Οι χρωματισμένοι σκελετοί του Τσατάλ Χογιούκ

 

Μια διεθνής επιστημονική ομάδα κατέληξε σε νέα δεδομένα για το πώς οι κάτοικοι της «παλαιότερης πόλης στον κόσμο» στο Τσατάλ Χογιούκ (Çatalhöyük) φρόντιζαν τους νεκρούς τους. Συγκεκριμένα η έρευνα αποκάλυψε οστά μερικώς βαμμένα με χρώμα, τα οποία είχαν ξεθαφτεί και ξαναθαφτεί πολλές φορές, στο πλαίσιο των νεκρικών τελετουργικών μιας συναρπαστικής κοινωνίας που άκμασε πριν από 9.000 χρόνια.

Το Τσατάλ Χογιούκ (Κεντρική Ανατολία, Τουρκία) είναι ένας από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους στην Εγγύς Ανατολή, η εγκατάσταση στον οποίο χρονολογείται πριν από 9.000 χρόνια. Ο νεολιθικός αυτός οικισμός, γνωστός κάποτε ως «η αρχαιότερη πόλη του κόσμου», καλύπτει έκταση 130 στρεμμάτων και διαθέτει πυκνά δομημένα κτίρια από πλίνθους. Στα σπίτια του Τσατάλ Χογιούκ σώζονται αρχαιολογικά ίχνη τελετουργικών δραστηριοτήτων, μεταξύ των οποίων τοιχογραφίες, αλλά και ταφές εντός οικισμού, με μερικούς σκελετούς να φέρουν ίχνη χρωστικών ουσιών.

Η συσχέτιση μεταξύ της χρήσης χρωστικών ουσιών και συμβολικών δραστηριοτήτων είναι τεκμηριωμένη σε πολλές ανθρώπινες κοινωνίες του παρελθόντος και του παρόντος. Στην Εγγύς Ανατολή, η χρήση χρωστικών σε αρχιτεκτονικά και ταφικά πλαίσια γίνεται ιδιαίτερα συχνή ξεκινώντας από το δεύτερο μισό της 9ης και 8ης χιλιετίας π.Χ. Οι αρχαιολογικοί χώροι της Εγγύς Ανατολής που χρονολογούνται από τη Νεολιθική εποχή έχουν δώσει ένα μεγάλο σύνολο ενδείξεων για περίπλοκες, συχνά μυστηριώδεις, συμβολικές δραστηριότητες. Στις δραστηριότητες αυτές περιλαμβάνονται η δευτερογενής ταφική φροντίδα, η ανακομιδή και η περιφορά σκελετικών καταλοίπων (π.χ. κρανία), και η χρήση χρωστικών τόσο σε αρχιτεκτονικούς χώρους όσο και σε ταφικό πλαίσιο.

Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο περιοδικό Scientific Reports όμως είναι που παρέχει την πρώτη ανάλυση της χρήσης χρωστικών ουσιών σε ταφικά και αρχιτεκτονικά πλαίσια από το Τσατάλ Χογιούκ. Σύμφωνα με τον κύριο συγγραφέα της μελέτης Μάρκο Μιλέλα (Marco Milella, Τμήμα Φυσικής Ανθρωπολογίας, Ινστιτούτο Ιατροδικαστικής Ιατρικής, Πανεπιστήμιο της Βέρνης), «τα αποτελέσματα αποκαλύπτουν συγκλονιστικές πληροφορίες σχετικά με τη σχέση της χρήσης χρωστικών με τις ταφικές τελετουργίες και τους χώρους διαβίωσης στη συναρπαστική αυτή κοινωνία».

Λεπτομέρεια της λωρίδας κιννάβαρου στο κρανίο αρσενικού ατόμου.
[Credit: Marco Milella]

Ένα ταξίδι στο χρόνο σε έναν κόσμο χρωμάτων, οικιών και νεκρών

Ο Μάρκο Μιλέλα είναι μέλος της ανθρωπολογικής ομάδας που ανέσκαψε και μελέτησε τα ανθρωπoλογικά κατάλοιπα από το Τσατάλ Χογιούκ. Με το έργο του προσπαθεί να κάνει αρχαίους και σύγχρονους σκελετούς να «μιλούν». Ο προσδιορισμός της ηλικίας και του φύλου, η διερεύνηση βίαιων τραυματισμών ή η ειδική μεταχείριση του πτώματος και η επίλυση σκελετικών γρίφων είναι δραστηριότητες ρουτίνας στο Τμήμα Φυσικής Ανθρωπολογίας.

Η μελέτη δείχνει ότι η κόκκινη ώχρα χρησιμοποιήθηκε πιο συχνά στο Τσατάλ Χογιούκ και απαντά σε ορισμένους ενήλικες και των δύο φύλων, καθώς και παιδιά, ενώ η κιννάβαρη και το μπλε/πράσινο συνδέονταν αντίστοιχα με άνδρες και με γυναίκες. Κατά περίεργο τρόπο, φαίνεται να υπάρχει συσχέτιση του αριθμού των ταφών σε ένα κτίριο με τη στρωματογραφική αλληλουχία των εικονιστικών μοτίβων στα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα. Αυτό υποδηλώνει μια συστηματική σχέση μεταξύ της ταφικής απόθεσης και της εφαρμογής χρωστικών ουσιών στον οικιακό χώρο. «Αυτό σημαίνει: όταν έθαβαν κάποιον, ζωγράφιζαν και στους τοίχους του σπιτιού», λέει ο Μιλέλα. Επιπλέον, στο Τσατάλ Χογιούκ, ορισμένα άτομα «έμεναν» στην κοινότητα: τα σκελετικά τους κατάλοιπα ανασύρονταν και περιφέρονταν για κάποιο διάστημα, προτού ταφούν ξανά. Αυτή η δεύτερη ταφή σκελετικών στοιχείων συνοδευόταν και από τοιχογραφίες.

Γεωμετρικά σχήματα σε τοίχους κτηρίου.
[Credit: Jason Quinlan/Çatalhöyük Research Project]

Νεολιθικά μυστήρια

Μόνο επιλεγμένα άτομα θάφτηκαν με χρωστικές ουσίες και μόνο ένα μέρος από αυτά «παρέμεινε» στην κοινότητα με τα οστά να είναι ορατά. Σύμφωνα με τον Μιλέλα, «τα κριτήρια που καθοδηγούν την επιλογή αυτών των ατόμων διαφεύγουν προς το παρόν από την κατανόησή μας, γεγονός που κάνει αυτά τα ευρήματα ακόμη πιο ενδιαφέροντα. Η μελέτη μας δείχνει ότι αυτή η επιλογή δεν σχετιζόταν με την ηλικία ή το φύλο». Αυτό που είναι σαφές, ωστόσο, είναι ότι η οπτική έκφραση, η τελετουργική παράσταση και οι συμβολικοί συνειρμοί ήταν στοιχεία κοινών μακροπρόθεσμων κοινωνικο-πολιτιστικών πρακτικών σε αυτή τη νεολιθική κοινωνία.

Αποτύπωμα παλάμης σε τοίχο. 
[Credit: Jason Quinlan/Çatalhöyük Research Project]

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Πηγή: Αρχαιολογία και Τέχνες, ArkeoNews, anaskafi.blogspot.com