Ήταν το σιδερένιο εγχειρίδιο του Τουταγχαμών εισηγμένο βασιλικό δώρο;

 

Ο Τουταγχαμών ήταν Αιγύπτιος φαραώ που βασίλευσε από το 1332 έως το 1323 π.Χ. Όταν πέθανε σε ηλικία 18 ετών, μαζί του θάφτηκε και το “διαστημικό μαχαίρι” του, ένα σιδερένιο όπλο το οποίο δημιουργήθηκε από μετεωρίτη. Τώρα, μία νέα μελέτη έρχεται να προσφέρει περισσότερες πληροφορίες για αυτό το μαχαίρι. Μέσω χημικών αναλύσεων, φωτογραφιών υψηλής ανάλυσης και ακτίνων Χ, βρέθηκε ο τύπος του μετεωρίτη που χρησιμοποιήθηκε καθώς και η τεχνική κατασκευής του.

Πρώτη φορά το 2016 επιστήμονες είχαν δείξει ότι το υλικό της λεπίδας του εγχειριδίου, το οποίο αποτελεί εντυπωσιακό παράδειγμα αρχαίας μεταλλοτεχνίας καθώς και σπάνια ένδειξη για την πρώιμη χρήση του σιδήρου, «προέρχεται από το διάστημα». Τον Φεβρουάριο του 2020, η ομάδα του CIT με επικεφαλής τον Τακαφούμι Ματσούι, έφτασε στο Αιγυπτιακό Μουσείο στο Κάιρο για να ερευνήσουν εκ νέου με το υλικό και την κατασκευή του. Σύμφωνα με το άρθρο όπου δημοσιεύτηκαν τα αποτελέσματα της εργασίας της ομάδας, οι επιστήμονες πραγματοποίησαν μη καταστρεπτικές και μη παρεμβατικές  χημικές αναλύσεις της λεπίδας του εγχειριδίου. Για σύγκριση ενδείξεων, ανέλυσαν τον ιαπωνικό μετεωρίτη σιδήρου Shirahagi, ο οποίος θεωρείται η πηγή του υλικού από το οποίο κατασκευάστηκε το ιστορικό ιαπωνικό σπαθί Ryuseito, το οποίο φυλάσσεται στο Μουσείο Επιστημών της Τογιάμα. Η ανάλυση στην Τογιάμα έγινε με τον ίδιο τρόπο και χρησιμοποιώντας το ίδιο όργανο ανάλυσης και τις ίδιες τεχνικές με την εργασία στο Κάιρο.

Το σιδερένιο εγχειρίδιο του Τουταγχαμών. [Credit: CIT]

Οι επιστήμονες πράγματι επιβεβαίωσαν ότι η πηγή σιδήρου του εγχειριδίου είναι ενας μετεωρίτης σιδήρου (οκταεδρίτης). Ταυτόχρονα όμως παρατήρησαν ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες στην χρυσή και διακοσμημένη με κοκκίδωση ημιπολύτιμους λίθους λαβή του εγχειριδίου. Η ανάλυση έφερε στο φως ίχνη ασβεστίου, ενώ τα διακοσμητικά στοιχεία είχαν συγκολληθεί με άνυδρη άσβεστο αντί για τον συνήθη κατα τους φαραωνικούς χρόνους γύψο. Στο άρθρο μάλιστα επισημαίνεται ότι το ασβέστιο δεν συναντάται μαζί με χρυσό ενώ η άνυδρη άσβεστος δεν χρησιμοποιούνταν στην Αίγυπτο πριν από την Πτολεμαϊκή περίοδο. Όλα αυτά τα στοιχεία δείχνουν ότι ίσως το εγχειρίδιο δεν είχε κατασκευαστεί στην Αίγυπτο. Από πού όμως θα μπορούσε να προέρχεται; 

Φαίνεται λοιπόν πως το αντικείμενο δεν κατασκευάστηκε στην Αίγυπτο, αλλά μάλλον έφτασε στον Τουταγχαμών ως δώρο από αλλού. Η δομή των επιμηκυμένων κρυστάλλων νικελίου-σιδήρου βρίσκεται σε οκτάεδρους μετεωρίτες σιδήρου, ο πιο κοινός τύπος μετεωριτών.

Και εδώ είναι που οι επιστήμονες πρότειναν ως πιθανό τόπο προέλευσης του πολύτιμου αντικειμένου το βασίλειο του Μιτάννι. Το αινιγματικό βασίλειο, για το οποίο υπάρχουν ελάχιστες αρχαιολογικές ενδείξεις, κυριαρχούσε στην περιοχή της σημερινής Συρίας και του Ιράκ από τον 16ο αι. π.Χ. μέχρι και τα τέλη του 15ου αι. π.Χ. οπότε και υποβιβάστηκε σε εξαρτώμενη οντότητα, μετά από συνεχείς εσωτερικές διαμάχες και διαδοχικές κατακτήσεις από Χετταίους και Ασσυρίους. Τμήμα του  Μιτάννι αποτελούσε το νοτιοανατολικότερο άκρο της Ανατολίας, της οποίας οι πληθυσμοί σφυρηλατούσαν αντικείμενα από οκταεδρίτη (μετεωρίτη σιδήρου) ήδη από το 2300 π.Χ., οπότε και χρονολογείται εγχειρίδιο που ανασκάφηκε στο Alacahöyük της Τουρκίας. Παράλληλα, σε δύο από τις 14 διπλωματικές επιστολές μεταξύ Μιτάννι και Αιγύπτου που σώζονται από το ανακτορικό Αρχείο της Τελ Ελ Αμάρνα στην Αίγυπτο (όπου πιθανότατα ξεκίνησε η βασιλεία του Τουταγχαμών), ο βασιλιάς του Μιτάννι Τουσράτα αναφέρει ότι στέλνει στον φαραώ Αμενχοτέπ Γ’ (παππού του Τουταγχαμών) εγχειρίδια με λεπίδα από σίδηρο και στοιχεία από χρυσό και πολύτιμα υλικά. Παρόλο που καμία από αυτές τις περιγραφές δεν ταίριαζε με το εγχειρίδιο του Τουταγχαμών, φαίνεται ότι ο βασιλιάς του Μιτάνι διέθετε και δώριζε σιδερένια εγχειρίδια.

Το σιδερένιο εγχειρίδιο του Τουταγχαμών. [Credit: CIT]

Το σιδερένιο εγχειρίδιο του Τουταγχαμών. [Credit: CIT]

Το σιδερένιο εγχειρίδιο του Τουταγχαμών. [Credit: CIT]

Τα παραπάνω στοιχεία κάνουν τους ερευνητές να προτείνουν ότι το σιδερένιο εγχειρίδιο του Τουταγχαμών ίσως ήρθε στην Αίγυπτο κατά την εποχή του παππού του ως βασιλικό δώρο από το Μιτάννι. «Το ασβέστιο στη χρυσή λαβή  υπαινίσσεται την ξένη προέλευσή της, πιθανώς από το Μιτάννι της Ανατολίας, όπως υποδηλώνει μια από τις επιστολές της Αμάρνα που λέει ότι ένα σιδερένιο εγχειρίδιο με χρυσή λαβή δόθηκε από τον βασιλιά του Μιτάνι στον Αμενχοτέπ Γ’, τον παππού του Τουταγχαμών», αναφέρεται στο άρθρο της ομάδας του CIT. «Την εποχή εκείνη στην Αίγυπτο, ο σίδηρος θεωρούνταν ένα στοιχείο που ‘έπεφτε από τον ουρανό’ σε σπάνιες περιπτώσεις και ήταν περίπου 80 φορές πιο πολύτιμο από τον χρυσό. Ο Τουταγχαμών πιθανότατα κληρονόμησε το σιδερένιο εγχειρίδιο του παππού του, το οποίο και τοποθετήθηκε στον τάφο του όταν πέθανε σε νεαρή ηλικία.», προσθέτει ο επικεφαλής της ομάδας Takafumi Matsui, ο οποίος είναι επίσης πρόεδρος του CIT.

Όσο εντυπωσιακή, όμως, κι αν είναι, η θεωρία της ομάδας του CIT έχει ήδη αρχίσει να δέχεται κριτική. Στο προσωπικό της ιστολόγιο, η αρχαιολόγος Άντρεα Σινκλέρ, ειδικός στην υβριδική εικονογραφία και τις πολιτισμικές διασυνδέσεις στην εποχή του Τουταγχαμών, δηλώνει ότι «οι περισσότεροι από τους σχετικούς με την αρχαιολογία αρχαιολογικά σχετικούς ισχυρισμούς στο άρθρο αυτό είναι είτε υπερβολές, είτε λανθασμένες ή βασισμένες σε παρωχημένες θεωρίες», καθώς, «οι χημικές αναλύσεις που χρησιμοποιήθηκαν από τους συγγραφείς ήταν επαγγελματικές και εμπεριστατωμένες, ωστόσο τα συμπεράσματα που εξάγονται από αυτά τα δεδομένα είναι εσφαλμένα και αγνοούν το ευρύτερο ιστορικό και αρχαιολογικό πλαίσιο». Όπως παρατηρεί η Σινκλέρ, το Μιτάννι δεν βρισκόταν στην Ανατολία, πηγές σιδήρου από μετεωρίτη έχουν τεκμηριωθεί στην όαση Χάργκα της Αιγύπτου και οι εκτεταμένες και πολλαπλές επαφές μεταξύ κρατών στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού επέτρεπαν ευρείς τεχνολογικές αλληλεπιδράσεις – έτσι ώστε να είναι αδύνατο να ορίσουμε απόλυτα τον τόπο προέλευσης του εγχειριδίου. Το αντικείμενο αποτελεί, επιπλέον, παραλλαγή καταγεγραμμένου αιγυπτιακού τύπου, ενώ ιδεολογικοί και θρησκευτικοί λόγοι καθιστούν εξαιρετικά απίθανο να συνοδέψει ένα ξένο βασιλικό δωρο την ταφή ενός Φαραώ. Είναι επομένως αδύνατο να συσχετίσουμε το σιδερένιο εγχειρίδιο του Τουταγχαμών με το Μιτάννι, τουλάχιστον προς το παρόν.

Η έρευνα δημοσιεύτηκε στο Meteoritics & Planetary Science.

Πηγή: Αρχαιολογία και Τέχνες