατά τους κλασσικούς χρόνους και μετά, η παράσταση της σφίγγας γίνεται ένα προσφιλές διακοσμητικό στοιχείο με κάποιον ίσως συμβολικό υπαινιγμό. Σε ότι αφορά στις σφίγγες της Αμφίπολης, δεν τολμώ να εκφέρω άποψη, τουλάχιστον μέχρι να βρεθεί κάτι πιο «χειροπιαστό». Πάντως τόσον αυτές όσο και οι βιαστικά ονομασθείσες Καρυάτιδες, έχουν «άρωμα» αθηναϊκής τέχνης. Και λέω «βιαστικά», διότι πιθανώς να παριστάνουν τη Δήμητρα και την Περσεφόνη και ο λεγόμενος «τάφος» να ήταν τέμενος θεαινών.

Οι επιφανείς της Αμφίπολης

ΟΤΑΝ ΚΑΝΕΙΣ ανασκάπτει κάποιον αρχαίο οικισμό, μαθαίνει πολλά, έστω κι αν δεν βρει πολλά και εντυπωσιακά. Το ίδιο κι αν ανατρέχει σε παλαιά βιβλία, ιδίως αρχαία. Ερωτήθηκα περί τα τέλη Αυγούστου από δημοσιογράφο μεγάλου Ρ/Φ σταθμού, αν η Αμφίπολη ανέδειξε δικούς της ανθρώπους σημαντικούς, που ενδεχομένως «φιλοξενήθηκαν» στο πρόσφατο ανασκαφικό εύρημα. Παρότι δεν είχα τη βοήθεια βιβλιοθήκης στη βροχοακτή που βρισκόμουν, προχείρως αράδιασα μια σειρά ονόματα, και πρώτο τον περίφημο Ανδροσθένη τον λεγόμενο Αμφιπολίτη, παρότι ήταν Θάσιος, ο οποίος, κατά την ταπεινή μου άποψη, ήταν υπέρτερος του Νεάρχου ναυτικός. Συναριθμήθηκε στους 33 τριηράρχους που ακολούθησαν τον Αλέξανδρο. Ο νεαρός στρατηλάτηςδ κράτησε το όνομα τριήραρχος, που έδιναν κατ΄έθιμο οι Αθηναίοι σ΄αυτούς που επωμίζονταν τη δαπάνη εξοπλισμού και συντηρήσεως ενός πολεμικού πλοίου. Μόνο που ο Αλέξανδρος κράτησε τ΄όνομα ως τίτλο, ως βαθμό. Για τον Ανδροσθένη γράφουμε πολλά στο βιβλίο μας «Μέγας Αλέξανδρος: ο Άνθρωπος Φαινόμενο» ˙ συνέβαλε πολύ στη διάβαση του Υδάσπη, στην κάθοδο του Αλεξάνδρου μέσω του Ινδού προς τη θάλασσα του Ινδικού και συνόδευσε τον Νέαρχο στον περίφημο περίπλου, από τα Πάταλα ως το μυχό του Περσικού κόλπου. Αλλά συνέχισε. Εξερεύνησε, κατ΄εντολή του Αλεξάνδρου, τις αραβικές ακτές και έγραψε γι΄αυτές.

Πέρα από το μεγάλο θαλασσοπόρο, η Αμφίπολη ανέδειξε ένα σπουδαίο ζωγράφο τον Πάμφιλο, που ήταν δάσκαλος του Απελλή, του ευνοούμενου ζωγράφου του Αλεξάνδρου. Ο Πάμφιλος εγκαταστάθηκε στη Σικυώνα, όπου δημιούργησε σχολή. Στην Αμφίπολη όμως γεννήθηκαν και δύο σπουδαίοι, καθένας στο δικό του τομέα, άνδρες με το όνομα Ζωίλος. Πρόκειται για τον νομισματογλύφο που έζησε στα χρόνια του Φιλίππου και ο οποίος έβαλε το όνομά του στα νομίσματά του. Αλλά ο πιο γνωστός είναι ο Ζωίλος ο λεγόμενος Ομηρομάστιξ, διότι πρώτος αυτός επέκρινε το έργο του Ομήρου.2 Έγραφε ακόμη και τρία βιβλία με θέμα την ιστορία της πόλης του. Αλλά πιο διάσημος ως ιστορικός ήταν ο Φίλιππος ο Αμφιπολίτης. Δεν έλειψαν και οι φιλόσοφοι. Αναφέρουμε όλως ενδεικτικά τον Δημήτριο, που ήταν μαθητής και φίλος του Πλάτωνος, τον στωικό Ερμαγόρα, , τον Πυθαγόρειο Δάμιππο και τον Πυθαγόρα, αδελφό του Απολλοδώρου, ενός στρατηγού του Μ. Αλεξάνδρου. Όπως ήταν φυσικό, μια πόλη σημαντική όπως η Αμφίπολη, είχε σημαντικά λατρευτικά κέντρα. Οι αρχαίες πηγές κάνουν αναφορά στο ναό της Αρτέμιδος Βραυρώνος και Ταυροπόλου, στο ναό του Απόλλωνος, στο ναό του ποτάμιου θεού Στρυμόνος και φυσικά στο μνημείο του Βρασίδα. Για να είμαστε ειλικρινείς, δεν υπάρχει καμμία μαρτυρία για την ύπαρξη μνημείου του Αλεξάνδρου. Αλλ΄ούτε, απ΄ότι μπορώ να έχω υπόψη μου, για κανέναν άλλο επιφανή Μακεδόνα.

Ο Σωσθένης

ΟΤΑΝ ΑΡΧΙΣΑΝ οι πρώτες ανακοινώσεις όχι τόσο από την διευθύνουσα τις ανασκαφές αλλά από την εξάρχουσα στο υπουργείο πολιτισμού, ότι πρόκειται περί τάφου επιφανούς προσώπου, επειδή από τα κανάλια ζητήθηκε η άποψή μου, είπα ότι θα ήμουν ευτυχής αν επαληθευόταν η πρόβλεψή μου. Διότι ο επιφανέστερος όλων των ανδρών της εποχής, κατά την οποία τοποθετείται το εύρημα αυτό, είναι ο Αλέξανδρος. Και αυτό ήταν και είναι η προσδοκία των περισσοτέρων Ελλήνων. Προσέθεσα όμως, ότι αν δεν είναι τάφος ή μνημείο λατρευτικό του Αλεξάνδρου (ας μη λησμονείται ότι ο Αλέξανδρος είχε αναγνωρισθεί ως 13ος θεός), εύχομαι να είναι του στρατηγού Σωσθένη. Επειδή ο σπουδαίος αυτός άνθρωπος είναι σχεδόν άγνωστος στο ευρύ κοινό (και να΄ταν ο μόνος!), αισθάνθηκα την ανάγκη να πω λίγα λόγια γι΄αυτόν που τα επαναλαμβάνω κι εδώ.

Ο στρατηγός Σωσθένης έζησε σε μία ταραγμένη για τη Μακεδονία εποχή, περί το 280 π.Χ., όταν οι Κέλτες είχαν εισβάλει στη Β. Ελλάδα, είχαν αιχμαλωτίσει το βασιλιά της Μακεδονίας, Πτολεμαίο τον Κεραυνό και λεηλατούσαν τη χώρα. Τότε ο Σωσθένης υποχρέωσε τον Αντίπατρο, ανεψιό του Κασσάνδρου, που είχε ανακηρυχθεί αυτός βασιλιάς, να παραιτηθεί και κάλεσε όλους τους Μακεδόνες που μπορούσαν να σηκώσουν όπλα να στρατευθούν στο πλευρό του και να πολεμήσουν κατά των Κελτών. Στο πατριωτικό του κάλεσμα ανταποκρίθηκαν πολλοί κι έτσι ο Σωσθένης το 280 π.Χ. νίκησε τα στίφη των Κελτών. Τότε ο στρατός τον ανακήρυξε βασιλιά αλλά ο γενναιόψυχος στρατηγός αποποιήθηκε τον βασιλικό τίτλο, επειδή προφανώς ερχόταν σε αντίθεση προς τα δημοκρατικά του φρονήματα. Έτσι περιορίστηκε στο αξίωμα του στρατηγού. Αλλ΄αυτός ήταν η ψυχή του λαού. Το επόμενο έτος, αφού όλες τις δυνάμεις της Μακεδονίας τις είχε απορροφήσει η Ανατολή και η Αίγυπτος, ο Σωσθένης δεν μπόρεσε να αναχαιτίσει τον Βρέννο, που επικεφαλής μιάς μάζας 200.000 Κελτών (Γαλατών) εισέβαλε μέσω Μακεδονίας προς τη Θεσσαλία.

Ο Σωσθένης, ωστόσο, αντέταξε ισχυρή αντίσταση, αλλά δεν μπορούσε να συγκρατήσει την κελτική πλημμυρίδα που από τη Θεσσαλία κατέβηκε νοτιώτερα. Αυτό, όμως, που δεν πέτυχε ο Σωσθένης, το πέτυχαν οι Αιτωλοί που τώρα μπαίνουν δυναμικά, και θα έλεγα πρωταγωνιστικά, στο προσκήνιο της ιστορίας. Εν τω μεταξύ στη Μακεδονία, που έμεινε απείραχτη κατά τη δεύτερη αυτή επιδρομή, εξακολουθούσε ουσιαστικά να κυβερνά ο Σωσθένης. Αλλ΄ο βίος του ήταν βραχύς, διότι πέθανε το 278 π. Χ.

Εικασίες

ΕΧΟΥΝ ΔΙΑΤΥΠΩΘΕΙ μέχρι στιγμής και άλλες απόψεις σχετικά με το ποιος μπορεί να είναι ο «ένοικος» (ωσάν οι νεκροί να μένουν στον τάφο τους με… νοίκι!) του ονομασθέντος κάπως βιαστικά τάφου. Τίποτε δεν αποκλείει να είναι του Αντιπάτρου, του Κασσάνδρου ή του Πολυπέρχοντος ή του γυιού του Αλεξάνδρου. Ακούστηκε ακόμη το όνομα του Ηφαιστείωνος και του Νεάρχου. Αλλά είναι μαρτυρημένο ότι για την ταφή του φίλου του στην Βαβυλώνα διέθεσε 10.000 τάλαντα και όλη την προετοιμασία της ταφής είχε αναλάβει ο Δείναρχος, αυτός που πρότεινε στον Αλέξανδρο να σκαλίσει στον Άθωνα τη μορφή του, αλλ΄ο Αλέξανδρος απέρριψε την πρόταση. Είναι μαρτυρημένο ότι ο Αλέξανδρος έδωσε εντολή να τιμάται ο Ηφαιστίων σαν θεός αλλά το ιερατείο του Άμμωνος του έστειλε απαγορευτικό χρησμό. Ο χρόνος που είχε στη διάθεσή του ο Αλέξανδρος για κατασκευή κι άλλου τάφου για τον φίλο του στην Αμφίπολη ήταν πια περιορισμένος. Ερχόταν και το δικό του τέλος.

Όσο για τον πολυπλάνητο Νέαρχο έχω να πω – και το είπα πολλές φορές στο ραδιόφωνο και στην τηλοψία – καλό θα ήταν να τον αφήσουμε σε ησυχία. Ανεμείχθη στους μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου πολέμους των διαδόχων στο πλευρό του Αντιγόνου, του λεγομένου και Κύκλωπος (ήταν μονόφθαλμος) και του θρυλικού γυιού του Δημητρίου στη σύγκρουσή τους με τον Ευμένη, τον, κατ΄εμέ, αξιώτερο των μετά τον Αλέξανδρο διαπρεψάντων, και είναι σίγουρο ότι έφθασε και στην Μακεδονία. Αλλά δεν έχουμε καμμιά μαρτυρία ότι πέθανε εκεί. Απεναντίας λέγονταν πολλά για τις νέες περιπλανήσεις του, ώστε ο Πλούταρχος τις αντιμετωπίζει ειρωνικά. Επειδή από νεωτέρους έχει υποστηριχθεί ότι έφθασε ως την… Αμερική, δήλωσα στα «μίντια» να τον αφήσουμε στην άκρη, για να μην έχουμε στην υπόθεση των ανασκαφών (που όντως έχουμε) κάποια επέμβαση των Αμερικανών, οι οποίοι ενδέχεται πιθανώς να υποστηρίξουν ότι μπορεί στη μεν Αμφίπολη να βρίσκεται η σορός του Νεάρχου στην ακμή της ηλικίας του, ενώ αυτοί έχουν βρει άλλη σορό του στο Λονγκ Άϊλαντ στη γεροντική… ηλικία του! Συνέβαιναν αυτά με κεφαλές αγίων στο Μεσαίωνα σε διάφορες πόλεις της Γαλλίας. Συμφερώτερο, είπα, μας είναι να υποστηρίξουμε ότι ο Νέαρχος πέθανε στη Λακωνία και ότι απόγονός του είναι ένας νεώτερος κατακτητής των θαλασσών ο Σταύρος Νιάρχος!

Μου γεννά πάντως απορία που μέχρι στιγμής δεν έχει γίνει μνεία (ίσως και να μην υπέπεσε στην αντίληψή μου) η πληροφορία που μας παρέχει ο Διόδωρος ο Σικελιώτης (ΧV41, 4) ότι ο Αλέξανδρος είχε διαθέσει ένα τεράστιο ποσό 1.500 ταλάντων για την κατασκευή μεγάλων και πολυτελών ναών σε έξι πόλεις. Από τις πόλεις της Μακεδονίας προέκρινε την Αμφίπολη, που προφανώς προόριζε για πρωτεύουσά του. Οι άλλες πόλεις ήσαν: Δελφοί, Δήλος, Δίο, Δωδώνη και Κύρρος. Μέσα στις εικασίες που γίνονται, για το τι μπορεί να είναι αυτό που ανασκάπτει η ομάδα υπο τη διεύθυνση της κ. Περιστέρη, ας συμπεριληφθεί και η εικασία αυτή.

Απ΄ότι έχω υπόψη μου, ελάχιστοι από τους σημαντικούς αξιωματούχους του Αλεξάνδρου επανήλθαν μετά το θάνατο του αρχηγού τους στην Μακεδονία. Ο διαπρεπέστερος από αυτούς ήταν ο στρατηγός Κρατερός, που είχε εντολή να υποκαταστήσει τον Αντίπατρο. Αλλ΄εν τω μεταξύ ο Αλέξανδρος πέθανε, ο Αντίπατρος αντιμετώπιζε τους εξεγερμένους Νοτιοελλαδίτες, κυρίως τους Αθηναίους που είχαν αρχηγό ένα σπουδαίο στρατηγό τον Λεωσθένη, ο οποίος είχε αποκλείσει τον Αντίπατρο στη Λαμία. Γι΄αυτό και ο πόλεμος αυτός ονομάζεται Λαμιακός. Ο Κρατερός συνέβαλε στη συντριπτική νίκη του Αντιπάτρου στην Κραννώνα της Θεσσαλίας ˙ συμφιλιώθηκε με τον Αντίπατρο, νυμφεύθηκε την κόρη του Φίλα, αλλ΄εν τω μεταξύ είχε αρχίσει στην Ασία ο πόλεμος ανάμεσα στους διαδόχους. Στον πόλεμο αυτό έσπευσαν να έχουν συμμετοχή και ο Αντίπατρος και ο Κρατερός. Σε μία μάχη που έγινε στην Καππαδοκία ο Κρατερός νικήθηκε από τον πρώην φίλο του και τώρα αντίπαλό του τον Ευμένη. Λαβώθηκε βαριά και ο Ευμένης, ξεχνώντας την έχθρα της στιγμής, έσπευσε προς τον Κρατερό που πέθανε στην αγκαλιά του. Δεν νομίζω ότι χωρεί συζήτηση ότι ενδέχεται να υπάρχει τάφος του Κρατερού στη Μακεδονία.

Είναι γεγονός ότι ένας από τους στενώτερους φίλους τους Αλεξάνδρου – και μάλιστα από την παιδική ηλικία – ήταν ο Λεόννατος ή Λεοννάτος που αναδείχθηκε σε μεγάλη στρατιωτική φυσιογνωμία. Μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου κι αφού έγινε η διανομή, πήρε υπο τη δική του κατοχή τον Ελλήσποντο και τη Μεγάλη Φρυγία. Ήθελε όμως να πάρει και το στέμμα της Μακεδονίας, γι΄αυτό επεδίωξε να συνάψει γάμο με την αδελφή του Αλεξάνδρου την Κλεοπάτρα. Στο Λαμιακό πόλεμο έσπευσε να ενισχύσει τον Αντίπατρο. Με 20.000 πεζούς και 1.500 ιππείς έφθασε ως τη Θεσσαλία αλλ΄εδώ νικήθηκε από τους Νοτιοελλαδίτες και στη μάχη σκοτώθηκε ή- το πιθανώτερο – αυτοκτόνησε. Δεν φαίνεται καθόλου πιθανό ο ανασκαπτόμενος χώρος να είναι τάφος του άτυχου στρατηγού.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Κατά μία παραλλαγή, η Ήρα είχε στείλει τη Σφίγγα στους Καδμείους(ιδρυτές των Θηβών) από την Αιθιοπία. Τούτο δηλώνει αιγυπτιακή προέλευση.

2. Το έργο με το οποίο επικρίνει τον Όμηρο φέρει το όνομα «Εννέα κατά του Ομήρου λόγοι».

Από το βιβλίο «Η περιπέτεια της Αμφίπολης», του Σαράντου Ι. Καργάκου, το οποίο κυκλοφορήθηκε την Κυριακή 7 Δεκεμβρίου του 2014, από την εφημερίδα, Realnews.

Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.

orp.gr